We have given detailed NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit Grammar Book प्रत्ययाः Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.
Sanskrit Vyakaran Class 9 Solutions प्रत्ययाः
प्रश्न 1.
निम्नलिखितान् स्थूलपदेषु प्रत्यान् विभज्य शुद्धं पदं चिनुत।
(निम्नलिखित मोटे पद में दिए गए प्रत्ययों का विभाजन करके शुद्ध पद को चुनकर लिखिए।)
(Choose the right bold words after separating the suffixes.)
1. कार्यं समाप्य पठ।
(क) सम् + आप् + ल्यप्
(ख) सं + आप् + ल्यप्
(ग) सम् + आप + ल्यप्
(घ) सम + आप + ल्यप्
उत्तर:
(क) सम् + आप् + ल्यप्
2. सर्वं विज्ञाय रामः अवदत् ।
(क) विज्ञा + य
(ख) वि + ज्ञा + ल्यप्
(ग) विज्ञा + ल्यप्
(घ) विज्ञा + ल्यप
उत्तर:
(ख) वि + ज्ञा + ल्यप्
3. गृहम् आगत्य तस्य सेवायां तत्परा अभवत्।।
(क) आ + गम् + ल्यप्
(ख) आ + गम + ल्यप्
(ग) आगत् + य
(घ) आग्म् + त्यप्
उत्तर:
(क) आ + गम् + ल्यप्
4. किम् नत्वा तत्र गमिष्यति?
(क) नम् + कत्वा
(ख) नम् + त्वा
(ग) नम + कत्वा
(घ) नम् + क्त्वा
उत्तर:
(घ) नम् + क्त्वा
5. सर्वे मिलित्वा प्रयत्नं कुर्वन्ति।
(क) मिल् + क्त्वा
(ख) मिल् + त्वा
(ग) मिलि + त्वा
(घ) मिलि + कत्वा
उत्तर:
(क) मिल् + क्त्वा
6. रामं दृष्ट्वा सीता अवदत् ।
(क) दृश् + कत्वा
(ख) दृश् + क्त्वा
(ग) दृश् + क्तवा
(घ) दृश + कत्वा
उत्तर:
(ख) दृश् + क्त्वा
7. निपुणम् निरीक्ष्य पठति।
(क) निरी + क्ष्य
(ख) निरी + ईक्ष्य
(ग) निर् + ईश् + ल्यप्
(घ) निरी + क्ष्यप्
उत्तर:
(ग) निर् + ईश् + ल्यप्
8. रामः प्रत्यागत्य तत्र गमिष्यति।
(क) प्रति + आ+गम्+ल्यप्
(ख) प्रत्या + गम् + ल्यप्
(ग) प्रत्या + गत्य
(घ) प्रति + आ + गत् + ल्यप्
उत्तर:
(क) प्रति + आ+गम्+ल्यप्
9. स्वदेशम् परित्यज्य कुत्र प्रस्थितः?
(क) परि + त्यज + ल्यप्
(ख) परि + त्यज् + ल्यप्
(ग) परि + त्यज + ल्यप
(घ) परित्यज + य्
उत्तर:
(ख) परि + त्यज् + ल्यप्
10. बालं विलोक्य कुक्कुरः अभाषत्।
(क) वि + लोक् + ल्यप्
(ख) वि + लोग् + ल्यप्
(ग) विलोक् + य
(घ) विलोक + ल्यप्
उत्तर:
(क) वि + लोक् + ल्यप्
11. सा अभिवाद्य अगच्छत्।
(क) अभि + वद् + ल्यप्
(ख) अभि + वाद् + ल्यप्
(ग) अभि + वद्+ णिच् + ल्यप्
(घ) अभि + वद् + लयप्
उत्तर:
(ग) अभि + वद्+ णिच् + ल्यप्
12. जीवम् अन्वेष्टुम् आगच्छत् ।
(क) अन + वेष्ट + तुम्
(ख) अनु + इष् + तुमुन्
(ग) अनू + ईष् + तुमुन्
(घ) अन्विषु + तुम्
उत्तर:
(ख) अनु + इष् + तुमुन्
13. एवं विचार्य प्रतापः अवदत् ।
(क) वि + चार् + ल्यप्
(ख) विचर + ल्यप्
(ग) वि + चर् + ल्यप्
(घ) वि + चर् + णिच् + ल्यप्
उत्तर:
(घ) वि + चर् + णिच् + ल्यप्
14. कूपात् जलं पीत्वा आगच्छति।
(क) पी + क्त्वा
