Obul

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 3 are part of CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit. Here we have given CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 3.

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 3

Board	CBSE
Class	X
Subject	Sanskrit
Sample Paper Set	Paper 3
Category	CBSE Sample Papers

Students who are going to appear for CBSE Class 10 Examinations are advised to practice the CBSE sample papers given here which is designed as per the latest Syllabus and marking scheme as prescribed by the CBSE is given here. Paper 3 of Solved CBSE Sample Paper for Class 10 Sanskrit is given below with free PDF download solutions.

समय: होरात्रयम्
पूर्णाङ्काः 80

निदेशाः

1. प्रश्नपत्रं चत्वारः खण्डाः सन्ति
   • खण्ड: (क) अपठित-अवबोधनम्    10 अङ्कः
   • खण्ड: (ख) रचनात्मकं-कार्यम्        15 अङ्काः
   • खण्ड: (ग) अनुप्रयुक्तव्याकरणम्    25 अङ्काः
   • खण्डः (घ) पठित-अवबोधनम्        30 अङ्काः
2. सर्वे प्रश्नाः अनिवार्याः।
3. प्रश्नानाम् उत्तराणि खण्डानुसारं क्रमेणैव लेखनीयानि।
4. प्रश्नसंख्या अवश्यमेव लेखनीया।
5. उत्तराणि संस्कृतेनैव लेखनीयानि।

खण्डः ‘क’ – अपठित-अवबोधनम्

प्रश्न 1:
अधोलिखितम् अनुच्छेदं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत (10)
जीवने सफलतायाः आधारः पुरुषार्थः एव। अस्य अभावेन नरः सुखसमृद्धिम् आप्तुम् असमर्थः भवति यश: च न प्राप्नोति। यदा यदा नरः पुरुषार्थम् अचिनोत् तदा-तदा तेन सफलता प्राप्ता। पुरुषार्थिनः एव संसारे विलक्षणप्रतिभाम् अर्जितवन्तः। अनेन एव ऐवरेस्टशिखरम् अजयत् अन्तरिक्षं च अगच्छत् नरः। देशसेवया समाजसेवया शिक्षाप्रसारेण च पुरुषार्थिभिः उल्लेखनीयानि कार्याणि कृतानि। अस्माकम् इतिहासे तेषां गौरवगानं विद्यते। आपत्काले येषां मनांसि विचलितानि न भवन्ति ते एव जीवने सफलतां प्राप्नुवन्ति। पुरुषार्थिनां कृते तु पुरुषार्थः एव उपासना अस्ति।

(I) एकपदेन उत्तरत – (1 × 2 = 2)

1. नरः पुरुषार्थेन किम् शिखरम् अजयत् ?
2. पुरुषार्थिभिः कीदृशानि कार्याणि कृतानि ?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (2 × 2 = 4)

1. जीवने के सफलता प्राप्नुवन्ति ?
2. पुरुषार्थस्य अभावेन नरः किं न प्राप्नोति ?

(III) यथानिर्देशम् उत्तरत – (1/2 × 4 = 2)
1. ‘प्राप्नोति’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम् ?
(क) पुरुषार्थः
(ख) पुरुषार्थी
(ग) नरः
(घ) ते

2. ‘लभन्ते’ इति पदस्य पर्यायपदं गद्यांशे किम् ?
(क) अचिनोत्
(ख) अर्जितवन्तः
(ग) प्राप्नुवन्ति
(घ) भवन्ति

3. उल्लेखनीयानि’ इति पदस्य विशेष्यपदं किम् ?
(क) विचलितानि
(ख) कार्याणि
(ग) संदर्भाणि
(घ) मनांसि

4. ‘आलस्यम्’ इति पदस्य विलोमपदं गद्यांशे किम् प्रयुक्तम् ?
(क) कार्यम्
(ख) विलक्षणम्
(ग) गौरवगानम्
(घ) पुरुषार्थः

(IV) अस्य गद्यांशस्य समुचितं शीर्षकं लिखते। (2)

खण्ड’ख’- रचनात्मक कार्यम्

प्रश्न 2:
विद्यालयस्य-वार्षिकोत्सव-दर्शनाय स्वमातरं प्रति लिखितं निमन्त्रणपत्रं मञ्जूषापदसहायतया पूरयित्वा उत्तरपुस्तिकायां पुनः लिखत। (1/2 × 10 = 5)
गच्ची बावली
हैदराबादतः
दिनाङ्कः ……/ ……../ ………
(1) ……….. मातः,
सादरं चरणस्पर्शः।
गतसप्ताहे भवत्याः पत्रं प्राप्तम् । अहं भवत्याः (2) ……… चिन्तिता अस्मि । मम पठनं नियमितम् अस्ति। आगामि नवम्बर मासे मम (3) ……….. वार्षिकोत्सवः अस्ति। अयं वार्षिकोत्सवः (4) ………… कृते अतिमहत्त्वपूर्णः अस्ति। अस्मिन् उत्सवे प्रधानाचार्यः मह्यम् (5) ………. दास्यति। अतएव अहम् इच्छामि भवती अपि (6) ………… इमम् उत्सवं पश्यतु येन मम उत्साहवर्धनम् (7) …………। अतः पित्रा सह मम (8) ………. अवश्यमेव आगच्छतु भवती।
भवद्भ्यां (9) ……….. प्रणामाः अग्रजाय च नमोनमः।
(10) ………… पुत्री
मानसी
मञ्जूषा- विद्यालयस्य, अत्रागत्य, परमपूज्ये, चरणेषु, स्वास्थ्यविषये, मम, भविष्यति, पुरस्कारम्, भवत्याः, विद्यालयं

प्रश्न 3:
मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया चित्रं दृष्ट्वा पञ्च वाक्यानि संस्कृते लिखत। (2 × 5 = 10)

मञ्जूषा- आतप-पत्रम्, द्विचक्रिका, पादत्राणम्, बालिके उपविशतः, मार्गम्, वृक्षम्, हस्ते, शाटिका, अग्रे, पत्नी, पतिः, धारयतः, हस्ते स्यूतः, सम्पूर्णपरिवारः, भवनानि

अथवा

मञ्जूषायां पदानि चित्वा मम प्रातराशः’ इति विषयम् अधिकृत्य प्रदत्तशब्दानां सहायतया पञ्च वाक्यानि संस्कृते लिखते।
मञ्जूषा- दुग्धम्, नवीनतम्, मिष्ठान्नम्, पायसम्, कदलीफलम्, ऋतु-अनुसारं, फलानि, सेवफलम्, खादाम, पिबामि, स्वास्थ्यवर्धकानि, सर्वेषां कृते आवश्यकम्, शारीरिक-मानसिक वृद्धि:, प्रात:काले, माता

खण्डः ‘ग’-अनुप्रयुक्तव्याकरणम्

प्रश्न 4:
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदेषु सन्धिं सन्धिविच्छेदं वा कृत्वा लिखत। (1 × 4 = 4)

1. परमापत् + गतेन अपि त्वया इदं न प्रयोक्तव्यम्।
2. सर्वदा विद्यमानोऽस्य कार्यकलापं पश्यामि।
3. रात्रौ रजनीश: उदेति।
4. विधि + एनम् त्वं वैरिणम्।

प्रश्न 5:
रेखाङ्कितपदेषु समासम् अथवा विग्रहं विकल्पेभ्यः चित्वा उत्तरपुस्तिकायां लिखत। (1 × 4 = 4)
1. पीतानि अम्बराणि यस्य सः अर्जुनस्य सारथिः आसीत्।
(क) पिताम्बरः
(ख) पीतम्बरः
(ग) पीताम्बरः
(घ) पीतबर:

2. यथाशक्ति कृतं कार्यं फलं ददाति।
(क) शक्तिम् अतिक्रम्य
(ख) शक्तिम् आतिक्रम्य
(ग) शक्तिम् अनातिक्रम्य
(घ) शक्तिम् अनतिक्रम्य

3. अये कथं युधिष्ठिरः च अर्जुनः च?
(क) युधिष्ठिरार्जुनः
(ख) युधिष्ठिरार्जुनाः
(ग) युधिष्ठिरार्जुनौ
(घ) युधिष्ठिरार्जुने

4. पङ्कजम् राष्ट्रपुष्पं वर्तते।
(क) पङ्के जायते इति
(ख) पङ्के जीवति इति
(ग) पङ्के जीवनं यस्य
(घ) पङ्केन जोर्वात इति

प्रश्न 6:
रेखाङ्कितपदानां ‘प्रकृतिप्रत्ययः’ पृथक् संयोगो कृत्वा विकल्पेभ्यः शुद्धं उत्तरं चित्वा उत्तरपुस्तिकायाम् लिखत। (1 × 4 = 4)
1. छात्रै: अनुशासनं ……………………… (पाल + अनीयर्)।
(क) पालनीयः
(ख) पालनीयम्
(ग) पालनीया
(घ) पालनीयर

2. छलेन अधिगृह्य ……… (क्रूर + तल्) भक्षयसि।
(क) क्रूरतया
(ख) क्रूरतेन
(ग) क्रूरता
(घ) क्रूरताः

3. अधुना ………….. (रमणीय + टाप्) हि सृष्टिरेषा।
(क) रमणीयाः
(ख) रमणीयान्
(ग) रमणीया
(घ) रमणीयाम्

4. कष्टानि सहमानाः वीराः यशः प्राप्नुवन्ति।
(क) सह् + शानच्
(ख) सह + मानाः
(ग) सह + शानच्
(घ) सह + मान

प्रश्न 7:
अधोलिखितवाक्येषु मजूषायाम् प्रदत्तैः समुचितैः अव्ययपदैः रिक्तस्थानानि पूरयित्वा उत्तरपुस्तिकायां लिखत। (1 × 4 = 4)
1. ये नित्यं सन्ध्यां कुर्वन्ति, तेषां चेतः …….. अस्थिरः न भवति।
(क) कदापि
(ख) बहिः
(ग) कुत्र
(घ) यदा

2. पठतः बालकान् ………. पीडय।
(क) इति
(ख) मा
(ग) यदा
(घ) कदा

3. …….. तु शिशवः अपि प्रबुद्धाः भवन्ति
(क) कदा
(ख) कुत्र
(ग) कुतः
(घ) सम्प्रति

4. त्वं ………. सत्संगतिः न इच्छसि ?
(क) यदा
(ख) तत्र
(ग) किमर्थम्
(घ) मा

प्रश्न 8:
वाच्यपरिवर्तनम् कृत्वा वाक्यानि पुनः लिखत ? (1 × 3 = 3)

1. सर्पाः पवनं पिबन्ति।
2. विद्या विनयं ददाति।
3. जलं घटं पूरयति।

प्रश्न 9:
अधोलिखितेषु वाक्येषु अङ्कानां स्थाने संस्कृतपदैः समयं लिखत (1 × 2 = 2)

1. सा (8.45) ………………. भोजनं पचति।
2. सा (12.00) ………………. सत्सङ्गे गच्छति।

प्रश्न 10:
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदं अशुद्धं अस्ति। प्रदत्तविकल्पेषु शुद्धं उत्तरं चित्वा वाक्यं पुनः उत्तरपुस्तिकायां लिखत। (1 × 4 = 4)
1. विद्यायै बुद्धिः उत्तमा।
(क) विद्यायाः
(ख) विद्या
(ग) विद्यायै
(घ) विद्यां

2. ये विचार्य कार्यं कुर्वन्ति ते एव सुखं लभते।
(क) लभेते
(ख) लभन्ते
(ग) लभेतम्
(घ) लभेताम्

3. ग्रीष्मकाले ऊष्मया पर्णानि मलिनं भवन्ति।
(क) मलिनः
(ख) मलिनाः
(ग) मलिनानि
(घ) मलिना

4. पादपः सुखदु:खयोः अनुभूतिम् कुर्वन्ति।
(क) पादपं
(ख) पादपा
(ग) पादपान्
(घ) पादपाः

खण्डः ‘घ’- पठित-अवबोधनम्

प्रश्न 11:
(अ) अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्त प्रश्नानाम् उत्तराणि उत्तरपुस्तिकायाम् लिखत। (6)
अथ कदाचित् दानशालासु विचरन् स राजा बहुधनलाभेन सन्तुष्टानाम् अर्थिनां विरलसङ्ख्यां विलोक्य अचिन्तयत् ‘मम अर्थिनः तु धनलाभमात्रेण सन्तोषं भजन्ते । नूनं ते दानवीराः सौभाग्यशालिनः यान् याचकाः शरीरस्य अङ्गानि अपि याचन्ते ।’ एवं राज्ञः स्वेषु गात्रेष्वपि निरासक्तिं विज्ञाय सकलं ब्रह्माण्डं व्याकुलं सञ्जातम्।
(I) एकपदेन उत्तरत (1 × 2 = 2)

1. कुत्र विचरन् राजा अचिन्तयत् ?
2. के धनलाभमात्रेण सन्तोषं भजन्ते ?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (2 × 1 = 2)
राजा किं विलोक्य अचिन्तयत् ?

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत – (1/2 × 4 = 2)
1. ‘सन्तुष्टानाम् अर्थिनाम्’ अनयोः पदयोः किं विशेष्यपदम् ?
(क) सन्तुष्टानाम्
(ख) अर्थिनाम्
(ग) किमपि न

2. ‘भजन्ते’ क्रियायाः कर्ता कः ?
(क) अर्थिनः
(ख) मम
(ग) सन्तोष

3. ‘सम्पूर्णम्’ अस्मिन् अर्थे किं पदं गद्यांशे प्रयुक्तम् ?
(क) व्याकुलं
(ख) विज्ञाय
(ग) सकलम्

4. ‘दातारः’ पदस्य विलोमपदम् अत्र किम् ?
(क) अर्थिनाम्।
(ख) दानवीराः
(ग) अर्थिनः

(आ) श्लोकं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत।
पिता यच्छति पुत्राय बाल्ये विद्याधनं महत्।
पिताऽस्य किं तपस्तेपे इत्युक्तिस्तत्कृतज्ञता।।

(I) एकपदेन उत्तरत – (1 × 2 = 2)

1. पिता पुत्राय विद्याधनं कदा ददाति ?
2. पिता पुत्राय कीदृशं विद्याधनं यच्छति ?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (1 × 2 = 2)
पुत्रः विद्यां प्राप्य किं अनुभवति ?

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत – (1/2 × 4 = 2)
1. ‘विद्याधनं’ इति पदस्य विशेषणपदं श्लोकात् चित्वा लिखत।
(क) महत्
(ख) पुत्राय
(ग) महान्

2. ‘यच्छति’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किं ?
(क) पुत्राय
(ख) महत्
(ग) पिता

3. ‘कृतघ्नता’ इति पदस्य किम् विलोमपदं अत्र प्रयुक्तम् ?
(क) कृतज्ञता
(ख) उक्तिः
(ग) तपस्तेपे

4. ‘अस्य’ सर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम् ?
(क) बाल्ये
(ख) पित्रे
(ग) पुत्राय

(इ) नाट्यांशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत।
मयूरः    –   (प्रविश्य साट्टहासम्) सत्यं सत्यम्। अहमेव राष्ट्रपक्षी। को न जानाति तव ध्यानावस्थाम् ? मौनं धृत्वा वराकान् मीनान् छलेन अधिगृहय, क्रूरतया भक्षयसि । धिक् त्वाम् ! अवमानितं खलु सर्वं पक्षिकुलं त्वया।
काकः    –   रे सर्पभक्षक! नर्तनात् अन्यत् किम् अपरं जानासि?
मयूरः     –   श्रूयताम्, श्रूयताम् ! मम नृत्यं तु प्रकृतेः आराधना। पश्य! चारूवर्तुलचन्द्रिकाशोभितानाम् मम पिच्छानाम् अपूर्वं सौन्दर्यम् । मम केकारवं श्रुत्वा कोकिल: अपि लज्जते। मम शिरसि राजमुकुटमिव शिखां स्थापयता विधात्रा एव अहं पक्षिराजः कृतः।

(I) एकपदेन उत्तरत – (1 × 2 = 2)

1. कः राष्ट्रपक्षी ?
2. किम् श्रुत्वा कोकिलः लज्जते ?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (1 × 2 = 2)
विधात्रा मयूरः कथं पक्षिराजः कृतः ?

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत – (1/2 × 4 = 2)
1. ‘लज्जते’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किं ?
(क) कोकिलः
(ख) मन
(ग) केकारवं

2. ‘मम नृत्यं ……….’ इति वाक्यांशे ‘मम’ इति सर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम् ?
(क) कोकिलस्य
(ख) मयूराय
(ग) मयूरस्य

3. ‘वराकान्’ इति विशेषणपदस्य विशेष्यपदं किम् ?
(क) त्वाम्
(ख) पक्षिराज:
(ग) मीनान्

4. ‘सर्पभक्षक’ इति पदस्य किम् पर्यायपदं अत्र प्रयुक्तम् ?
(क) काकः
(ख) मयूरः
(ग) पक्षिकुलं

प्रश्न 12:
रेखाङ्कितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत। (1 × 4 = 4)

1. अथ विस्मितः शक्रः अचिन्तयत्।
2. भवान् मह्यम् द्रौणिम् अनुगन्तुम् अनुमतिं ददातु।
3. राजा वैद्यान् आहूय अपृच्छत।
4. चैत्रे मासे सूर्य उत्तरायणे भवति।

प्रश्न 13:
अधोलिखितश्लोकयोः अन्वयं श्लोकाभ्यां समुचितं पदं चित्वा पूरयत। (1/2 × 8 = 4)
(क) कस्य वशे प्राणिगण: ? सत्यप्रियभाषिणो विनीतस्य।
क्व स्थातव्यम् ? न्याय्ये पथि दृष्टादृष्टलाभाये।।
अन्वयः- कस्य वशे (1)………….? सत्यप्रियभाषिणः (2) …………., क्व (3) …………? दृष्ट-अदृष्टलाभाट्ये (4)…………पथि।

(ख) असंशयं महाबाहो! मनो दुर्निग्रहं चलम्।
अभ्यासेन तु कौन्तेय, वैराग्येण च गृह्यते।
अन्वयः- महाबाहो! (1) ………….! असंशयं मनः (2) …………. चलम् (एतत्) तु (3) ……………… वैराग्ये ण च (4)…………………।।
मञ्जूषा – विनीतस्य, कौन्तेय, अभ्यासेन, प्राणिगणः, न्याय्ये, दुर्निग्रहं, स्थातव्यम, गृह्यते।

प्रश्न 14:
अधोलिखितानाम् पदानां उचितैः अर्थैः सह मेलनं क्रियताम्। (1 × 4 = 4)
1. सततम्
(क) एकशतम्।
(ख) एकलम्
(ग) निरनतरम्
(घ) स्थितम्

2. स्थितप्रज्ञः
(क) कथ्यते
(ख) पृथ्वीं
(ग) योगी
(घ) कल्याणम्

3. आहुः
(क) कल्याणाम्।
(ख) योगी
(ग) धरा
(घ) कथ्यते

4. केकारवं
(क) काकस्य स्वरः
(ख) मयूरस्य स्वरः
(ग) बकस्य स्वरः
(घ) राजहंसस्य स्वरः

उत्तराणि
खण्डः ‘क’ – अपठित अवबोधनम्

उत्तर 1:
(I) एकपदेन उत्तरत –

1. एवरेस्टशिखरम्
2. उल्लेखनीयानि

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत –

1. आपत्काले येषां मनांसि विचलितानि न भवन्ति ते एव जीवने सफलता प्राप्नुवन्ति ।
2. पुरुषार्थस्य अभावेन नरः सुखसमृद्धिम् आप्तुम् असमर्थः यशः च न प्राप्नोति।

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (ग) नरः
2. (ग) प्राप्नुवन्ति
3. (ख) कार्याणि
4. (घ) पुरुषार्थः

(IV) शीर्षकः-
पुरुषार्थः (अन्यः कोऽपि)

खण्डः ‘ख’ – रचनात्मक कार्यम्

उत्तर 2:

1. परमपूज्ये
2. स्वास्थविषये
3. विद्यालयस्य
4. मम
5. पुरस्कारम्
6. अत्रागत्य
7. भविष्यति
8. विद्यालयं
9. चरणेषु
10. भवत्याः

उत्तर 3:
चित्रवर्णनम् –

1. इदं राजमार्गस्य चित्रम् अस्ति।
2. मार्गे एकः जनः द्विचक्रिकया गच्छति।
3. द्विचक्रिकायाः अग्रे द्वे बालिके उपविशतः।
4. द्विचक्रिकायाः पृष्ठे जनस्य पत्नी अस्ति।
5. कन्यायाः हस्ते आतप-पत्रम् अपि अस्ति।

अथवा
(मम प्रातराशः)

1. अहं प्रतिदिनं प्रातराशम् करोमि।
2. प्रातराशे अहं दुग्धम् पिबामि ऋतु-अनुसारफलानि खादामि।
3. मम प्रातराशं प्रातः काले माता सञ्जीकरोति।
4. प्रातराशं सर्वेषां कृते आवश्यकम् अस्ति।
5. प्रातराशेन शारीरिक-मानसिक-वृद्धिः भवति।

खण्डः ‘ग’ – अनुप्रयुक्तव्याकरणम्

उत्तर 4:

1. परमापद्गतेन
2. विद्यामानः + अस्य
3. रजनी + ईशः
4. विद्ध्येनम् ।

उत्तर 5:

1. (ग) पीताम्बरः
2. (घ) शक्तिम् अनतिक्रम्य
3. (ग) युधिष्ठिरार्जुनौ
4. (क) पङ्के जायते इति

उत्तर 6:

1. (ख) पालनीयम्
2. (क) क्रूरतया
3. (क) रमणीया
4. (क) सह् + शानच्

उत्तर 7:

1. (क) कदापि
2. (ख) मा
3. (घ) सम्प्रति
4. (ग) किमर्थम्

उत्तर 8:

1. सर्वैः पवनः पीयते।
2. विद्यया विनय: दीयते।
3. जलेन घट: पूर्यते।

उत्तर 9:

1. पादोननववादने
2. द्वादशवादने

उत्तर 10:

1. (क) विद्यायाः
2. (ख) लभन्ते
3. (ग) मलिनानि
4. (घ) पादपाः

खण्डः ‘घ’ – पठित अवबोधनम्

उत्तर 11:
(अ)
(I) एकपदेन उत्तरत –

1. दानशाल्बासु
2. अर्थिनः

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत –
राजा बहुधनलाभेन सन्तुष्टानाम् अर्थिनाम् विरलसंख्यां विलोक्य अचिन्तयत्।

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (ख) अर्थिनाम्
2. (क) अर्थिनः
3. (ग) सकलम्
4. (ग) अर्थिनः

(आ)
(I) एकपदेन उत्तरत –

1. बाल्ये
2. महत्

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – पुत्रः विद्यां प्राप्य कृतज्ञतां अनुभवति।

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (क) महत्
2. (ग) पिता
3. (क) कृतज्ञता
4. (ग) पुत्राय

(इ)
(I) एकपदेन उत्तरत –

1. मयूरः
2. केकारवं

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – मयूरस्य शिरसि राजमुकुटमिव शिखां स्थापयता विधात्रा एवं मयूरः पक्षिराजः कृतः।

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (क) कोकिलः
2. (ख) मयूराय
3. (ग) मीना
4. (ख) मयूरः

उत्तर 12:
प्रश्ननिर्माणम्

1. कीदृशः
2. कस्मै
3. कान्
4. कस्मिन्

उत्तर 13:
अन्वयः
(क)

1. प्राणिगणः
2. विनीतस्य
3. स्थातव्यम्
4. न्याय्ये

(ख)

1. कौन्तेय
2. दुर्निग्रहं
3. अभ्यासेन
4. गृह्यते

उत्तर 14:
शुद्धम् अर्थम्

1. (ग) निरन्नतरम्।
2. (ग) योगी
3. (घ) कथ्यते
4. (ख) मयूरस्य स्वरः

We hope the CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 3 help you. If you have any query regarding CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 3, drop a comment below and we will get back to you at the earliest.

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 2 are part of CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit. Here we have given CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 2.

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 2

Board	CBSE
Class	X
Subject	Sanskrit
Sample Paper Set	Paper 2
Category	CBSE Sample Papers

Students who are going to appear for CBSE Class 10 Examinations are advised to practice the CBSE sample papers given here which is designed as per the latest Syllabus and marking scheme as prescribed by the CBSE is given here. Paper 2 of Solved CBSE Sample Paper for Class 10 Sanskrit is given below with free PDF download solutions.

समय: होरात्रयम्
पूर्णाङ्काः 80

निदेशाः

1. प्रश्नपत्रं चत्वारः खण्डाः सन्ति
   • खण्ड: (क) अपठित-अवबोधनम्     10 अङ्कः
   • खण्ड: (ख) रचनात्मकं-कार्यम्        15 अङ्काः
   • खण्ड: (ग) अनुप्रयुक्तव्याकरणम्     25 अङ्काः
   • खण्डः (घ) पठित-अवबोधनम्         30 अङ्काः
2. सर्वे प्रश्नाः अनिवार्याः।
3. प्रश्नानाम् उत्तराणि खण्डानुसारं क्रमेणैव लेखनीयानि।
4. प्रश्नसंख्या अवश्यमेव लेखनीया।
5. उत्तराणि संस्कृतेनैव लेखनीयानि।

खण्डः ‘क’ – अपठित-अवबोधनम्

प्रश्न 1:
अधोलिखितम् अनुच्छेदं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत – (10)
कालिदासस्य नाम को न जानाति । महाकवेः न केवलं भारतवर्षे अपितु समस्ते भूतले महती प्रसिद्धिः। अयं हि कविकुलगुरुः कथ्यते। आंग्ल देशवासिनः तं ‘‘शेक्सपीयर” इति कथयन्ति। इटली देशवासिनः तस्य तुलनां स्वकीय दान्ते सह कुर्वन्ति। जर्मनी देशवासिनः तु तम् विश्वकविं स्वीकुर्वन्ति।

एषः कविः कदा कुत्र च अभवत् इति स्पष्टरूपेण कथयितुं न शक्नुमः। परमेतत् कथ्यते यत् अयम् महाराजस्य विक्रमादित्यस्य नवरत्नेषु सर्वश्रेष्ठः कविः आसीत्। अस्य महाकवेः विषये एका जनश्रुतिः श्रुती यत् सः जन्मना महामूर्खः आसीत्। केचित् धूर्ताः पण्डिताः तस्य विवाह कयापि विदुष्या राजकन्यया सह अकारयन्।

अस्य कृतीनां भाषा तु अतीव सरला, सुकोमला स्वाभाविकी चास्ति। कालिदासः संस्कृतभाषायाः गौरवम्, भारतस्य कवीनां गौरवम् भारतीय संस्कृतेः च गौरवम् अस्ति।

(I) एकपदेन उत्तरत – (1 × 2 = 2)

1. के कालिदास ‘शेक्सपीयर’ इति कथयन्ति?
2. कालिदासः कस्य नवरत्नेषु गण्यते?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (2 × 2 = 4)

1. कालिदासस्य कृतीनां भाषा कीदृशी अस्ति?
2. महाकवेः विषये कीदृशी जनश्रुतिः वर्तते ?

(III) प्रदत्तविकल्पेभ्यः शुद्धम् उत्तरं चित्वा निर्देशानुसारम् लिखत। (1/2 × 4 = 2)
1. ‘अकारयन्’ इति क्रियापदस्य किं कर्तृपदम्?
(क) आंग्लदेशवासिनः
(ख) इटलीदेशवासिनः
(ग) पण्डिताः
(घ) विक्रमादित्यः

2. ‘प्रसिद्धिः’ इति पदस्य किं विशेषणपदं गद्यांशे किम् प्रयुक्तम्?
(क) कालिदासः
(ख) संसारे
(ग) गौरवम्
(घ) महती

3. किंवदन्ती’ इति पदस्य पर्यायपदं गद्यांशे किम् प्रयुक्तम् ?
(क) स्वीकुर्वन्ति
(ख) कथयन्ति
(ग) जनश्रुतिः
(घ) प्रसिद्धिः

4. ‘अयम् महाराजस्य ………..’ इति वाक्ये ‘अयम्’ सर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम् ?
(क) विक्रमादित्याय
(ख) भारतदेशाय
(ग) नवरत्नेभ्यः
(घ) कालिदासाय

(IV) अस्य गद्यांशस्य कृते समुचितं शीर्षकं लिखत। (2)

खण्ड’ख’- रचनात्मक कार्यम्

प्रश्न 2:
तव मित्रेण अमितेन रचिता प्रतिकृतिः ( मॉडल) अन्तर्राष्ट्रिय-विज्ञान-प्रदर्शन्याम् प्रथमं स्थानं लब्धवती। तं प्रति लिखितं वर्धापन-पत्रं मञ्जूषायां प्रदत्तानि पदानि चित्वा रिक्त-स्थानानि पूरयित्वा पुनः लिखत। (1/2 × 10 = 5)
स्नेह-नगरम्
पाटलिपुत्रात्
दिनाङ्कः ……/ ……./ …….
प्रियः (1)…………. अमित,
सस्नेहं नमोनमः।
अत्र कुशलम् तत्रास्तु । मया ज्ञातम्, यत् त्वया रचिता (2)………. अंतर्राष्ट्रिय-विज्ञान-प्रदर्शन्याम् चयिता । अस्याम् प्रतियोगितायाम् तव (3) ………… स्थानं ज्ञात्वा मम महान् (4) ………….. जातः। त्वं दत्तचित्तेन (5) ……………. च इमाम् कारितवान् । इदं तव कठोर परिश्रमस्य (6) ……………. अस्ति। पत्रस्यान्ते अहं ते (7) ……………… वर्धापनं कामये। (8) ……… मम प्रणामाः (9) ……….
तव अभिन्नं (10) ……….
अमरः
मञ्जूषा- मित्रम्, मित्र, परिणामः, प्रतिकृतिः, भूयोभूयः, सन्तोषः, परिश्रमेण, पितृचरणेषु, निवेद्यन्ताम्, प्रथम

प्रश्न 3:
मजूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया चित्रं दृष्ट्वा पञ्च वाक्यानि संस्कृते लिखत। (2 x 5 = 10)

मजूषा- ग्राम्यजीवनम्, खटिका, त्रयः बालाः, शिरसि, माता, जलमानेतुम् उद्यता, कुटीरम्, कठिनम् जीवनम्, अशिक्षिताः, निर्धनाः, कलशम् अवधार्य, ग्रामीणपरिवारः, संघर्षमय

अथवा

‘कन्याकुमारी’ इति विषयम् अधिकृत्य मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया पञ्च वाक्यानि संस्कृते लिखत।
मञ्जूषा- दर्शनीयस्थलम्, कन्याकुमारीमन्दिरम्, विवेकानन्दस्मारकः, दर्शकाः, प्रसिद्ध-पर्यटन-क्षेत्रेषु, द्रष्टुम्, अन्यतमम्, द्रष्टव्यः, दृश्यन्ते, नारिकेल-कदली-वृक्षाः

खण्डः ‘ग’-अनुप्रयुक्तव्याकरणम्.

प्रश्न 4:
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदेषु सन्धिविच्छेदं सन्धिं वा कृत्वा लिखत। (1 × 4 = 4)

1. दुष्टबुद्धिः तस्य सत् + वचनानि तिरस्कृत्य ग्रामाभिमुखं प्राचलत्।
2. सर्वथा जागरुको + अहम् छात्राणां कृते आदर्शः एव।
3. अस्य पिता किं तपः तेपे इत्युक्तिः तत्कृतज्ञता।
4. सदैव सत्यं वद।

प्रश्न 5:
अधोलिखित रेखाङ्कितपदानां समासं विग्रहं वा प्रदत्तविकल्पेभ्यः चित्वा लिखत। (1 × 4 = 4)
1. शिशिरः च वसन्तः च पुनरायातौ।
(क) शिशिरवसन्तः
(ख) शिशिरवसन्तौ
(ग) शिशिरवसन्ताः
(घ) शिशिरवसन्तम्

2. कथम् अहं मन्दभाग्या धैर्यं धारयामि।
(क) मन्दः भाग्या
(ख) मन्दं भाग्यं सा
(ग) मन्दम् भाग्यम् यस्याः सा
(घ) मन्दा भाग्या

3. जीवनं निर्विघ्नं भवेत्।
(क) विघ्नानां अभाव:
(ख) निर्गतम् विघ्नं यस्मात् सः
(ग) निर्गतं विघ्नं तम्।
(घ) निः विघ्नं यस्मात्

4. व्याघ्रात् भीतः नरः धावति।
(क) व्याघ्रभीत:
(ख) व्याघ्रभीत:
(ग) व्याघ्रभीताः
(घ) भीतव्याघ्रः

प्रश्न 6:
उचितानि प्रत्यययुक्तपदानि प्रकृतिं प्रत्ययं च चित्वा वाक्यानि पूरयत। (1 × 4 = 4)
1. पवनेन (कम्प् + शानच्) ………. वृक्षाः शोभन्ते।
(क) कम्पमाना
(ख) कम्पमानः
(ग) कम्पमानाः
(घ) कम्पमानम्

2. (श्रीमान् + ङीप्) …………. वन्दिता कक्षायां पाठयति।
(क) श्रीमति
(ख) श्रीमती
(ग) श्रीमता
(घ) श्रीमन्ती

3. सर्वे भवन्तु (सुख + इनि) ………… ।
(क) सुखी
(ख) सुखिनः
(ग) सुखीन:
(घ) सुखनी

4. भीमः (बलवान्) …………. आसीत्।
(क) बल + मतुप्
(ख) बल + वतुप्
(ग) बल + मान्
(घ) बलवान्

प्रश्न 7:
मजूषातः उचित अव्ययपदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत। (1 × 4 = 4)

1. त्वं ………… आपणं गच्छसि ?
2. भवन्तः व्यर्थं ………….. भ्रमन्तु।
3. ………….. जलं भवति तत्र पक्षिणः स्वयम् आयान्ति।
4. …………. अहं गृहकार्याणि करोमि।

मञ्जूषा– मा, सम्प्रति, कदा, यत्र

प्रश्न 8:
वाच्यपरिवर्तनम् कृत्वा वाक्यानि पुनः लिखत – (1 × 3 = 3)

1. अशोकः लेखं लिखति।
2. दिनेशः जनकं प्रणमति।
3. अम्बी ओदनं पचति।

प्रश्न 9:
अधोलिखितवाक्येषु अङ्कानां स्थाने संस्कृतपदैः समयं लिखत – (1 × 2 = 2)

1. सः (7.30) …………. दुग्धं पिबति ।
2. सः (7.45) ………… विद्यालयं गच्छति।

प्रश्न 10:
प्रदत्तेषु उत्तरेषु शुद्धम् उत्तरं चीयताम्। (1 × 4 = 4)
1. भवान् कुत्र गच्छसि ?
(क) गच्छथ
(ख) गच्छन्ति
(ग) गच्छति
(घ) गच्छथः

2. अहं स्वकर्मं सदा निष्ठया करोमि।
(क) स्वकर्मणे
(ख) स्वकर्मः
(ग) स्वकर्म
(घ) स्वकर्मणः

3. सः बालिका मम पुत्री अस्ति।
(क) तत्
(ख) सा
(ग) ते
(घ) तस्याः

4. तस्याः प्रकृतिः चञ्चलः अस्ति।
(क) चञ्चलम्
(ख) चञ्चलिः
(ग) चञ्चली
(घ) चञ्चला

खण्डः ‘घ’ – पठित-अवबोधनम्

प्रश्न 11:
(अ) अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्त प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखते। (6)
अथ अन्यस्मिन् अहनि स मेषो यावत् महानसं प्रविशति तावत् सूपकारेण अर्धज्वलितकाष्ठेन ताडितः। ऊर्णाप्रचुरः मेष: वह्मिना जाज्वल्यमानशरीरः निकटस्थाम् अश्वशालां प्रविशति दाहवेदनया च भूमौ लुठति। तस्य क्षितौ प्रलुठतः तृणेषु वह्निज्वालाः समुत्थिताः।
(I) एकपदेन उत्तरत – (1 × 2 = 2)

1. मेषः कीदृशः आसीत् ?
2. सूपकारेण मेषः केन ताडितः ?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (2 × 1 = 2)
मेषस्य क्षितौ प्रलुठतः किम् अभवत् ?