(ख) पा + क्त्वा
(ग) पी + त्वा
(घ) पा + त्वा
उत्तर:
(ख) पा + क्त्वा
15. सः जीवनम् धर्मरक्षायै समर्पितवान्।
(क) सम् + अर्प + क्तवतु
(ख) सम् + अप् + क्तवतु
(ग) समर्प + वान्
(घ) समप् + तवान्
उत्तर:
(ख) सम् + अप् + क्तवतु
16. पुष्पम् समाघ्राय प्रसन्नः अस्ति।
(क) सम् + आ + घ्रा + ल्यप्
(ख) समा + घ्रा + या
(ग) समाघ्रा + य
(घ) समा + घ्रा + ल्यप्
उत्तर:
(क) सम् + आ + घ्रा + ल्यप्
17. सः जलम् पातुम् कूपम् गच्छति।
(क) पा + तुम्
(ख) पा + तुमुन्
(ग) पी + तुम्
(घ) पी + तुमुन्
उत्तर:
(ख) पा + तुमुन्
18. शब्दम् श्रुत्वा गजः अधावत्।
(क) श्रू + कत्वा
(ख) श्रू + कतवा
(ग) श्रु + क्त्वा
(घ) श्री + क्त्वा
उत्तर:
(ग) श्रु + क्त्वा
19. सः चरणयोः पतित्वा क्षमाम् अयाचत्।
(क) पत् + क्त्वा
(ख) पत + त्वा
(ग) पत् + कतवा
(घ) पत् + कत्वा
उत्तर:
(क) पत् + क्त्वा
20. कुशलवार्ता पृष्ट्वा उपविशति।
(क) प्रच्छ् + त्वा
(ख) प्रच्छ् + क्त्वा
(ग) पृष् + कत्वा
(घ) पृष् + क्तवा
उत्तर:
(ख) प्रच्छ् + क्त्वा
21. निश्चयम् कृत्वा तम् अकथयत्।
(क) कृ + क्त्वा
(ख) कृ + त्वा
(ग) कृ + कत्वा
(घ) कृ + कतवा
उत्तर:
(क) कृ + क्त्वा
प्रश्न 2.
निम्नलिखितान प्रकतिप्रत्ययान योजयित्वा शद्धं पदं चिनत।
(निम्नलिखित प्रकृति-प्रत्ययों को जोड़कर शुद्ध पद चुनिए ।
Choose the right word after joining the suffixes.
1. सन्धिम् प्र + कल्प् + ल्यप् बहिः आगच्छ।
(क) प्रकल्प्य
(ख) प्रकप्य
(ग) प्रकल्पय
(घ) प्रकल्पाय
उत्तर:
(क) प्रकल्प्य
2. धनं प्र + आप् + ल्यप् धनिकः प्रसीदति।
(क) प्रापय
(ख) प्रापाय
(ग) प्राप्य
(घ) प्राप्या
उत्तर:
(ग) प्राप्य
3. वयम् भोजनं खाद् + तुमुन् तत्पराः स्मः।
(क) खादितम्
(ख) खादितुम्
(ग) खादतुम्
(घ) खादिताम्
उत्तर:
(ख) खादितुम्
4. एवं निस् + चित् + ल्यप रमा अगच्छत्।
(क) निश्चित्य
(ख) निः चित्य
(ग) निर्चित्य
(घ) निस्चित्य
उत्तर:
(क) निश्चित्य
5. स: दानं दा + तुमुन् हरिद्वारम् गच्छति।
(क) दातुम्
(ख) दतुम्
(ग) दातु
(घ) दातुः
उत्तर:
(क) दातुम्
6. मांसम् उत् + कृ + ल्यप् श्येनाय ददौ ।
(क) उतकृत्य
(ख) उतकृतय
(ग) उत्कृत्य
(घ) उद्कृत्य
उत्तर:
(ग) उत्कृत्य
7. इति वच् + क्त्वा सः मौनम् अधारयत्।
(क) वक्त्वा
(ख) वदित्वम्
(ग) उचित्वा
(घ) उक्त्वा
उत्तर:
(घ) उक्त्वा
8. विद्वान् भू + क्त्वा सः प्रासीदत्।
(क) भूत्वा
(ख) भुत्वा
(ग) भूतवा
(घ) भुतवा
उत्तर:
(क) भूत्वा
9. आलस्यं वि + हि + ल्यप् उद्यमम् कुरु।
(क) वितीय
(ख) विहिय
(ग) विहाय
(घ) विहय
उत्तर:
(ग) विहाय
10. आत्मा जीर्ण शरीरम् वि + हि + ल्यप नवीनं देहं संयाति।
(क) विहिय
(ख) विहीय
(ग) विहय
(घ) विहाय
उत्तर:
(घ) विहाय
11. देवम् नम् + तुमुन् कुत्र गमिष्यसि?