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत – (1/2 × 4 = 2)
‘भूमौ’ पदस्य पर्याय अत्र किम् ?
(क) अश्वशाला
(ख) प्रलुठतः
(ग) क्षितौ

2. ‘लुठति’ क्रियाया कर्ता कः ?
(क) मेषः
(ख) ऊर्णाप्रचुरः
(ग) जाज्वल्यमानशरीरः

3. ‘रात्रौ’ पदस्य विलोमपदम् अत्र अस्ति –
(क) महानसं
(ख) अहनि
(ग) अन्यस्मिन्

4. ‘तस्य’ सर्वनाम कस्मै प्रयुक्तम् ?
(क) मेषाय
(ख) ऊर्णाप्रचुराय
(ग) अश्वशालायै

(आ) श्लोकं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत। (6)
भगवन्किमुपादेयम् ? गुरुवचनम्, हेयमपि च किम् ? अकार्यम्।
को गुरुः ? अधिगततत्त्वः शिष्यहितायोद्यतः सततम्।

(I) एकपदेन उत्तरत – (2)

1. किं हेयं भवति ?
2. कस्य वचनम् उपादेयं भवति ?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (2)
गुरुः कः अस्ति?

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत – (2)
1. ‘निरन्तरम्’ इति अर्थे किं पदं श्लोके प्रयुक्तम् ?
(क) अधिगततत्त्वः
(ख) अकार्यम्
(ग) सततम्

2. ‘उपादेयम्’ पदस्य विलोमपदम् अत्र किम् ?
(क) उद्यतः
(ख) हेयम्
(ग) सततम्

3. ‘तत्परः’ पदस्य पर्यायपदम् अत्र किम् ?
(क) उद्यतः
(ख) तत्त्वः
(ग) वचनम्

4. ‘अधिगततत्त्व:’ विशेषणस्य विशेष्यपदम् अत्र किम्?
(क) गुरुवचनम्
(ख) गुरुः
(ग) उद्यतः

(इ) अधोलिखितां नाट्यांशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत। (6)
(ततः पुत्रशोकसन्तप्ताः युधिष्ठिरः भीमः द्रौपदी च रणभूमौ प्रविशन्ति ।)
द्रौपदी      – (दीर्घ निश्वस्य) हा हन्त ! किम् इदं घोरम् आपतितम् । पापकर्मणा द्रौणिना मे पुत्राः भ्रातरः च हताः। अग्निः इव दहति माम् अयं शोकः।
युधिष्ठिरः   – शुभे! धैर्यं धारय। नूनं तव पुत्राः वीरगतिम् एव प्राप्ताः। वीरजननी त्वं शोचितुं न अर्हसि।
द्रौपदी      – कथं मन्दभाग्या अहं धैर्यं धारयामि? यावत् असौ क्रूरकर्मा न दण्ड्यते तावत् अहम् इतः न गमिष्यामि, अत्रैव प्राणत्यागं च करिष्यामि।
युधिष्ठिरः    – प्रिये ! मा मैवं ब्रूयाः । स पापकर्मा कुत्र गतः, इति न जानीमः। अतिदूरं किञ्चिद् दुर्गमं वनं वा प्रविष्टः भवेत्।

(I) एकपदेन उत्तरत – (2)

1. युधिष्ठिरः भीम: द्रौपदी च कुत्र प्रविशन्ति ?
2. कस्याः पुत्राः भ्रातरः च हताः?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (2)
द्रौपदी कदा पर्यन्तं तस्मात् स्थानात् गन्तुं न इच्छति ?

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत – (2)
1. यावत् असौ क्रूरकर्मा ………. अत्र ‘असौ सर्वनाम कस्मै प्रयुक्तम् ?
(क) युधिष्ठिराय
(ख) द्रौपद्यै
(ग) द्रोणपुत्राय

2. ‘वनं’ पदस्य विशेषणम् अत्र किम् ?
(क) अतिदूरं
(ख) दुर्गम
(ग) किञ्चिद्

3. ‘धारयामि’ क्रियायाः कर्ता कः?
(क) अहं
(ख) मन्दभाग्या
(ग) धैर्यम्

4. ‘अनलः’ पदस्य पर्यायपदम् अत्र किम् अस्ति?
(क) शोकः
(ख) अग्निः
(ग) घोरम्

प्रश्न 12:
रेखाङ्कितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत। (1 × 4 = 4)

1. भवान् गर्हितं पन्थानं त्यजतु।
2. अनृतं वदसि चेत् काकः दशेत्।
3. यूयं प्रक्षेपणयन्त्रेण चित्राणि पश्यथ।
4. छात्रा: जलपानाद् अनन्तरं यास्यन्ति।

प्रश्न 13:
उचितपदेन अधोलिखितश्लोकद्वयस्य अन्वयं पूरयत। (1/2 × 8 = 4)
(क) यत्प्रोक्तं येन केनापि तस्य तत्त्वार्थनिर्णयः।
कर्तुं शक्यो भवेद्येन स विवेक इतीरितः।।
अन्वयः- येन (1)………… अपि यत् प्रोक्तं तस्य (2)………. येन कर्तुं (3)………. भवेत् सः (4) ……….. इति ईरितः।

(ख) ध्यायतः विषयान् पुंसः सङ्गस्तेषूपजायते।
सङ्गात्सञ्जायते कामः कामाक्रोधोऽभिजायते।
अन्वयः- विषयान् (1) …………….. पुंसः तेषु (2) ……….. उपजायते । (3) ……………. कामः सञ्जायते, कामात् (4) …………….. अभिजायते।।
मञ्जूषा – शक्यः, तत्वार्थनिर्णय, क्रोधः, सङ्गः, केन, विवेकः, सङ्गात्, ध्यायतः

प्रश्न 14:
रेखाङ्कितपदानां प्रसङ्गानुसारम् शुद्धम् अर्थं विकल्पेभ्यः चित्वा लिखत। (1 × 4 = 4)
1. एनं ज्ञानविज्ञाननाशनं प्रजहि।
(क) नाशय
(ख) प्रविश्य
(ग) गच्छ

2. अलं अलं मिथः कलहेन।
(क) समीपम्
(ख) परस्परम्
(ग) दूरम्

3. से विवेक इति ईरितः।
(क) मानितः
(ख) प्रेरितः
(ग) कथितः

4. शैला: विर्दीयन्ते।
(क) शिलाः
(ख) गिरयः
(ग) धराः

उत्तराणि
खण्डः ‘क’ – अपठित-अवबोधनम्

उत्तर 1:
(I) एकपदेन उत्तरत –

1. आंग्लदेशवासिनः
2. विक्रमादित्यस्य

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत –

1. कालिदासस्य कृतीनां भाषा तु अतीव सरला, सुकोमला स्वाभाविकी चास्ति।
2. महाकवेः विषये एका जनश्रुतिः श्रुता, यत् सः जन्मना महामूर्खः आसीत्।

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (ग) पण्डिताः
2. (घ) महती
3. (ग) जनश्रुतिः
4. (घ) कालिदासाय

(IV) शीर्षकः- कविकुलगुरु: कालिदासः (अन्यः कोऽपि)

खण्डः ‘ख’ – रचनात्मक कार्यम्

उत्तर 2:

1. मित्र
2. प्रतिकृतिः
3. प्रथमं
4. सन्तोषः
5. परिश्रमेण
6. परिणामः
7. भूयोभूयः
8. पितृचरणेषु
9. निवेद्यन्ताम्
10. मित्रम्

उत्तर 3:
चित्रवर्णनम् –

1. अस्मिन् चित्रे ग्राम्यजीवनम् दृश्यते।
2. अत्रे घासनिर्मितं कुटीरम् अस्ति।
3. एक: बालः पितुः अङ्के तिष्ठति। अथवा परिवारे पञ्च सदस्याः सन्ति।
4. महिला कलशम् अवधार्य जलम् आनेतुम् उद्यता अस्ति।
5. कुटीरात् बहिः एका खटिका अपि अस्ति।

अथवा
(कन्याकुमारी)

1. ‘कन्याकुमारी’ एकं दर्शनीय स्थलम् अस्ति।
2. अत्र एकं ‘कन्याकुमारी’ इति मन्दिरम् अस्ति।
3. अत्र सागरस्य मध्ये विवेकानन्दस्मारकः अस्ति।
4. इदं स्थलं दर्शनाय दर्शकाः आगच्छन्ति।
5. इदं प्रसिद्ध-पर्यटन-क्षेत्रेषु अन्यतमम् स्थलम् अस्ति।

खण्डः ‘ग’ – अनुप्रयुक्तव्याकरणम्

उत्तर 4:

1. सद्वचनानि
2. जागरुकोऽहम्
3. इति + उक्तिः
4. सदा + एव

उत्तर 5:

1. (ख) शिशिरवसन्तौ।
2. (ग) मन्दं भाग्यं यस्याः सा
3. (क) विघ्नानां अभावः
4. (ख) व्याघ्रभीत:

उत्तर 6:

1. (ग) कम्पमानाः
2. (ख) श्रीमती
3. (ख) सुखिनः
4. (क) बल + मतुप्

उत्तर 7:

1. कदा
2. मा
3. यत्र
4. सम्प्रति

उत्तर 8:

1. अशोकेन लेखः लिख्यते।
2. दिनेशेन जनकः प्रणम्यते।
3. अम्बया ओदनं पच्यते।

उत्तर 9:

1. सार्धसप्तवादने
2. पादोनाष्टवादने

उत्तर 10:

1. (ग) गच्छति
2. (ग) स्वकर्म
3. (ख) सा
4. (घ) चञ्चला

खण्डः ‘घ’ – पठित अवबोधनम्

उत्तर 11:
(अ)
(I) एकपदेन उत्तरत –

1. ऊर्णाप्रचुरः
2. अर्धज्वलितकाष्ठेन

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – मेषस्य क्षितौ प्रलुठतः तृणेषु वह्निज्वालाः समुत्थिताः।

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (ग) क्षितौ
2. (क) मेषः
3. (ख) अहनि
4. (क) मेषाय

(आ)
(I) एकपदेन उत्तरत –

1. अकार्यम्
2. गुरोः

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – अधिगततत्त्वः सततं शिष्यहितायोद्यत: गुरुः अस्ति।

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (ग) सततम्
2. (ख) हेयम्
3. (क) उद्यतः
4. (ख) गुरुः

(इ)
(I) एकपदेन उत्तरत –

1. रणभूमौ
2. द्रौपद्याः

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – यावत् असौ क्रूरकर्मा न दण्ड्यते तावत् पर्यन्तं द्रौपदी तस्मात् स्थानात् न गन्तुम् इच्छति।

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (ग) द्रोणपुत्राय
2. (ख) दुर्गमम्
3. (क) अहम्
4. (ख) अग्निः

उत्तर 12:
प्रश्ननिर्माणम्

1. कीदृशम्
2. कः
3. केन
4. कस्मात्

उत्तर 13:
अन्वयः (क)

1. केन
2. तत्त्वार्थनिर्णय:
3. शक्यः
4. विवेकः

(ख)

1. ध्यायतः
2. सङ्गः
3. संङ्गात्
4. क्रोधः

उत्तर 14:
शुद्धम् अर्थम्

1. (क) नाशय
2. (ख) परस्परम्
3. (ग) कथितः
4. (ख) गिरयः

We hope the CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 2 help you. If you have any query regarding CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 2, drop a comment below and we will get back to you at the earliest.

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 5 are part of CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit. Here we have given CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 5.

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 5

Board	CBSE
Class	X
Subject	Sanskrit
Sample Paper Set	Paper 5
Category	CBSE Sample Papers

Students who are going to appear for CBSE Class 10 Examinations are advised to practice the CBSE sample papers given here which is designed as per the latest Syllabus and marking scheme as prescribed by the CBSE is given here. Paper 5 of Solved CBSE Sample Paper for Class 10 Sanskrit is given below with free PDF download solutions.

समय: होरात्रयम्
पूर्णाङ्काः 80

निदेशाः

1. प्रश्नपत्रं चत्वारः खण्डाः सन्ति
   • खण्ड: (क) अपठित-अवबोधनम्     10 अङ्कः
   • खण्ड: (ख) रचनात्मकं-कार्यम्        15 अङ्काः
   • खण्ड: (ग) अनुप्रयुक्तव्याकरणम्     25 अङ्काः
   • खण्डः (घ) पठित-अवबोधनम्         30 अङ्काः
2. सर्वे प्रश्नाः अनिवार्याः।
3. प्रश्नानाम् उत्तराणि खण्डानुसारं क्रमेणैव लेखनीयानि।
4. प्रश्नसंख्या अवश्यमेव लेखनीया।
5. उत्तराणि संस्कृतेनैव लेखनीयानि।

खण्डः ‘क’- अपठित-अवबोधनम्

प्रश्न 1:
अधोलिखितम् अनुच्छेदं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत। (10)
एकदा देवर्षिनारदः ईश्वरमवदत्- भगवन्! अहमेव तव परमभक्तोऽस्मि। भगवता सः निजभक्तप्रवरं दर्शयितुं मर्त्यलोके प्रेषितः। तत्र सः एकं कृषकमपश्यत् यः प्रातः क्षेत्रगमनात् पूर्वम् एकवारम् ईश्वरमनमत् रात्रौ च गृहमागत्य पुनः एकवारं हरि स्मृत्वा अस्वपत्। नारदः भगवन्तम् उपगम्य स्वप्रत्यक्षानुभवं न्यवेदयत्। तच्छ्रुत्वा भगवान् तस्मै एकं तैलपूर्णं दीपं दत्त्वा, एकमपि बिन्दु भूमौ न पातयित्वा नगर परिक्रम्य आगन्तुमवदत्। अनन्तरं सः नारदमपृच्छत् ‘कथय नगरपरिक्रमासमये कतिवारं त्वया अहं स्मृतः?’ नारदः प्रत्यवदत्-‘भगवन्! मम सम्पूर्णः मनोयोगः तैलपूर्णदीपे एवासीत् अतः भवान् मया एकवारमपि न स्मृतः।’ भगवान् अवदत्-‘पश्य तैलपूर्णः दीपः तव मनोयोगं तथा आकर्षत् यथा त्वयाहं पूर्णतया विस्मृतः। किन्तु स: कृषक: नियमितरूपेण प्रतिदिनं द्विवारं मां स्मरति। एतच्छुत्वा नारदः स्वस्य अज्ञताम् अबोधत्।
(I) एकपदेन उत्तरत – (1 × 2=2)

1. प्रातः कृषकः क्षेत्रगमनात् पूर्वं कम् अनमत् ?
2. नारदः भगवन्तं उपगम्य किं न्यवेदयत् ?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (2 × 2 = 4)

1. यदा नारदः नगर परिक्रम्य आगच्छत् तदा ईश्वरः तं किमपृच्छत् ?
2. नगरपरिक्रमासमये नारदः किमर्थम् ईश्वरम् न अस्मरत् ?

(III) भाषिककार्यम् – (1 × 2 = 2)
1. ‘भगवन् ! मम सम्पूर्ण: मनोयोगः दीपे एव आसीत्।’ अत्र विशेषणपदं किम् ?
(क) मनोयोगः
(ख) मम
(ग) एव
(घ) सम्पूर्णः

2. ‘पश्य, तैलपूर्णः दीपः तव मनोयोगं तथा आकर्षत्।’ अत्र ‘तव’ इति सर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम् ?
(क) भगवते
(ख) नारदाय
(ग) कृषकाय
(घ) नगराय

3. गद्यांशे ‘स्मरति’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?
(क) नारदः
(ख) भगवान्
(ग) कृषकः
(घ) दीपः

4. ‘आकर्णय’ इत्यर्थे किम् पदम् अत्र प्रयुक्तम् ?
(क) श्रुत्वा
(ख) परिक्रम्य
(ग) उपगम्य
(घ) अबोधत्

(IV) अस्य गद्यांशस्य समुचितं शीर्षकं लिखत।

खण्डः ‘ख’- रचनात्मकं कार्यम्

प्रश्न 2:
मित्रस्य कुशलक्षेमं ज्ञातुं मित्रं प्रति लिखिते पत्रे रिक्तस्थानानि मञ्जूषायाः उचितपदैः पूरयत। (1/2 × 10 = 5)
उज्जैनतः
दिनाङ्कः ……… /…….. /………
प्रिय (1) …………. !
शुभकामना: विलसन्तु।
त्वया (2) …………… कथितं यत् गृहं गत्वा त्वरितमेव पत्रं प्रेषयिष्यामि, परन्तु अद्य मासाधिके काले गते अपि तव किमपि पत्रं न (3) ……………। परन्तु (4) ………. व्यतीते सुस्वादुभोजनलोभेन गृहे न स्थातव्यम्। अस्मिन् वर्षे यथाकालं कक्षाः (5) ……………।
तत्र ये (6) ……………. न उपस्थिताः भविष्यन्ति तेषां (7) …………… अपि समाप्ता भविष्यति अधिकविलम्बे जाते (8) ………. निष्कासनमपि संभवति। तस्मात् (9) ………. कालातिपात: ने कर्तव्यः इति मे (10)::: ……….।
तव हिताकांक्षी
रमणः
मञ्जूषा- यथासमय, अवकाशकाले, निवेदनम्, समागतम्, जितेन्द्र!, प्रचलिष्यन्ति, गमनकाले, छात्रावाससुविधा, आगमने, विद्यालयात्

प्रश्न 3:
मजूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया चित्रं दृष्ट्वा पञ्च वाक्यानि संस्कृते लिखत। (2 × 5 = 10)

मञ्जूषा- रमणीया, वृक्षः, काकः, सृष्टिः, कुक्कुटः, बकः, सरोवरे, पादपाः, पुष्पाणि, जलम्, शोभा, हंसौ, नारी, दर्शनीया, प्रकृतेः, मयूरः, कमलानि

अथवा

‘मम प्रियक्रीडा’ इति विषयम् अधिकृत्य मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया पञ्च वाक्यानि संस्कृते लिखत।
मजूषा- पादकन्दुकखेलं, क्रीडकाः, पादेन, क्षिपति, तीव्रगतिक्रीडा, लोकप्रियः, प्रियक्रीडा, उत्साहेन, इत:-ततः, स्वास्थ्यवर्धकाः, द्वे दले, निर्णायकः, दर्शकाः, उत्साहवर्धनम्

खण्डः ‘ग’-अनुप्रयुक्तव्याकरणम्

प्रश्न 4:
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदेषु सन्धिं सन्धिच्छेदं वा कृत्वा लिखत। (1 × 4 = 4)

1. हे प्रभो! सत् + मतिं देहि।
2. तस्याः ने + अनम् सुन्दरम् अस्ति।
3. यदि + अपि आहूता तदपि नागता।
4. कश्चित् बालकः उच्चैः वदति।

प्रश्न 5:
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां समास विग्रहं वा प्रदत्तविकल्पेभ्यः चित्वा लिखत। (1 × 4 = 4)
1. काकः क्रोधेन सहितम् राजहंसम् प्रति अवदत्।
(क) क्रोधसह
(ख) सहक्रोधेन
(ग) सक्रोधः
(घ) सक्रोधम्

2. गुरुवचनम् श्रेयस्करम्।
(क) गुरुः वचनम्
(ख) गुरवे वचनम्
(ग) गुरोः वचनम्
(घ) गुरुम् वचनम्

3. माता पुत्रस्य चन्द्रमुखम् पश्यति।
(क) चन्द्रस्य मुखम्
(ख) चन्द्र इव मुखम्
(ग) चन्द्रे मुखम्
(घ) मुखम् इव चन्द्रः

4. पृथ्वी-आकाशौ सृष्टे: प्रमुखे तत्त्वे।
(क) पृथ्वी च आकाशम् च
(ख) पृथ्वी च आकाशौ च
(ग) पृथ्वी च आकाशः च
(घ) पृथ्वाकाशः च

प्रश्न 6:
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां ‘प्रकृतिप्रत्ययौ’ संयोज्य विभज्य वा समुचितम् उत्तरं प्रदत्तविकल्पेभ्यः चित्वा लिखत। (1 × 4 = 4)
1. आः किम् उक्तवती भवत् + ङीप्।
(क) भवती
(ख) भवान्
(ग) भवत्याम्
(घ) भवत्यी

2. क्षत्रधर्मम् अनुस्मरन् मां शोकसागरात् रक्ष।
(क) अनु + स्मर् + अन्
(ख) अनु + स्मृ + शानच्
(ग) अनुस्मर + शतृ
(घ) अनु + स्मृ + शतृ

3. मम पिततामहः धर्म + ठक् अस्ति।
(क) धर्मिकः
(ख) धार्मिकः
(ग) धर्मकः
(घ) धर्मः

4. आचरणे दृढ + तल् भवेत्।
(क) दृढतः
(ख) दृढता
(ग) दृढत्व
(घ) दृढतां

प्रश्न 7:
मजूषातः अव्ययपदानि चित्वा वाक्यानि पूरयत। (1 × 4= 4)

1. बालाः ……………… क्रीडन्ति।
2. ते ……………… आगच्छन्ति ?
3. भवन्तः …………….. किमर्थं ग्रामं गमिष्यन्ति ?
4. जनाः ………… एव अत्र आगच्छन्।

मञ्जूषा- ह्यः, सम्प्रति, कुतः, श्वः।

प्रश्न 8:
वाच्यपरिवर्तनं कृत्वा वाक्यानि पुनः लिखत – (1 × 3 = 3)

1. युवाम् फलानि खादथ।
2. साधुः सत्यं वदति।
3. अहं मित्रम् कथयामि।

प्रश्न 9:
अधोलिखित वाक्येषु अङ्कानां स्थाने संस्कृतपदैः समयं लिखत – (1 × 2 = 2)

1. रमेशः (1.30) ……………. भोजनं करोति।
2. सः (3.45) …………….. मित्रस्य गृहं गच्छति।

प्रश्न 10:
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां स्थाने प्रदत्तविकल्पेभ्यः शुद्धं पदं चित्वा लिखत। (1 × 4 = 4)
1. मेघम् आकाशे गर्जति।
(क) मेघाः
(ख) मेघः
(ग) मेघानि
(घ) मेघस्य

2. तौ तत्र भ्रमणाय न गच्छति।
(क) गच्छथ
(ख) गच्छामि
(ग) गच्छतः
(घ) गच्छसि

3. भवान् पठसि-लिखसि च।
(क) पठताम्-लिखताम्
(ख) पठति-लिखति
(ग) पठामि-लिखामि
(घ) पठाव:-लिखावः

4. वस्त्राणि सुन्दरं सन्ति।
(क) सुन्दरम्
(ख) सुन्दराणि
(ग) सुन्दरः
(घ) सुन्दरस्य

खण्ड: ‘घ’ – पठित-अवबोधनम्

प्रश्न 11:
(अ) अधोलिखित गद्यांशं पठित्वा तदाधारिताना प्रश्नानामुत्तराणि लिखत। (6)
कालोऽहम्। अहं खलु कालः। विश्वस्य आत्माऽहम्। कलयामि गणयामि जगत: आयुः प्रमाणम्। सततं चक्रवत् परिवर्तमानः भूतं वर्तमानं भविष्यदपि च वीक्षमाणः, अहमेव साक्षी जगतः उत्पत्तेः विकासस्य प्रलयस्य च। इदं जगत् तु पुनः पुनः जायते विलीयते च परमहं सर्वदा विद्यमानोऽस्य सर्वं क्रियाकलापं पश्यामि। अहो! किं जानीथ यूयम्, कियती प्राचीना इयं सृष्टि: ? नैव, तर्हि शृणुत ध्यानेन।
(I) एकपदेन उत्तरत – (1 × 2 = 2)

1. अस्य वक्ता कः?
2. कालः सर्वदा किं पश्यति ?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (2 × 1 = 2)
कालः कस्य साक्षी अस्ति?

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत – (1/2 × 4 = 2)
1. ‘पश्यामि’ इति क्रियायाः कर्तृपदम् किम् ?
(क) अहम्
(ख) कालः
(ग) क्रियाकलापम्

2. ‘अस्य सर्वं क्रियाकलापं’ अत्र ‘अस्य’ सर्वनाम कस्मै प्रयुक्तम् ?
(क) कालाय
(ख) जगते
(ग) विद्यमानाय

3. ‘जायते’ क्रियायाः विलोमपदम् अत्र किम् ?
(क) उत्पत्तेः
(ख) पश्यामि
(ग) विलीयते

4. ‘सदैव’ इति अर्थे अत्र अव्ययपदं किम् ?
(क) खलु
(ख) सर्वदा
(ग) तर्हि

(आ) अधोलिखितं श्लोकं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत।
शारदा शारदाम्भोजवदना वदनाम्बुजे।
सर्वदा सर्वदाऽस्माकं सन्निधिं क्रियात्।।
(I) एकपदेन उत्तरत – (1 × 2 = 2)

1. शारदा अस्माकं कुत्र निवसेत् ?
2. का शारदाम्भोजवदना अस्ति?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (1 × 2 = 2)
कीदृशी शारदा वदनाम्बुजे निवासं क्रियात् ?

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत – (1/2 × 4 = 2)
1. ‘अम्भोजः’ इति शब्दस्य पर्यायः कः ?
(क) सर्वदा
(ख) वदनाम्बुजे
(ग) अम्बुजः

2. ‘शरत्कालीन’ इति कस्य पदस्य अर्थः?
(क) शारदा
(ख) शारद
(ग) सर्वदा

3. ‘क्रियात्’ क्रियायाः कर्ता कः?
(क) सन्निधिं
(ख) सर्वदा
(ग) शारदा

4. ‘सरस्वती’ इति अर्थे अत्र किं पदम् अस्ति?
(क) शारदा
(ख) वदना
(ग) सर्वदा

(इ) अधोलिखितं नाट्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत। (6)
(विद्यालयस्य सभागारः । मञ्चे विद्यालयस्य प्रधानाचार्यः प्रदेशस्य पर्यटन-अधिकारी केचित् अध्यापकाः उपविष्टाः सन्ति ।)
पर्यटनाधिकारी         –        प्रियच्छात्राः ! अभिनन्दनं भवताम् प्रदेशे। प्रसीदामि यद् भवन्तः अस्य रम्यस्य प्रदेशस्य विषये ज्ञातुम् अति उत्सुकाः। प्रथमं तु अहम् एव एकं प्रश्नं पृच्छामि। अस्य प्रदेशस्य नाम’ अरुणाचलः’
कथं जातम् अनुमीयताम्।
हिमांशुः                 –        अहं चिन्तयामि यत् ‘अरुणः’ तु सूर्यस्य पर्यायः । अस्य प्रकाश: सर्वप्रथमम् इमं प्रदेशं स्पृशति। अत: अरुणस्य प्रदेशः अरुणाचलः।
पर्यटनाधिकारी        –        शोभनम् । उचितम् उक्तम् । हिमाद्रितुङ्गशृङ्गैः सुशोभिता सूर्योदयभूमिः इयम्। अतः अरुणाचलः।
(I) एकपदेन उत्तरत – (1 × 2 = 2)

1. अरुणः कस्य पर्यायः?
2. कः कथयति प्रथमं तु अहं प्रश्नं पृच्छामि ?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (1 × 2 = 2)
इयं सूर्योदयभूमिः कैः सुशोभिता अस्ति?

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत – (1/2 × 4 = 2)
1. ‘अस्य प्रकाशः सर्वप्रथमम् इमं प्रदेशं स्पृशति’ अस्मिन् वाक्ये ‘अस्य’ इति सर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम् ?
(क) अस्य
(ख) अरुणाय
(ग) प्रदेशाय
(घ) अरुणाचलाय

2. ‘प्रसीदामि’ अस्य किं कर्तृपदं प्रयुक्तम् ?
(क) पर्यटनाधिकारी
(ख) हिमांशु
(ग) अहम्
(घ) छात्रः

3. ‘रम्यस्य’ इति विशेषणपदस्य विशेष्यपदम् किम् ?
(क) अरुणाचलस्य
(ख) अरुणस्य
(ग) प्रदेशस्य
(घ) छात्रस्य

4. ‘सूर्यस्य’ किम् पर्यायपदम् अत्र प्रयुक्तम् ?
(क) भानुः
(ख) अरुणः
(ग) दिनकरः
(घ) हिमांशुः

प्रश्न 12:
अधोलिखितश्लोकयोः अन्वयम् उचितपदैः पूरयत। (1/2 × 8 = 4)
(क) प्रार्थितं ते मया चक्रं देवदानवपूजितम्।
अजेयः स्यामिति विभो ! सत्यमेतद् ब्रवीमि ते।।
अन्वयः- विभो ! (1) ………….. स्याम् इति मया देवदानवपूजितम् (2) ……….. ते (3) …………. एतत (4) ………….. ब्रवीमि।

(ख) किं मरणम् ? मुर्खत्वम्, किं चानर्घम् ? यदवसरे दत्तम्।
आमरणात्किं शल्यम् ? प्रच्छन्नं यत्कृतं पापम्।।
अन्वयः- मरणं किम् ? (1) ……………. च अनर्घम् किम्? यद् (2) …………….. दत्तम्, आमरणात् (3) ………………. किम् ? यत् पापं (4) ………………. कृतम्।
मञ्जूषा – मूर्खत्वम्, अजेयः, प्रार्थितम्, अवसरे, शल्यम्, चक्रम्, सत्यम्, प्रच्छन्नम्।

प्रश्न 13:
वाक्येषु रेखाङ्कितपदानां स्थाने प्रश्नवाचकपदं प्रयुज्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत। (1 × 4 = 4)

1. धैर्यवान् मन्त्री पराजितः न भवति।
2. सर्वः भद्राणि पश्यतु।
3. साधुजनमैत्री सुखदा भवति।
4. संवत्सरे द्वादश मासाः भवन्ति।

प्रश्न 14:
रेखाङ्कितपदानां प्रसङ्गानुसारम् शुद्धम् अर्थं विकल्पेभ्यः चित्वा लिखते। (1 × 4 = 4)
1. परमहम् अखण्डः शाश्वत: विभुः च।
(क) शतम्।
(ख) सनातनः
(ग) निरतः
(घ) पूर्णतः

2. सः नगरस्य समन्ततः दानशाला अकारयत्।
(क) उभयतः
(ख) परितः
(ग) निकटे
(घ) सम्पूर्णतः

3. सः सव्येन पाणिना चक्रम् गृहीतवान्।
(क) चरणेन
(ख) हस्तेन
(ग) जलेन
(घ) पादेन

4. विपुला च अत्र वनसम्पदा।
(क) न्यूना
(ख) विशाला
(ग) मनोहरा
(घ) अधिका

उत्तराणि
खण्डः ‘क’ – अपठित-अवबोधनम्

उत्तर 1:
(I) एकपदेन उत्तरत –

1. ईश्वरम्
2. स्वप्रत्यक्षानुभवं

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत –

1. यदा नारदः नगर परिक्रम्य आगच्छत् तदा ईश्वरः तम् ‘अपृच्छत् कथय नगरपरिक्रमा समये कतिवारं त्वया अहं स्मृतः?’
2. नगरपरिक्रमा समये नारदस्य सम्पूर्णः मनोयोग: तैलपूर्णदीपे एव आसीत् अतः सः ईश्वरं न अस्मरत्।

(II) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (घ) सम्पूर्णः
2. (ख) नारदाय
3. (ग) कृषकः
4. (क) श्रुत्वा

(IV) शीर्षकः- परमभक्तः नारद:/कृषकस्य ईश्वरभक्तिः (अन्यः कोऽपि)

खण्डः ‘ख’ – रचनात्मक कार्यम्

उत्तर 2:

1. जितेन्द्र!
2. गमनकाले
3. समागतम्
4. अवकाशकाले
5. प्रचलिष्यन्ति
6. यथासमयं
7. छात्रावाससुविधा
8. विद्यालयात्
9. आगमने
10. निवेदनम्

उत्तर 3:
चित्रवर्णनम् –

1. अस्मिन् चित्रे प्रकृतेः वर्णनम् अस्ति।
2. वृक्षस्य समीपे एप। सुसज्जिता नारी अस्ति।
3. अत्र सरोवरे हंसौ तरतः।
4. अत्र वृक्षशाखायां काकः अधः च कुक्कुटः मयूरः बकः च सन्ति।
5. इदं चित्रं सूचयति यत् इयं सृष्टिः रमणीया दर्शनीया चास्ति।

अथवा
(मम प्रियक्रीडा)

1. मम प्रियक्रीडा पादकन्दुकखेलम् अस्ति।
2. क्रीडका: इयं क्रीडा उत्साहेन क्रीडन्ति।
3. अस्यां क्रीडायां कन्दुकं पादेन क्षिपति।
4. इयं क्रीडा द्वे दले मिलित्वा क्रीडतः।
5. सर्वाः क्रीडा: स्वास्थ्यवर्धकाः भवन्ति।

खण्डः ‘ग’ – अनुप्रयुक्तव्याकरणम्

उत्तर 4:

1. सन्मतिं
2. नयनम्
3. यद्यपि
4. कः + चित्

उत्तर 5:

1. (घ) सक्रोधम्
2. (ग) गुरोः वचनम्
3. (ख) चन्द्र इव मुखम्
4. (ग) पृथ्वी च आकाशः च

उत्तर 6:

1. (क) भवती
2. (घ) अनु + स्मृ + शतृ
3. (ख) धार्मिकः
4. (ख) दृढ़ता

उत्तर 7:

1. सम्प्रति
2. कुतः
3. श्वः
4. ह्यः

उत्तर 8:

1. युवाभ्याम् फलानि खाद्यन्ते।
2. साधुना सत्यं उद्यते।
3. मया मित्रं कथ्यते।

उत्तर 9:

1. साधैकवादने
2. पादोनचतुर्वादने

उत्तर 10:

1. (ख) मेघः
2. (ग) गच्छतः
3. (ख) पठति-लिखति
4. (ख) सुन्दराणि

खण्डः ‘घ’ – पठित-अवबोधनम्

उत्तर 11:
(अ) (I) एकपदेन उत्तरत –

1. काल:
2. क्रियाकलाप

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – कालः जगत: उत्पत्तेः विकासस्य प्रलयस्य च साक्षी अस्ति।

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (क) अहम्
2. (ख) जगते
3. (ग) विलीयते
4. (ख) सर्वदा

(आ) (एकपदेन उत्तरत –

1. वदनाम्बुजे
2. शारदा

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – शारद-अम्भोज-वदना, सर्वदा शारदा वदनाम्बुजे निवास क्रियात्।

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (ग) अम्बुजः
2. (ख) शारद
3. (ग) शारदा
4. (क) शारदा

(इ) (I) एकपदेन उत्तरत –

1. सूर्यस्य
2. पर्यटनाधिकारी

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – इयं सूर्योदयभूमिः हिमाद्रितुङ्गशृङ्गैः सुशोभिता अस्ति।

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (ख) अरुणाय
2. (ग) अहम्
3. (ख) प्रदेशस्य
4. (ख) अरुणः

उत्तर 12:
अन्वयः (क)

1. अजेयः
2. चक्रम्
3. प्रार्थितम्
4. सत्यम्

(ख)

1. मूर्खत्वम्
2. अवसरे
3. शल्यम्
4. प्रच्छन्नम्।

उत्तर 13:
प्रश्ननिर्माणम्

1. कीदृशः
2. कानि
3. का
4. कति

उत्तर 14:
शुद्धम् अर्थम्

1. (ख) सनातनः
2. (ख) परितः
3. (ख) हस्तेन
4. (घ) अधिका

We hope the CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 5 help you. If you have any query regarding CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 5, drop a comment below and we will get back to you at the earliest.