(क) नमितुम्
(ख) नमतुम्
(ग) नम्तुम्
(घ) नन्तुम्
उत्तर:
(घ) नन्तुम्
12. वि + भज् + ल्यप् एव अत्र आगच्छ।
(क) विभज्य
(ख) विभक्त्य
(ग) विभाज्य
(घ) विभजय
उत्तर:
(क) विभज्य
13. शत्रुम् जि + क्त्वा प्रसन्नः भव।
(क) जित्वा
(ख) जीत्वा
(ग) जितवा
(घ) जीतवा
उत्तर:
(क) जित्वा
14. पाठम् अधि + इ + ल्यप् शयनम् कुरु।
(क) अधित्य
(ख) अधीत्वा
(ग) अधीय
(घ) अधीत्य
उत्तर:
(घ) अधीत्य
15. त्वं शुच् + तुमुन् न अर्हसि।
(क) शोचतुम्
(ख) शुचतुम्
(ग) शोचितुम्
(घ) शुचितम्
उत्तर:
(ग) शोचितुम्
16. सः प्र + विश् + ल्यप् अवदत् ।
(क) प्रविष्य
(ख) प्रविस्य
(ग) प्रविश्य
(घ) प्रविश्ट
उत्तर:
(ग) प्रविश्य
प्रश्न 3.
अधोलिखितेषु प्रकृतिं प्रत्ययं संयोज्य लिखत।
(नीचे लिखे प्रकृति-प्रत्ययों को जोड़कर लिखिए।)
(Write after joining the words and suffixes.)
1. दृश् + क्त्वा = …………….
2. क्षिप् + क्त्वा = …………….
3. आ + गम् + ल्यप् = …………….
4. सम् + पठ् + ल्यप् = …………….
5. चि + तुमुन् = …………….
6. युध् + तुमुन् = …………….
7. गम् + क्त्वा = …………….
8. त्यज् + क्त्वा = …………….
9. प्र + दा + ल्यप् = …………….
10. सम् + भू + ल्यप् = …………….
11. स्नै + तुमुन् = …………….
उत्तर:
1. दृष्ट्वा
2. क्षिप्त्वा
3. आगम्य
4. संपठ्य
5. चेतुम्
6. योद्धम्
7. गत्वा
8. त्यक्त्वा
9. प्रदाय
10. संभूय
11. स्नातुम्।
प्रश्न 4.
अधोलिखितानां पदानां प्रकृति प्रत्ययं च पृथक्-पृथक् लिखत।
(नीचे लिखे पदों के प्रकृति और प्रत्यय पदों को अलग-अलग लिखिए।)।
(Write after separating the words and suffixes from the given words.)
1. स्नातुम् = ………….. + तुमुन्
2. क्रोद्धम् = …………. + तुमुन्
3. परित्यज्य = परि + ……….
4. उपगम्य = …………. + ल्यप्
5. भूत्वा = …………. क्त्वा
6. चलित्वा = चल् + ………………
उत्तर:
1.स्नै
2. क्रुध्
3. त्यज् + ल्यप्
4. उप + गम्
5. भू
6. क्त्वा।
प्रश्न 5.
‘क’ स्तम्भे विशेषणानि ‘ख’ स्तम्भे विशेष्यानि सन्ति तेषां उचित मेलनं कुरुत।
उत्तर:
प्रश्न 6.
कोष्ठके दत्तानां धातुनां शानच्-प्रत्ययान्त-रूपेण रिक्तस्थानानि पूरयत।
यथा-वन्दमानः स आशिषं लभते (वन्द्)
(i) शनैः …………………… सा वैभवं प्राप्नोति। (वृध/वर्ध)
(ii) ………………… नक्षत्रैः आकाशः भासतेः। (प्र + काश्)
(iii) कष्टानि ………………… वीराः कीर्ति लभन्ते। (सह)
(iv) ………………… वृक्षेभ्यः पुष्पाणि पतन्ति। (कम्प्)
(v) ……… जनाः साफल्यम् आप्नुवन्ति। (प्र + यत्)
उत्तर:
(i) वर्धमाना
(ii) प्रकाशमानैः
(iii) सहमानाः
(iv) कम्पमानेभ्यः
(v) प्रयतमानाः
प्रत्यय के उदाहरण
प्रकृति-प्रत्ययोः विभाजनम्