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 1 are part of CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit. Here we have given CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 1.

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 1

Board	CBSE
Class	X
Subject	Sanskrit
Sample Paper Set	Paper 1
Category	CBSE Sample Papers

Students who are going to appear for CBSE Class 10 Examinations are advised to practice the CBSE sample papers given here which is designed as per the latest Syllabus and marking scheme as prescribed by the CBSE is given here. Paper 1 of Solved CBSE Sample Paper for Class 10 Sanskrit is given below with free PDF download solutions.

अवधि: होरात्रयम्
पूर्णाङ्काः 80

निदेशाः

1. प्रश्नपत्रं चत्वारः खण्डाः सन्ति
   • खण्ड: (क) अपठित-अवबोधनम्    10 अङ्कः
   • खण्ड: (ख) रचनात्मकं-कार्यम्        15 अङ्काः
   • खण्ड: (ग) अनुप्रयुक्तव्याकरणम्    25 अङ्काः
   • खण्डः (घ) पठित-अवबोधनम्        30 अङ्काः
2. सर्वे प्रश्नाः अनिवार्याः।
3. प्रश्नानाम् उत्तराणि खण्डानुसारं क्रमेणैव लेखनीयानि।
4. प्रश्नसंख्या अवश्यमेव लेखनीया।
5. उत्तराणि संस्कृतेनैव लेखनीयानि।

खण्डः ‘क’- अपठित-अवबोधनम्

प्रश्न 1:
अधोलिखितम् अनुच्छेदं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत – (10)
महात्मनो बुद्धस्य शिष्यः आनन्दः आसीत् एकदा स: ग्रीष्मकाले मार्गे गच्छति स्म। सूर्यस्य आतपः तीव्रः आसीत्। सः पिपासाकुलः जलपानार्थम् इतस्ततः पश्यति स्म। किंचिद् दूरे सः एकाम् कन्याम् अपश्यत् । सो कुपात् जलं निष्कासयति स्म। आनन्दः तस्याः समीपम् अगच्छत् जलं च अयाचत । मातङ्गी प्रत्यवदत् – “नाहं जलं पाययितुं शक्नोमि यतः अहम् अपवित्रा अस्मि।” आनन्दोऽवदत् – “नाहं पवित्र-अपवित्रकुलो गणयामि।” यतः सर्वे जीवाः ईश्वरस्य अंशभूताः भवन्ति। मातङ्गी प्रसन्नमनसा स्वकीयघटात् जलम् अस्रावयत् आनन्दः यथेष्टं जलं पीतवान्। मातङ्गी बुद्धस्य समीपम् अगच्छत् । भगवान् बुद्धः तस्यै अमृततुल्यवचनैः उपदेशम् अयच्छत् । मातङ्गी ज्ञानं लब्धवा अभूतपूर्वी शान्तिं प्राप्तवती । नूनं कर्मणा एवं नरः उच्चः नीचः वा भवति।

(I) एकपदेन उत्तरत – (1 × 2 = 2)

1. महात्मनः बुद्धस्य शिष्यस्य नाम किम् आसीत् ?
2. आनन्दः काम् अपश्यत् ?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (2 × 2 = 4)

1. आनन्दः कुत्र अगच्छत् किं च अयाचत ?
2. मातङ्गी किम् प्राप्तवती ?

(III) प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितम् उत्तरं चित्वा निर्देशानुसारम् लिखत।  (1/2 × 4 = 2)
1. ‘अपश्यत्’ इति क्रियापदस्य किं कर्तृपदम् अत्र प्रयुक्तम् ?
(क) आनन्दः
(ख) मातङ्गी
(ग) बुद्धः
(घ) सूर्यः

2. ‘भानोः’ इति अर्थे किम् पदम् अत्र प्रयुक्तम् ?
(क) मार्गे
(ख) दूरे
(ग) बुद्धस्य
(घ) सूर्यस्य

3. नूनं कर्मणा एव नरः उच्चः नीचः वा भवति’।
अत्र ‘नरः’ पदस्य क्रिया पदम् किम् ?
(क) कर्मणा
(ख) भवति
(ग) उच्चः
(घ) नीचः

4. ‘आनन्दः तस्याः समीपम् अगच्छत् अत्र ‘तस्याः’ पदम् कस्मै प्रयुक्तम् ?
(क) कन्यायै
(ख) शिष्याय
(ग) बुद्धाय
(घ) नराय

(IV) अस्य अनुच्छेदस्य कृते समुचितं शीर्षकं लिखत। (2)

खण्डः ‘ख’- रचनात्मक कार्यम्

प्रश्न 2:
भवान् नितिनः । मुम्बईदर्शनार्थम् अगच्छत् । पितरं प्रति लिखितं पत्रं मञ्जूषायां प्रदत्तैः उचितपदैः पूरयित्वा पुनः लिखत। (1/2 × 10 = 5)
मुम्बईतः
दिनाङ्कः ……/ …../ ……
परमादरणीयाः पितृमहाभागाः
(1) ……….
वयं ह्यः एव (2)………… मुम्बईनगरं प्राप्तवन्तः । (3)………….. अपि मया प्रथमवारं दृष्टम् । सागरस्य (4) ………….. पुनः पुनः आगत्य तटं स्पृश्यते । सर्वत्र जलमेव दृश्यते । जले (5)……….. पोताः नौकाः च क्रीडनकानि इव प्रतीयन्ते। परश्वः (6) ………….. महाबलेश्वरं गमिष्यामः । इदं मुम्बईनगरस्य पर्वतस्थलं वर्तते । अस्माकं अध्यापकाः अति (7)…………. सन्ति । स्वानुभवान् तत्रागत्य एव (8)……… । जनन्यै (9)……….. च सादरं प्रणामः ।
भवताम् प्रियः पुत्रः
(10)………
मञ्जूषा – वाष्पयानेन, वयम्, तरन्तः, अग्रजाय, नमोनमः, स्नेहशीला:, लहरीभिः, श्रावयिष्यामि, नितिनः, समुद्रतटम्

प्रश्न 3:
मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया चित्रं दृष्ट्वा पञ्च वाक्यानि संस्कृते लिखत। (2 × 5 = 10)

मञ्जूषा- क्रीडाप्रतियोगिता, निर्णायकः, दर्शकाः, तिष्ठन्ति, अग्रे बालिकाः, द्वारे, धावन्ति, करतलध्वनिना, उत्साहवर्धनम्, शिक्षिका, काचित्

अथवा

‘मम मातृभूमिः’ इति विषयम् अधिकृत्य मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया पञ्च वाक्यानि संस्कृते लिखत।
मजूषा- पोषणम्, स्वर्गादपि, सत्यम्, मातृभूमिः, वन्दनीया, यच्छति, अहम्, माता, अस्माभिः, नमामि, सागरः, हिमालयः, रक्षति, चरणौ, प्रक्षालयति

खण्डः ‘ग’-अनुप्रयुक्तव्याकरणम्

प्रश्न 4:
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदेषु सन्धिं सन्धिच्छेदं वा कृत्वा लिखत। (1 × 4 = 4)

1. उभौ + एव मित्रे आस्ताम्।
2. वर्षर्ती मेघाः गर्जन्ति।
3. भवत् + मनोरथं पूरयित्वा आत्मानम् अनुगृहीतं कर्तुम् इच्छामि।
4. मम अर्थिनस्तु धनलाभमात्रेण संतोष भजन्ते।

प्रश्न 5:
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां समासं विग्रहं वा प्रदत्तविकल्पेभ्यः चित्वा लिखत। (1 × 4 = 4)
1. सर्वेषामेव महत्त्वं विद्यते समयम् अनतिक्रम्य।
(क) अनतिक्रम्य समयेन
(ख) समयानुसारेण
(ग) यथासमयम्
(घ) यथासमयात्

2. अये! कथं श्रीकृष्णार्जुनौ युधिष्ठिरः च।
(क) श्रीकृष्णः च अर्जुनः च
(ख) श्रीकृष्णौ अर्जुनौ च
(ग) श्रीकृष्णः अर्जुनौ च
(घ) श्रीकृष्णम् अर्जुनं च

3. दुष्टा बुद्धिः यस्य सः सर्वचनानि तिरस्कृत्य प्राचलत्।
(क) दुष्टाबुद्धिः
(ख) बुद्धिरहितः
(ग) बुद्धिमन्तः
(घ) दुष्टबुद्धिः

4. स: वाचि पटुः नेता अस्ति।
(क) वाच्पटुः
(ख) वाणिपटुः
(ग) वाक्पटुः
(घ) वाचिपटुः

प्रश्न 6:
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां प्रकृतिप्रत्ययौ संयोज्य विभज्य वा समुचितम् उत्तरं लिखत। (1 × 4 = 4)

1. तौ मार्गे क्रीड् + शतृ बालकान् अपश्यताम्।
2. प्रयतमानाः जनाः साफल्यं प्राप्नुवन्ति।
3. काव्यस्य मधुरत्वम् सहृदयाः जानन्ति।
4. अस्याः अनुज + टाप् दीपिका अस्ति।

प्रश्न 7:
मजूषातः अव्ययपदानि चित्वा वाक्यानि पूरयत। (1 × 4 = 4)
भाविकः – यूयं सर्वे : ……………… गच्छ थ?
भव्या – वयं गृहात् ………… गच्छामः।
भाविकः – तत्र …………….. गच्छथ?
भव्या – अस्माकं मित्राणि …………. खेलन्ति तत्रैव वयं गच्छामः।
मञ्जूषा – कुत्र, यत्र, बहिः, किमर्थम्

प्रश्न 8:
वाच्यपरिवर्तनम् कृत्वा वाक्यानि पुनः लिखत – (1 × 3 = 3)

1. सर्वे गीतां पठन्ति।
2. जनैः तत्र स्थीयते।
3. सिंहः उच्चैः गर्जति

प्रश्न 9:
अधोलिखितवाक्येषु अङ्कानां स्थाने संस्कृतपदैः समयं लिखत – (1 × 2 = 2)

1. अहं प्रातः (6.30) ……….. उत्तिष्ठामि।
2. अहं (7.15) …………… विद्यालयं गच्छामि।

प्रश्न 10:
विकल्पानां सहायतया अशुद्धवाक्यानां संशोधनं कृत्वा पुनः लिखत। (1 × 4 = 4)
1. श्वः मम विद्यालये उत्सवः आसीत्।
(क) अद्य
(ख) ह्यः
(ग) अधुना
(घ) परश्वः

2. अनेकानि अतिथयः आगच्छन्।
(क) अनेके
(ख) अनेकाः
(ग) अनेकम्
(घ) अनेकानि

3. ते कार्यक्रमं दृष्ट्वा प्रसन्नम् आसन्।
(क) प्रसन्नः
(ख) प्रसन्नाः
(ग) प्रसन्नौ
(घ) प्रसन्नम्

4. अहं मित्रैः सह तत्र अगच्छत् ।
(क) अगच्छन्।
(ख) अगच्छाम
(ग) अगच्छम्
(घ) अगच्छः

खण्डः ‘घ’-पठित-अवबोधनम्

प्रश्न 11:
(अ) अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि उत्तरपुस्तिकायाम् लिखत। (6)
पर्यटनाधिकारी – साधु पृष्टम् । अत्र अनेके प्रमुखोत्सवाः। ‘वाङ्चो’ जनजातीनां प्रमुख पर्व’ ओरिया’ इति अस्ति। एतत् तु ‘फरवरी’ इति मासे मान्यते। अस्मिन् अवसरे कृषिभूमिपूजन सेतुनिर्माणं च सामाजिक कार्य क्रियते। ‘मोपीन’ इति अपि कृषिपर्व अस्ति। देवानामपि देवः ‘मोपीन’ इति कथ्यते। ‘होली’ सदृशम् एव पर्व इदम्।
(I) एकपदेन उत्तरत – (1 x 2 = 2)

1. ‘ओरिया’ केषां जनजातीनां प्रमुख पर्व अस्ति?
2. ‘मोपीन’ पर्व कीदृशं पर्व वर्तते ?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (2 × 1 = 2)
‘ओरिया’ पर्वणि कानि सामाजिकानि कार्याणि क्रियन्ते ?

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –  (1/2 × 4 = 2)
1. ‘अत्र अनेके प्रमुखोत्सवाः।’ इत्यस्मिन् वाक्ये ‘अत्र’ इति पदम् कस्मै प्रयुक्तः ?
(क) भारताय
(ख) विदेशाय
(ग) अरुणाचल प्रदेशाय

2. गद्यांशे ‘उत्सवः’ इति पदस्य कः पर्यायः अत्र प्रयुक्तः ?
(क) कार्यम्
(ख) पर्व
(ग) निर्माणम्

3. ‘अस्ति’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम् ?
(क) प्रमुखम्
(ख) वाचो
(ग) पर्व

4. गद्यांशे ‘कार्यम्’ इति पदस्य विशेषणपदं किम् ?
(क) सामाजिकम्
(ख) सेतुनिर्माणम्
(ग) भूमिपूजनम्

(आ) श्लोकं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत।
अनुद्वेगकरं वाक्यं सत्यं प्रियहितं च यत्।
स्वाध्यायाभ्यसनं चैव वाङ्मयं तप उच्यते।।
(I) एकपदेन उत्तरत –  (1 × 2 = 2)

1. स्वाध्यायः अपि किम् ?
2. अनुद्वेगकरं किं भवेत् ?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (1 x 2 = 2)
कीदृशं वाक्यं वाङ्मयं तपः उच्यते ?

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत – (1/2 x 4= 2)
1. अस्मिन श्लोके ‘वाङ्मयम्’ पदस्य अर्थः अस्ति?
(क) साहित्यम्
(ख) वैदिकम्
(ग) वाचिकम्

2. ‘उद्वेगकरं’ अस्य विपर्ययः अत्र किम् ?
(क) वाक्यम्
(ख) अनुद्वेगकरम्
(ग) प्रियहितम्

3. ‘उच्यते’ क्रियायाः कर्तृपदं किम् ?
(क) तपः
(ख) वाह्नयं
(ग) अभ्यसनं

4. ‘प्रियहितं’ इति विशेषणपदस्य अत्र किम् विशेष्यपदं प्रयुक्तम् ?
(क) तपः
(ख) वाक्यम्
(ग) सत्यम्।

(इ) नाट्यांशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत।
काकः    –     रे सर्पभक्षक! नर्तनात् अन्यत् किम् अपरं जानासि?
मयूरः     –     श्रूयताम् श्रूयताम् । मम नृत्यं तु प्रकृतेः आराधना। पश्य, मम केकारवं श्रुत्वा कोकिलः अपि लज्जते। चारुवर्तुलचन्द्रिकाशोभितानाम् मम पिच्छानाम् अपूर्वं सौन्दर्यम्। मम शिरसि राजमुकुटमिव शिखां स्थापयता विधात्री एव अहं पक्षिराजः कृतः।
कोकिलः  –  (प्रविश्य) रे मयूर ! अलं अतिविकत्थनेन। मधुमासे आम्रवृक्षे स्थित्वा यदा अहं पञ्चमस्वरेण गायामि तदा श्रोतारः कथयन्ति।

(I) एकपदेन उत्तरत – (1 × 2 = 2)

1. कस्य शिरसि राजमुकुटम् इव शिखा भवति ?
2. सर्पभक्षकः कः अस्ति?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (1 × 2 = 2)
कोकिल: किमर्थम् लज्जते ?

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत – (1/2 × 4 = 2)
1. ‘आत्मश्लाघया’ इति कस्य पदस्य पर्यायः अस्ति?
(क) आराधना
(ख) केकारवः
(ग) अतिविकत्थनेन

2. ‘गायामि’ इति क्रियापदस्य कर्तृपद किं ?
(क) कोकिलः
(ख) काकः
(ग) अहम्

3. ‘मम पिच्छानाम्’ अत्र ‘मम’ इति सर्वनामपदस्य स्थाने संज्ञापदं किम् भविष्यति ?
(क) मयूरः
(ख) कोकिलः
(ग) मयूरस्य

4. ‘निर्गत्य’ इति पदस्य विपरीतार्थकं पदं किं?
(क) स्थित्वा
(ख) प्रविश्य
(ग) गत्य

प्रश्न 12:
रेखाङ्कितानि पदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत। (1 × 4 = 4)

1. भीमः एकाकी एव द्रोणपुत्राय अलम्।
2. एकस्मिन् वर्षे चतुर्विंशतिः पक्षाः।
3. तत्त्वार्थस्य निर्णयः विवेकेन कर्तुं शक्यः।
4. पिता पुत्राय बाल्ये महत् विद्याधनं यच्छति।

प्रश्न 13:
मजूषायाः सहायता अन्वये उचितपदैः रिक्तस्थानपूर्तिः क्रियताम्। (1/2 × 8 = 4)
(क) पिता यच्छति पुत्राय बाल्ये विद्याधनं महत् ।
पिताऽस्य किं तपस्तेपे इत्युक्तिस्तत्कृतज्ञता।।
अन्वयः- पिता (1) ……….. बाल्ये महत् (2) ………. यच्छति। अस्य पिता किं (3) ………… इति (4) …………….. तत्कृ तज्ञता।

(ख) शक्नोतीहैव यः सोढुं प्राक् शरीरविमोक्षणात्।
कामक्रोधोद्भवं वेगं स युक्तः स सुखी नरः।
अन्वयः- यः शरीरविमोक्षणात् (1) ……………. कामक्रोधोद्भवं (2) …………….। इह एव (3) …………शक्नोति, स: नरः (4) ………. सः सुखी (भवति)।
मञ्जूषा- विद्याधनं, प्राक्, युक्तः, पुत्राय, वेगं, सोढुं, तपः, उक्तिः।

प्रश्न 14:
रेखाङ्कितपदानां प्रसङ्गानुसारम् शुद्धम् अर्थं विकल्पेभ्यः चित्वा लिखत। (1 × 4 = 4)
1. आपदां तरणिः धैर्यम्।
(क) तारकाः
(ख) नद्यः
(ग) नौका

2. समन्तात् वर्धमानाः अनलशिखाः आकाशं लिहन्ति।
(क) परितः
(ख) सामान्यतः
(ग) उभयतः

3. लोके चक्षुर्दानं दुष्करं एव।
(क) सरलम्
(ख) निर्दयम्
(ग) कठिनम्

4. आचार्यात् पादम् आदत्ते।
(क) चरणम्
(ख) पदम्
(ग) चतुर्थाशंम्

उत्तराणि
खण्डः ‘क’ – अपठित-अवबोधनम्

उत्तर 1:
(I) एकपदेन उत्तरत –

1. आनन्दः
2. कन्याम्

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत –

1. आनन्दः कन्यायाः समीपम् अगच्छत्, जलं च अयाचत।
2. मातङ्गी ज्ञानं लब्धवा अभूतपूर्वी शान्तिं प्राप्तवती।

(II) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (क) आनन्दः
2. (घ) सूर्यस्य
3. (ख) भवति
4. (क) कन्यायै

(IV) शीर्षकः-
सर्वे जीवाः ईश्वरस्य अंशभूताः (अन्यः कोऽपि)

अथवा

नरः उच्चः नीचः वा कर्मणा एव भवति।

खण्डः ‘ख’ – रचनात्मक कार्यम्

उत्तर 2:

1. नमोनमः
2. वाष्पयानेन
3. समुद्रतटम्
4. लहरीभिः
5. तरन्तः
6. वयम्
7. स्नेहशीलाः
8. श्रावयिष्यामि
9. अग्रजाय
10. नितिनः

उत्तर 3:
चित्रवर्णनम् –

1. इदं चित्रं विद्यालयक्रीडाक्षेत्रस्य अस्ति।
2. अत्र धावनस्य क्रीडाप्रतियोगिता भवति।
3. अत्र चतस्रः बालिकाः धावन्ति।
4. निर्णायकः ताः बालिकाः ध्यानेन पश्यति।
5. दर्शकाः करतलध्वनिना उत्साहवर्धनं कुर्वन्ति।

अथवा
( मम मातृभूमिः )

1. भारतम् अस्माकं मातृभूमिः अस्ति।
2. मातृभूमिः अपि माता इव वन्दनीया भवति।
3. मातृभूमिः अस्माकं पोषणम् अपि करोति।
4. हिमालयः अस्याः रक्षां करोति सागरः चरणौ च प्रक्षालयति।
5. अस्माभिः प्राणपणेन अस्याः रक्षा करणीया।

खण्डः ‘ग’ – अनुप्रयुक्तव्याकरणम्

उत्तर 4:

1. उभावेव
2. वर्षा + ऋतौ
3. भवन्मनोरथं
4. अर्थिनः + तु

उत्तर 5:

1. (ग) यथासमयम्।
2. (क) श्रीकृष्णः च अर्जुनः च
3. (घ) दुष्टबुद्धिः
4. (ग) वाक्पटुः

उत्तर 6:

1. क्रीडतः
2. प्र + यत् + शानच्
3. मधुर + त्व
4. अनुजा

उत्तर 7:

1. कुत्र।
2. बहिः
3. किमर्थम्
4. यत्र

उत्तर 8:

1. सर्वे: गीता पठयते।
2. जनाः तत्र तिष्ठन्ति।
3. सिंहेन उच्चैः गर्जयते।

उत्तर 9:

1. सार्धषड्वादने
2. सपादसप्तवादने

उत्तर 10:

1. (ख) ह्यः
2. (क) अनेके
3. (ख) प्रसन्नाः
4. (ग) अगच्छम्।

खण्डः ‘घ’ – पठित-अवबोधनम्

उत्तर 11:
(अ)
(I) एकपदेन उत्तरत –

1. वाङ्चो
2. कृषिपर्व

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – ओरिया पर्वणि कृषिभूमिपूजनं सेतुनिर्माणं च सामाजिकानि कार्याणि क्रियन्ते।

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (ग) अरुणाचल प्रदेशाय
2. (ख) पर्व
3. (ग) पर्व
4. (क) सामाजिकम्

(आ)
(I) एकपदेन उत्तरत-

1. तपः
2. वाक्यं

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – अनुद्वेगकरं सत्यं प्रियहितं च वाक्यं वाङ्मयं तपः उच्यते।

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (ग) वाचिकम्
2. (ख) अनुद्वेगकरं
3. (क) तपः
4. (ख) वाक्यम्

(इ)
(I) एकपदेन उत्तरत–

1. मयूरस्य
2. मयूरः

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – मयूरस्य केकारवं श्रुत्वा कोकिल: लज्जते।

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (ग) अतिविकत्थनेन
2. (ग) अहम्।
3. (ग) मयूरस्य
4. (ख) प्रविश

उत्तर 12:
प्रश्ननिर्माणम्

1. कस्मै
2. कति
3. केन
4. कदा

उत्तर 13:
अन्वयः
(क)

1. पुत्राय
2. विद्याधनम्
3. तपः
4. उक्तिः

(ख)

1. प्राक्
2. वेगम्
3. सोढुम्
4. युक्तः

उत्तर 14:
शुद्धम् अर्थम्

1. (ग) नौका
2. (क) परितः
3. (ग) कठिनम्
4. (ग) चतुर्थांशम्

We hope the CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 1 help you. If you have any query regarding CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 1, drop a comment below and we will get back to you at the earliest.

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 4 are part of CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit. Here we have given CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 4.

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 4

Board	CBSE
Class	X
Subject	Sanskrit
Sample Paper Set	Paper 4
Category	CBSE Sample Papers

Students who are going to appear for CBSE Class 10 Examinations are advised to practice the CBSE sample papers given here which is designed as per the latest Syllabus and marking scheme as prescribed by the CBSE is given here. Paper 4 of Solved CBSE Sample Paper for Class 10 Sanskrit is given below with free PDF download solutions.

समय: होरात्रयम्
पूर्णाङ्काः 80

निदेशाः

1. प्रश्नपत्रं चत्वारः खण्डाः सन्ति
   • खण्ड: (क) अपठित-अवबोधनम्    10 अङ्कः
   • खण्ड: (ख) रचनात्मकं-कार्यम्        15 अङ्काः
   • खण्ड: (ग) अनुप्रयुक्तव्याकरणम्    25 अङ्काः
   • खण्डः (घ) पठित-अवबोधनम्        30 अङ्काः
2. सर्वे प्रश्नाः अनिवार्याः।
3. प्रश्नानाम् उत्तराणि खण्डानुसारं क्रमेणैव लेखनीयानि।
4. प्रश्नसंख्या अवश्यमेव लेखनीया।
5. उत्तराणि संस्कृतेनैव लेखनीयानि।

खण्डः ‘क’-अपठित-अवबोधनम्

प्रश्न 1:
अधोलिखितम् अनुच्छेदं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत – (10)
पुष्पाणि अतीव मनोहराणि भवन्ति। अस्माकं राष्ट्रिय-पुष्पं कमलं तु अनुपमम् अस्ति। अस्य उत्पत्तिः पङ्कात् भवति। अतः अस्य नाम पङ्कजम् अपि प्रसिद्धम् जातम्। इदम् सर्वेषाम् मनांसि आह्लादयति सर्वेभ्यः च रोचते। कमलं निजसौन्दर्येण सुगन्धिना च वैशिष्टयं प्राप्नोति। तस्योपरि भ्रमराः गुञ्जन्ति। पङ्के प्रभवति कमलं, पङ्कात् कदापि न लिप्तं भवति। कमलस्य पत्रे स्थिताः जलबिन्दवः मुक्ताः इव विभान्ति। सरोवरे विकसितानां कमलानां शोभा दर्शनीया भवति। यदा यदा जलस्तरं वर्धते तदा तदा कमलम् अपि उपरि गच्छति। इदम् सूचयति यत् लोके नरः शुभकार्याणि कुर्वन् कदाचिदपि मलिनतया लिप्तः न भवति।
(I) एकपदेन उत्तरत – (1 × 2 = 2)

1. कमलस्य उत्पत्तिः कस्मात् भवति ?
2. कमलस्य पत्रे स्थिताः जलबिन्दवः कीदृशाः दृश्यन्ते ?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (2 × 2 = 4)

1. ‘यदा-यदा जलस्तरं वर्धते तदा कमलम् अपि उपरि गच्छति’- इदम् किम् सूचयति ?
2. कमलम् कथं वैशिष्टयं प्राप्नोति ?

(III) यथानिर्देशम् उत्तरत – (1/2 × 4 = 2)
1. ‘कमलम्’ इति पदस्य पर्यायपदं गद्यांशे किम् प्रयुक्तम् ?
(क) वैशिष्ट्यम्
(ख) अनुपमम्
(ग) पुष्पम्
(घ) पङ्कजम्

2. ‘कमलानाम्’ इति पदस्य विशेषणपदं किम् ?
(क) सर्वेषाम्
(ख) विकसितानाम्
(ग) अनुपमम्
(घ) निजसौन्दर्येण

3. ‘अस्य उत्पत्तिः पङ्कात् भवति’ अस्मिन् वाक्ये ‘अस्य’ सर्वनाम पदं कस्मै प्रयुक्तम् ?
(क) पुष्पाय
(ख) भ्रमराय
(ग) कमलाय
(घ) नराय

4. ‘गुञ्जन्ति’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम् ?
(क) जलबिन्दवः
(ख) नराः
(ग) मुक्ताः
(घ) भ्रमराः

(IV) अस्य गद्यांशस्य समुचितं शीर्षकं लिखत। (2)

खण्डः ‘ख’- रचनात्मकं कार्यम्

प्रश्न 2:
सौम्यः विद्यालयतः शैक्षिक-भ्रमणाय भुवनेश्वरं गन्तुम् इच्छति। एतदर्थम् अनुमतिं राशिं च प्राप्तुं नवदिल्लीस्थं पितरं प्रति लिखिते पत्रे रिक्तस्थानानि मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दैः पूरयित्वा पत्रं पुनः लिखत। (1/2 × 10 = 5)
छात्रावासः
(1) …….
दिनाङ्कः ……/ ……../ …..
माननीयाः पितृवर्याः
सादरं प्रणमामि।
भवतः पत्रं प्राप्तम्। मम (2) ………….. परीक्षा समाप्ता। यावत् परीक्षा-परिणामः न आगच्छति तावत् आगामिमासस्य प्रथम सप्ताहे (3) ……………… विद्यालयस्य अध्यापकाः अस्मान् शैक्षिक-भ्रमणाय (4) ………….. नेष्यन्ति । अहम् अपि तैः (5) …………… गन्तुम् इच्छामि। एतदर्थं मया कक्षाध्यापकाय (6) ………….. रूप्यकाणि दातव्यानि सन्ति। अत: यदि अनुमतिः (7) …………….. तर्हि अहम् अपि गच्छेयम् । अत: कृपया उपर्युक्तं (8) ……………….. प्रेषयित्वा माम् अनुगृहणन्तु।
सर्वेभ्यः मम (9) ………………… निवेदनीयाः।
भवताम् (10) ……………..
सौम्यः
मञ्जूषा- मम, सह, पञ्चशतम्, प्रथमसत्रीया, प्रणामाः, भुवनेश्वरम्, कोलकातात:, स्यात्, प्रियपुत्रः, राशि

प्रश्न 3:
मजूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया चित्रं दृष्ट्वा पञ्च वाक्यानि संस्कृते लिखत। (2 × 5 = 10)

मञ्जूषा- आरोपयति, वन-महोत्सवः, छात्राः, जलपात्रेण, मृत्तिकापात्रेषु, वृक्षान्, पादपान्, अध्यापिकाः, विद्यालये, प्राङ्गणे, पर्यावरण-दृष्टया, सिञ्चन्ति

अथवा

‘शाक-आपणस्य वर्णनम्’ इति विषयम् अधिकृत्य मजूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया पञ्च वाक्यानि संस्कृते लिखत।
मञ्जूषा- विविधाः, शाकाः, पलाण्डुः, आलूकम्, गुञ्जनम्, इत्यादयः, क्रेतारः, विक्रेतारः, जनानाम् सम्मर्दः, उच्चैः आहूयन्ति, इतस्ततः, अस्वच्छता, मूल्यं पृच्छन्ति

खण्डः ‘ग’-अनुप्रयुक्तव्याकरणम्

प्रश्न 4:
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदेषु सन्धि विच्छेदः वा क्रियताम्। (1 × 4 = 4)

1. एतत् आसनम् कवे + ए अस्ति।
2. गुरुकुले स्वछात्रान् गुरु: + शास्ति।
3. विष्णुः जगत् + नाथः अस्ति।
4. तरुः छाययैव तापं नाशयति।

प्रश्न 5:
उचितं समासपदं विग्रहपदं वा विकल्पेभ्यः चित्वा वाक्यानि पूरयत। (1 × 4 = 4)
1. तव यात्रा ………….. भवेत्।
(क) निर्बाधम्
(ख) निर्बाधा
(ग) निर्बाधः
(घ) निर्बाधात्

2. पुष्करे …………… पूज्यते।
(क) चतुराननम्
(ख) चतुरानः
(ग) चतुरननः
(घ) चतुराननः

3. सः ……………. विद्वान् सर्वैः पूज्यते ।
(क) अधीताव्याकरणः
(ख) अधीतव्याकरणः
(ग) अधीतव्याकरणम्
(घ) अधीतव्याकरण

4. भरतः ……………. दृष्ट्वा प्रसन्नः अभवत्।
(क) सीतारामम्
(ख) सीतारामान्
(ग) सीताराम
(घ) रामसीते

प्रश्न 6:
उचितानि प्रत्यययुक्तपदानि प्रकृतिं प्रत्ययं च चित्वा वाक्यानि पूरयत। (1 × 4 = 4)
1. ……….. बालिकां दृष्ट्वा माता प्रसीदति।
(क) मोदमानाम्
(ख) मोदमाना।
(ग) मोदमानाः
(घ) मुदमाना

2. इयं छात्रा (चञ्चल + टाप्) अस्ति।
(क) चञ्चलम्
(ख) चञ्चला
(ग) चञ्चली
(घ) चञ्चलटा

3. नृपस्य दशरथस्य राज्यः ………… आसन्।
(क) रूपवानाः
(ख) रूपवत्याः
(ग) रूपवत्यः
(घ) रूपभव्यः

4. …………… त्यज, विवेकेन कार्यं कुरु।
(क) मूर्खता
(ख) मूर्खतम्
(ग) मूर्खाताम्
(घ) मूर्खताम्

प्रश्न 7:
मजूषातः उचितं अव्यय-पदं चित्वा वाक्यानि पूरयत। (1 × 4 = 4)

1. ईश्वरः …………… करोति शोभनमेव करोति।
2. उद्याने बालका: …………… हसन्ति।
3. भो बालकाः ! यूयम् ……………. गच्छथ?
4. अम्बे! ………….. मम मित्राणि क्रीडन्ति तत्र गच्छामि।

मञ्जूषा- उच्चैः, यत्र, यत्, कुत्र

प्रश्न 8:
वाच्यपरिवर्तनं कृत्वा वाक्यानि पुनः लिखत – (1 × 3 = 3)

1. अहं तु रामायणं पश्यामि।
2. प्रहेलिकां पठित्वा छात्रैः हस्यते।
3. सा प्रात: दुग्धं पिबति।

प्रश्न 9:
अधोलिखितेषु वाक्येषु अङ्कानां स्थाने संस्कृतपदैः समयं लिखते – (1 × 2 = 2)

1. अहं (5.15) ………….. दुग्धम् पिबामि।
2. अहं (5.45) ……………. खेलितं गच्छामि।

प्रश्न 10:
विकल्पानां सहायतया अशुद्धवाक्यानां संशोधनं कृत्वा पुनः लिखत। (1 × 4 = 4)
1. जन्तुशालायां अनेके सिंहः आसन्।
(क) सिंहान्
(ख) सिंहाः
(ग) सिंहेन
(घ) सिहै:

2. तत्र वानराः अपि कूर्दति।
(क) अकूर्दन्।
(ख) अकूर्दत्
(ग) अकूर्दताम्
(घ) अकूर्दन्ताम्

3. एतत् दृष्ट्वा बालकाः प्रसन्नम् अभवन्।
(क) प्रसन्नः
(ख) प्रसन्नाः
(ग) प्रसन्न
(घ) प्रसन्नौ

4. तान् दृष्ट्वा तेभ्यः अभिभावकाः अपि प्रासीदन्।
(क) तयोः
(ख) ताषाम्
(ग) तेषाम्
(घ) तस्याः

खण्डः ‘घ’ – पठित-अवबोधनम्

प्रश्न 11:
(अ) अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्त प्रश्नानाम् उत्तराणि उत्तरपुस्तिकायाम् लिखत। (6)
अथ व्रजन्तौ तौ गर्तसंकुले मार्गे क्रीडत: कांश्चित् बालकान् प्रेक्ष्य अवदताम् भो-भो बालकाः ! कथमत्र नतोन्नते विषमे मार्गे क्रीडथ? यदि कश्चिद् गर्ने पतेत् तर्हि स विकलाङ्गो भूत्वा चिरं क्लेशम् अनुभवेत् । तच्छ्रुत्वा कश्चित् उद्दण्डः बालकः उवाच ”अयि भो ! यद्येवं तर्हि कथं भवन्तौ सुपथं परित्यज्य अनेन कुपथेन गन्तुं प्रवृत्तौ ? अपि इदं श्रेयस्करम् ?”
(I) एकपदेन उत्तरत – (1 × 2 = 2)

1. दुष्टबुद्धिप्रच्छन्नभाग्यौ मार्गे कीदृशान् बालकान् प्रेक्ष्य अवदताम् ?
2. यः गर्ते पतेत् सः कीदृशः भूत्वा चिरं क्लेशमनुभवेत् ?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (2 × 1 = 2)
बालकाः कीदृशे मार्गे क्रीडन्ति स्म?

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत – (1/2 × 4 = 2)
1. ‘उद्दण्डः बालकः’ अनयोः पदयोः विशेष्यपदं किम् ?
(क) उद्दण्डः
(ख) बालकः
(ग) उद्दण्डबालक

2. अनुच्छेदे तौ’ सर्वनामपदं काभ्याम् प्रयुक्तम् ?
(क) दुष्टबुद्धये
(ख) प्रच्छन्नभाग्याय
(ग) दुष्टबुद्धिप्रच्छन्नभाग्याभ्याम्।

3. ‘अवदताम्’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम् ?
(क) बालकान्
(ख) तौ
(ग) दुष्टबुद्धिप्रच्छन्नभाग्यश्च

4. ‘सुपथेन’ इति पदस्य किम् विपर्ययः अत्र प्रयुक्तम् ?
(क) विषमे
(ख) मार्गे
(ग) कुपथेन

(आ) श्लोकं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत।
काम एष क्रोध एष रजोगुणसमुद्भवः।
महाशनो महापाप्मा विद्ध्येनमिह वैरिणम्।।
(I) एकपदेन उत्तरत – (1 × 2 = 2)

1. कामः क्रोधः च कस्मात् समुद्भवति ?
2. कः वैरी अस्ति?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (2 × 1 = 2)
कामः क्रोधः च कीदृशः अस्ति?

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत – (1/2 × 4 = 2)
1. विद्धि’ क्रियायाः कर्ता कः ?
(क) श्रीकृष्णः
(ख) अर्जुनः
(ग) त्वम्

2. ‘अस्मिन् लोके’ इत्यर्थे किम् अव्ययपदं श्लोके प्रयुक्तम् ?
(क) इह
(ख) एष
(ग) वैरिणम्

3. ‘मित्रम्’ पदस्य विलोम पदम् अत्र किम् ?
(क) वैरिणम्
(ख) समुद्भवः
(ग) एनम्

4. ‘एनम्’ सर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम् ?
(क) कामाय क्रोधाय
(ख) वैरिणे
(ग) रजोगुणाय

(इ) नाट्यांशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत।
नारदः           –       (व्यासं प्रति) पश्यतु भवान्। कोऽयम् अनर्थः क्रियते एताभ्यां वीराभ्याम्। समन्तात् वर्धमानाः प्रचण्डानलशिखाः आकाशं लिहन्ति इव। गगनात् सहस्रशः उल्काः भूमौ पतन्ति। कम्पते खलु सपर्वत-वन-दुमा सकला मही। पवन: स्तब्धः जातः। सहस्रांशुः न भासते। शैलाः विदीर्यन्ते। कथमपि एतौ निवारणीयौ, अन्यथा सकलं जगद् ध्वस्तं भविष्यति।
व्यासनारदौ   –        भो वीरौ ! संहरतम् संहरतम् निजास्त्रे।
नारदः            –        अस्त्रं ब्रह्मशिरो यत्र परमास्त्रेण वध्यते।
समाः द्वादश पर्जन्यस्तद् राष्ट्र नाभिवर्षति।
(I) एकपदेन उत्तरत – (1 × 2 = 2)

1. द्वादश समाः कः न अभिवर्षति ?
2. सहस्रशः उल्काः कुत्र पतन्ति ?

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – (2 × 1 = 2)
का: आकाशं लिहन्ति इव ?

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –  (1/2 × 4 = 2)
1. ‘सूर्यः’ इति पदस्य पर्यायः कः?
(क) सहस्रांशुः
(ख) शैलाः
(ग) गगनं

2. ‘पश्यतु भवान्’ इत्यत्र ‘भवान्’ सर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम् ?
(क) व्यासाय
(ख) व्यासेन
(ग) नारदाय

3. ‘सम्पूर्णा’ इत्यर्थे किम् पदं अत्र प्रयुक्तम् ?
(क) सकलं
(ख) समन्तात्
(ग) सकला

4. ध्वस्तम्’ इति विशेषणपदस्य विशेष्यपदं किम् ?
(क) मही
(ख) जगद्
(ग) ब्रह्मशिरः

प्रश्न 12:
रेखाङ्कितानि पदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत। (1 × 4 = 4)

1. सर्पः कलशात् बहिः निर्गतः।
2. भारत्याः कोशः अपूर्वः अस्ति।
3. किं त्वम् इदं दिव्यं चक्रं वाञ्छसि ?
4. राज्ञा नेत्रार्थं शक्रः प्रार्थितः।

प्रश्न 13:
अधोलिखितश्लोकयोः अन्वयं उचितै पदैः पूरयित्वा पुनः लिखत। (1/2 × 8 = 4)
(क) आचारः प्रथमो धर्मः इत्येतद् विदुषां वचः।
तस्माद् रक्षेत् सदाचारं प्राणेभ्योऽपि विशेषतः।।
अन्वयः- (1) ……………. प्रथमः धर्मः इति एतत् (2) …………… वचः (अस्ति ) तस्मात् (3) ……………….. अपि विशेषतः (4) …………… रक्षेत्।

(ख) आयुष: क्षणमेकोऽपि, न लभ्यः स्वर्णकोटिकैः।
स चेन्निरर्थकं नीतः, का नु हानिस्ततोऽधिका।।
अन्वयः- (1) ……………… एकः क्षणम् अपि (2) …………… न लभ्यः , सः चेत् (3) …………… नीतः ततः अधिका नु (4) …………… का?
मञ्जूषा – विदुषां, निरर्थकं, हानिः, आचारः, सदाचारं, आयुषः, प्राणेभ्यः, स्वर्णकोटिकैः।

प्रश्न 14:
रेखाङ्कितपदानां प्रसङ्गानुसारं शुद्धम् अर्थं चिनुत – (1 × 4 = 4)
1. सम्प्रति सहस्रांशुः न भासते।
(क) हिमांशुः
(ख) दिनकरः
(ग) चन्द्रः

2. अजेयः स्यामिति विभो।
(क) अजरः
(ख) अपराजितः
(ग) अमर:

3. सपदि उपायः क्रियताम्।
(क) उचितम्
(ख) शीघ्रम्
(ग) सपदम्

4. अनृतं वदसि चेत् काकः दशेत्।
(क) तीव्रम्
(ख) असत्यम्
(ग) वृथा

उत्तराणि
खण्डः ‘क’ – अपठित-अवबोधनम्

उत्तर 1:
(I) एकपदेन उत्तरत-

1. पङ्कात्
2. मुक्ताः इव

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत –

1. इदं सूचयति यत् लोके नरः शुभकार्याणि कुर्वन् कदाचिदपि मलिनतायाः लिप्तः न भवति।
2. कमलं निजसौन्दर्येण सुगन्धिना च वैशिष्टयं प्राप्नोति।

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (घ) पङ्कजम्
2. (ख) विकसितानाम्
3. (ग) कमलाय
4. (घ) भ्रमराः

(IV) शीर्षकः- राष्ट्रीय पुष्पं कमलम् (अन्यः कोऽपि)

खण्डः ‘ख’ – रचनात्मक कार्यम्

उत्तर 2:

1. कोलकातात:
2. प्रथमसत्रीया
3. मम
4. भुवनेश्वरम्
5. सह
6. पञ्चशतम्
7. स्यात्
8. राशि
9. प्रणामाः
10. प्रियपुत्रः

उत्तर 3:
चित्रवर्णनम् –

1. इदं चित्रं वन-महोत्सवस्य अस्ति।
2. विद्यालयस्य प्राङ्गणे अयम् उत्सवः मान्यते।
3. छात्राणां हस्ते पादपाः सन्ति।
4. प्रधानाचार्य: पादपम् रोपयित्वा जलेन सिञ्चति।
5. अत्र सर्वे उत्साहिताः प्रसन्नाः च सन्ति।

अथवा
(शाक-आपणस्य वर्णनम् )

1. मम नगरे अपि सप्ताहे एकं दिन शाक आपणम् आयोज्यते।
2. अत्र आगत्य जना: शाकानि फलानि च क्रीणन्ति।
3. अत्र जनानां सम्मर्दः भवति।
4. विक्रेतारः उच्चैः उच्चैः आहूयन्ति।
5. शाक आपणे इतस्ततः अस्वच्छता भवति।

खण्डः ‘ग’ – अनुप्रयुक्तव्याकरणम्

उत्तर 4:

1. कवये
2. गुरुश्शास्ति
3. जगन्नाथः
4. छायया + एव

उत्तर 5:

1. (ख) निर्बाधा
2. (घ) चतुराननम्
3. (ख) अधीतव्याकरणः
4. (ग) सीताराम

उत्तर 6:

1. (क) मोदमानाम्
2. (ख) चञ्चला
3. (ग) रूपवत्यः
4. (घ) मूर्खताम्

उत्तर 7:

1. यत्
2. उच्चैः
3. कुत्र
4. यत्र

उत्तर 8:

1. मया तु रामायणं दृश्यते।
2. प्रहेलिकां पठित्वा छात्राः हसन्ति।
3. तया प्रातः दुग्धं पीयते।

उत्तर 9:

1. सपादपञ्चवादने
2. पादोनषड्वादने

उत्तर 10:

1. (ख) सिंहाः
2. (क) अकूर्दन्
3. (ख) प्रसन्नाः
4. (ग) तेषाम्

खण्डः ‘घ’ – पठित अवबोधनम्

उत्तर 11:
(अ) (I) एकपदेन उत्तरत –

1. क्रीडतः
2. विकलाङ्गः

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरेत – बालकाः नतोन्नते विषमे मार्गे क्रीडन्ति स्म।

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (ख) बालकः
2. (ग) दुष्टबुधिप्रच्छन्नभाग्याभ्याम्
3. (ख) तौ
4. (ग) कुपथेन

(आ) (I) एकपदेन उत्तरत –

1. रजोगुणात्
2. कामः क्रोधः च

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – रजोगुणसमुद्भवः एषः कामः क्रोधः महाशन: महापाप्मा च अस्ति।

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (ग) त्वम्
2. (क) इह
3. (क) वैरिणम्
4. (क) कामाय-क्रोधाय

(इ) (I) एकपदेन उत्तरत –

1. पर्जन्यः
2. भूमौ

(II) पूर्णवाक्येन उत्तरत – समन्तात् वर्धमानाः प्रचण्डोनलशिखाः आकाशं लिहन्ति इव।

(III) निर्देशानुसारम् उत्तरत –

1. (क) सहस्रांशुः
2. (क) व्यासाय
3. (ग) सकला
4. (ख) जगद्

उत्तर 12:
प्रश्ननिर्माणम्

1. कस्मात्
2. कस्याः
3. कीदृशं
4. केन

उत्तर 13:
अन्वयः (क)

1. आचारः
2. विदुषां
3. प्राणेभ्यः
4. सदाचारं

(ख)

1. आयुषः
2. स्वर्णकोटिकैः
3. निरर्थकं
4. हानिः

उत्तर 14:
शुद्धम् अर्थम्

1. (ख) दिनकरः
2. (ख) अपराजितः
3. (ख) शीघ्रम्
4. (ख) असत्यम्

We hope the CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 4 help you. If you have any query regarding CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Paper 4, drop a comment below and we will get back to you at the earliest.

CBSE Sample Papers for Class 9 Hindi B Paper 4 are part of CBSE Sample Papers for Class 9 Hindi B. Here we have given CBSE Sample Papers for Class 9 Hindi B Paper 4.

CBSE Sample Papers for Class 9 Hindi B Paper 4

Board	CBSE
Class	IX
Subject	Hindi B
Sample Paper Set	Paper 4
Category	CBSE Sample Papers

Students who are going to appear for CBSE Class 9 Examinations are advised to practice the CBSE sample papers given here which is designed as per the latest Syllabus and marking scheme, as prescribed by the CBSE, is given here. Paper 4 of Solved CBSE Sample Papers for Class 9 Hindi B is given below with free PDF download solutions.

समय : 3 घंटे
पूर्णांक : 80

निर्देश

1. इस प्रश्न-पत्र के चार खंड हैं-क, ख, ग और घ।
2. चारों खंडों के प्रश्नों के उत्तर देना अनिवार्य है।
3. यथासंभव प्रत्येक खंड के उत्तर क्रमशः दीजिए

खंड {क} अपठित बोध [15 अंक]

प्रश्न 1:
निम्नलिखित गद्यांश को ध्यानपूर्वक पढ़कर दिए गए प्रश्नों के उत्तर 20-30 शब्दों में लिखिए (9)
आज समाज में उपभोक्ता संस्कृति का प्रचार-प्रसार होने से सामाजिक ढाँचे में आमूल-चूल परिवर्तन हुआ है। पुरानी पीढ़ी की सोच ‘सादा जीवन, उच्च विचार’ नई पीढ़ी में बदलने लगी है। आज लोग अपनी सुख-सुविधाओं के लिए आमदनी से अधिक खर्च करने लगे हैं, जिसके कारण जीवन में अर्थाभाव बना रहता है। मनुष्य के ऊपर कर्ज़ हो जाता है और व्यक्ति अनेक मानसिक परेशानियों का शिकार हो जाता है।

नई पीढ़ी भौतिकवादी दृष्टिकोण की पक्षधर होती जा रही है। उनकी सोच ‘Eat, drink and be merry’ अर्थात् ‘खाओ, पीओ और मौज मनाओ’ के सिद्धांत पर आधारित हो चली है। महँगे मोबाइल, कार, कपड़े, जूते, प्रसाधन-सामग्री आदि के लिए लोग पागल हो रहे हैं। विज्ञापित और ब्रांडेड वस्तुओं की चाहत में आज का युवावर्ग कुछ भी करने के लिए तैयार हो जाता है। अपनी इच्छा पूरी करने के लिए उसे न अपने चरित्र का ध्यान रहता है और न ही कर्तव्यों का। स्वार्थ में डूबा आज का युवा बचत जैसी कोई योजना नहीं अपनाता। मेहनत से अर्जित धन बर्बाद करता हुआ, वह विनाश की ओर बढ़ता जाता है।

बचत का तात्पर्य यह बिलकुल नहीं है कि व्यक्ति अपनी सुख-सुविधा को एक ओर रखकर केवल धन-संचय करने में लगा रहे। यहाँ बचत से तात्पर्य है कि व्यक्ति अपनी आय में से सभी खर्यों को पूरा करने के बाद भी कुछ बचाने की चेष्टा करे। वह अपने खर्चे को इस प्रकार निर्धारित करे कि उसको कभी किसी परेशानी का सामना न करना पड़े। आज की अल्प बचत भी भविष्य में एक बड़ी राशि बन जाती है। कहा जाता है कि “बूंद-बूंद से ही घड़ा भर जाता है।”

आज खर्च के जितने कारण हैं, बचत के उतने उपाय भी हैं। बुद्धिमान मनुष्य उनमें से किसी भी साधन को अपनाकर बचत कर सकता है। बचत के अनेकानेक लाभों को देखते हुए प्रत्येक व्यक्ति को बचत करनी चाहिए और जीवन को सही मार्ग पर ले जाना चाहिए।

(क) गद्यांश के आधार पर बताइए कि व्यक्ति मानसिक परेशानियों का शिकार क्यों हो जाता है? (2)
(ख) “नई पीढ़ी भौतिकवादी दृष्टिकोण की पक्षधर होती जा रही है।” इस पंक्ति का आशय स्पष्ट कीजिए। (2)
(ग) बचत से क्या तात्पर्य है? गद्यांश के आधार पर बताइए। (2)
(घ) प्रस्तुत गद्यांश का सर्वाधिक उचित शीर्षक लिखिए। (1)
(ङ) निम्नलिखित शब्दों का समास-विग्रह कीजिए (2)
(i) अर्थाभाव
(ii) सुख-सुविधा

प्रश्न 2:
निम्नलिखित काव्यांश को ध्यानपूर्वक पढ़कर दिए गए प्रश्नों के उत्तर 20-30 शब्दों में लिखिए (6)

कितना प्रामाणिक था उसका दु:ख
लड़की को दान में देते वक्त
जैसे वही उसकी अंतिम पूँजी हो
लड़की अभी सयानी नहीं थी।
अभी इतनी भोली सरल थी कि उसे सुख
का आभास तो होता था
लेकिन दुःख बाँचना नहीं आता था
पाठिका थी वह धुंधले प्रकाश की
कुछ तुकों और कुछ लयबद्ध पंक्तियों की
माँ ने कहा पानी में झाँककर
अपने चेहरे पर मत रीझना
आग रोटियाँ सेंकने के लिए है
जलने के लिए नहीं
वस्त्र और आभूषण शाब्दिक भ्रमों की तरह
बंधन हैं स्त्री जीवन के
माँ ने कहा लड़की होना
पर लड़की जैसी दिखाई मत देना।

(क) माँ का कौन-सा दुःख प्रामाणिक था और कैसे?(2)
(ख) माँ ने बेटी को क्या सीख दी? स्पष्ट कीजिए। (2)
(ग) निम्नलिखित शब्दों के प्रत्यय और मूल शब्द अलग कीजिए (2)
(i) प्रामाणिक
(ii) शाब्दिक

खंड {ख} व्याकरण [15 अंक]

प्रश्न 3:
निम्नलिखित शब्दों का वर्ण-विच्छेद कीजिए (1 + 1 = 2 )
(i) मनुष्यत्व
(ii) स्पष्ट

प्रश्न 4:
(क) निम्नलिखित शब्दों में से उपयुक्त शब्द में अनुनासिक चिह का प्रयोग कीजिए (1)
कुँवर, लहँगा, अहंकार, संध्या
(ख) निम्नलिखित शब्दों में से उचित स्थान पर लगे अनुस्वार वाले शब्द छाँटिए (1)
तंहाई, अंजन, संमेलन, डंडा
(ग) निम्नलिखित शब्दों में उचित स्थानों पर नुक्ते का प्रयोग करके उन्हें पुनः लिखिए (1)
मेज़, कॉफ़ी

प्रश्न 5:
(क) ‘अत्याचार’ शब्द में से उपसर्ग व मूल शब्द को कुंवर, लहंगा, अहंकार, संध्या अलग-अलग करके लिखिए। (1)
(ख) ‘ईश्वरत्व’ शब्द में से मूल शब्द व प्रयुक्त प्रत्यय को अलग-अलग करके लिखिए। (1)
(ग) उपसर्ग से क्या अभिप्राय है?

प्रश्न 6:
निम्नलिखित शब्दों का संधि-विच्छेद कीजिए (1 × 4 = 4)
(i) महर्षि
(ii) अभ्युदय
(iii) आद्यंत
(iv) दध्योदन

प्रश्न 7:
निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए (1 × 3 = 3)
(क) “स्वार्थी लोग सीधे सादे लोगों को भड़काते हैं वाक्य में योजक चिह्न का प्रयोग करते हुए पुनः वाक्य लिखिए।
(ख) कोष्ठक चिह्न का प्रयोग कहाँ किया जाता है?
(ग) “डॉ. अब्दुल कलाम वैज्ञानिक थे’ वाक्य में कौन-सा विराम चिह्न प्रयुक्त हुआ है?

खंड {ग} पाठ्यपुस्तक व पूरक पुस्तक [25 अंक]

प्रश्न 8:
निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर 20-30 शब्दों में लिखिए (5)
(क) कीचड़ को जाग्रत भान प्रत्येक मनुष्य को क्यों नहीं होता?(2)
(ख) “एक देवता और एक मनुष्य अधिक देर तक साथ नहीं रहते” पाठ ‘तुम कब जाओगे, अतिथि के आधार पर आशय स्पष्ट कीजिए। (2)
(ग) “धर्म की आड़ पाठ के आधार पर बताइए कि पाश्चात्य देशों में धनी और निर्धन लोगों में क्या अंतर है? (1)

प्रश्न 9:
शोक मनाने का अधिकार समाज में किसे प्राप्त है और किसे नहीं? ‘दुःख का अधिकार’ पाठ के आधार पर लगभग 100 शब्दों में लिखिए। (5)
अथवा
“महादेव भाई देसाई अपनी लेखनी की विशेषता के कारण शीघ्र ही अत्यंत लोकप्रिय हो गए।” स्पष्ट कीजिए। उत्तर लगभग 100 शब्दों में लिखिए।

प्रश्न 10:
निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर 20-30 शब्दों में लिखिए (5)
(क) “आदमीनामा’ कविता के आधार पर स्पष्ट करें कि आदमी का आचरण कैसा होना चाहिए?
(ख) कवि अग्नि पथ पर चलने वालों को क्या शपथ लेने के लिए कहता है?
(ग) “नए इलाके में’ शीर्षक कविता में कवि क्या हूँढता है? (1)

प्रश्न 11:
कवि रहीम मन की व्यथा को मन में ही रखने की सलाह क्यों देते हैं? उत्तर लगभग 100 शब्दों में लिखिए। (5)
अथवा
रैदास अपने पदों द्वारा हमें क्या संदेश देना चाहते हैं? उत्तर लगभग 100 शब्दों में लिखिए।

प्रश्न 12:
‘दीये जल उठे पाठ में लोगों के समर्पण तथा निःस्वार्थ भावना को दर्शाया गया है। सिद्ध कीजिए। उत्तर लगभग 150 शब्दों में लिखिए। (5)
अथवा
मुस्कराहट हमारी रक्षक तथा सहायक कैसे बनती है? ‘हामिद खाँ’ कहानी के आधार पर स्पष्ट कीजिए कि हामिद खाँ ने लेखक के साथ कैसा व्यवहार किया? दोनों की परस्पर मुलाकात में आपने किस बात से प्रेरणा ग्रहण की? उत्तर लगभग 150 शब्दों में लिखिए।

खंड {घ} लेखन [25 अंक]

प्रश्न 13:
निम्नलिखित विषयों में से किसी एक विषय पर दिए गए संकेत बिंदुओं के आधार पर लगभग 80 से 100 शब्दों में एक अनुच्छेद लिखिए

1. रंगों का पर्व : होली
संकेत बिंदु

• होली का महत्त्व
• होली मनाने का तरीका
• मनुष्यों पर होली को प्रभाव एवं इसका संदेश

2. भारत में बाल मज़दूी की समस्या
संकेत बिंदु

• बाल मज़दूरी का अर्थ
• बाल मज़दूरी के कारण
• बाल मज़दूरी को दूर करने के उपाय

3. आज की पुकार : संयुक्त परिवार
संकेत बिंदु

• युवा पीढ़ी को रिश्तों का ज्ञान
• बुजुर्गों की उपस्थिति व महत्त्व
• अकेलेपन से मुक्ति

प्रश्न 14:
आपके मित्र सुशांत सिन्हा ने नोएडा सेक्टर-34 में मकान बनाया है। गृह प्रवेश पर आप आमंत्रित हैं, किंतु किसी कारणवश जाने में असमर्थ हैं। लगभग 100 शब्दों में पत्र लिखकर शुभकामना व्यक्त कीजिए। (5)
अथवा
किसी कारण आपका मन कक्षा में नहीं लग रहा है, लेकिन अध्यापक की डाँट के डर से आप पढ़ाए जा रहे पाठ को विवश होकर चुपचाप सुन रहे हैं। अपनी बड़ी बहन को लगभग 100 शब्दों में पत्र लिखकर बताइए कि आपका मन कक्षा में क्यों नहीं लग रहा था, उस समय आप क्या सोच रहे थे?

प्रश्न 15:
दिए गए चित्र को ध्यान से देखकर 20 से 30 शब्दों में चित्र का वर्णन अपनी भाषा में प्रस्तुत कीजिए। (5)

अथवा

प्रश्न 16:
आप शोभित हैं और अपने पिताजी से अपने विद्यालय की ओर से भ्रमण पर जाने के लिए अनुमति देने के लिए कह रहे हैं। उनसे हुए संवाद को लगभग 50 शब्दों में लिखिए।
अथवा
विद्यालय में होने वाले वृक्षारोपण कार्यक्रम के संबंध में दो छात्रों के मध्य होने वाले संवाद को लगभग 50 शब्दों में लिखिए।

प्रश्न 17:
लैपटॉप बनाने वाली एक कंपनी द्वारा अपने उत्पाद के प्रचार के लिए दिए जाने वाले विज्ञापन को 25 से 50 शब्दों में लिखिए। (5)
अथवा
अभिनव विकास संस्था की ओर से दिवाली मेले का विज्ञापन 25 से 50 शब्दों में तैयार कीजिए।

जवाब

उत्तर 1:
(क) गद्यांश के अनुसार व्यक्ति मानसिक परेशानियों का शिकार इसलिए हो जाता है, क्योंकि वह अपने सुख-सुविधाओं के साधनों की पूर्ति के लिए ऋण लेने पर विवश हो जाता है। जिस कारणे उसका मानसिक तनाव बढ़ जाता है।

(ख) “नई पीढ़ी भौतिकवादी दृष्टिकोण की पक्षधर होती जा रही है।” इस पंक्ति का आशय यह है कि आज की नई पीढ़ी दिखावे की संस्कृति को अपना रही है। आजकल महँगे मोबाइल, कार, कपड़े, जूते, प्रसाधन-सामग्री आदि के प्रति लोग आकर्षित हो रहे हैं।

(ग) गद्यांश के अनुसार ‘बचत’ से तात्पर्य है कि व्यक्ति अपनी आय में से सभी खर्चे को पूरा करने के बाद भी कुछ बचाने की चेष्टा करे। वह अपने खर्ची को इस प्रकार निर्धारित करे कि उसे कभी किसी परेशानी का सामना न करना पड़े।

(घ) प्रस्तुत गद्यांश का सर्वाधिक उचित शीर्षक ‘आज की बचत, कल का सुख’ है।

(ङ) (i) ‘अर्थाभाव’ का समास-विग्रह होगा-अर्थ का अभाव! यहाँ ‘का’ विभक्ति का लोप होने के कारण संबंध तत्पुरुष समास है।
(ii) ‘सुख-सुविधा’ का समास-विग्रह होगा-सुख और सुविधा।
यहाँ दोनों पदों की प्रधानता के कारण द्वंद्व समास है।

उत्तर 2:
(क) माँ का यह दुःख प्रामाणिक था कि वह जिस लड़की का कन्यादान कर रही थी वह अभी समझदार नहीं हुई है। वह अब तक जीवन के यथार्थ से परिचित नहीं है। बेटी के रूप में अपनी अंतिम पूँजी को दूसरों को सौंपने के
दुःख से माँ व्यथित है।
(ख) माँ ने बेटी को सीख दी कि अपने रूप-सौंदर्य पर कभी गर्व मत करना, लड़की होना पर लड़की जैसी दिखाई मत देना अर्थात् कभी अपने को कमज़ोर मत समझना, वस्त्र और आभूषण से भ्रमित मत होना और अत्याचार मत सहना आदि।
(ग) शब्द               मूल शब्द           प्रत्यय
(i) प्रामाणिक           प्रमाण                इक
(ii)शाब्दिक             शब्द                  इक

उत्तर 3:
(i) म् + अ + न् + उ + ष् + य् + अ + त् + व् + अ
(ii) स् + प् + अ + ष् + ट् + अ

उत्तर 4:
(क) कुँवर, लहँगा
(ख) अंजन, डंडा
(ग) मेज़, कॉफ़ी

उत्तर 5:
(क) उपसर्ग अति मूल शब्द आचार
(ख) मूल शब्द ईश्वर प्रत्यय त्व
(ग) वे शब्दांश जो शब्द के आरंभ में जुड़कर नए शब्द का निर्माण करते हैं, उपसर्ग कहलाते हैं; जैसे- अप (उपसर्ग) + मान (मूल शब्द) = अपमान।

उत्तर 6:
(i) महा + ऋषि
(ii) अभि + उदय
(iii) आदि + अंत
(iv) दधि + ओदन

उत्तर 7:
(क) स्वार्थी लोग सीधे-सादे लोगों को भड़काते हैं।
यहाँ ‘सीधे-सादे’ शब्द के मध्य योजक चिह्न का प्रयोग हुआ है।
(ख) कोष्ठक चिह्न का प्रयोग किसी शब्द के अर्थ को स्पष्ट करने के लिए किया जाता है।
(ग) प्रस्तुत वाक्य में लांघव चिह्न प्रयुक्त हुआ है। यहाँ ‘डॉ. शब्द का पूर्ण रूप डॉक्टर होगा।

उत्तर 8:
(क) वस्तुतः मनुष्य स्वार्थी प्रवृत्ति वाला प्राणी होता है। वह अपने मन एवं आँखों को भाने वाली वस्तुओं का ही उपभोग करता है। कीचड़ से उसे गंदगी का आभास होता है। वह उस कीचड़ की महत्त्वपूर्ण उपयोगिता को नहीं समझ पाता, जिससे उसे अपनी उदरपूर्ति हेतु अन्न की प्राप्ति होती है। यही कारण है कि कीचड़ का जाग्रत भान प्रत्येक मनुष्य को नहीं हो पाता।

(ख) प्रस्तुत पंक्ति का आशय यह है कि जैसे देवता थोड़े समय के लिए दर्शन देते हैं और फिर चले जाते हैं, उसी प्रकार अतिथि का भी देवता के समान होना आवश्यक है अर्थात् कुछ समय के बाद अतिथि भी वापस चला जाए अन्यथा उसका सम्मान नहीं होता। मनुष्य अधिक समय तक अपना देवत्व रूप धारण नहीं कर सकता और थोड़े समय में ही राक्षस हो सकता है।

(ग) पाश्चात्य (पश्चिमी) देशों में धनी लोगों के पास पैसा है, ऊँची-ऊँची इमारतें हैं, सुख-सुविधाएँ हैं, जबकि वहाँ गरीब लोग रोटी के लिए संघर्ष करते हैं और झोंपड़ियों में रहते हैं।

उत्तर 9:
लेखक के अनुसार, शोक मनाने का अधिकार धनी एवं संभ्रांत
वर्ग के पास ही सुरक्षित है। जब एक संभ्रांत महिला के पुत्र की मृत्यु हुई, तो वह महिला पुत्र वियोग में कुछ महीनों तक पलंग से न उठ सकी। वह बार-बार मूर्च्छित (बेहोश) हो जाती थी और होश आने पर आँसू बहाती रहती थी। दो-दो डॉक्टर हमेशा उसके पास बैठे रहते थे।

सारे शहर के लोग उसके दुःख से द्रवित हो उठे थे, जबकि एक गरीब स्त्री को शोक मनाने का अधिकार तक न था, न ही सुविधा थी। उसे अपने पोता-पोती के लिए भोजन और बीमार बहू के लिए दवाई का प्रबंध करने के लिए अपने बेटे की मृत्यु के अगले ही दिन बाज़ार में खरबूज़े बेचने आना पड़ा। लोग उससे घृणा कर रहे थे। इस प्रकार उस अभागी को अपने बेटे की मृत्यु का दुःख मनाने का अधिकार भी प्राप्त नहीं हुआ।

अथवा

महादेव जी की कलम से अनेक लेख, टिप्पणियाँ, पत्र, गांधीजी के व्याख्यान, प्रार्थना-प्रवचन, मुलाकात तथा वार्तालापों पर लिखी गई टिप्पणियाँ, सब कुछ फुलस्केप के चौथाई आकार वाली मोटी अभ्यास पुस्तकों में सुंदर लिखावट के साथ जेट जैसी गति से लिखे जाते थे। वे ‘शॉर्टहैंड’ नहीं जानते थे। विभिन्न क्षेत्रों तथा स्थानों से गांधीजी से मिलने को आए आगंतुक अपनी मुलाकात की चर्चाओं को ‘शॉर्टहैंड’ में लिखा करते थे, किंतु महादेव भाई एक कोने में बैठकर ही सारी चर्चाओं का वृत्तांत लंबे लेख में उतार देते थे, जो अचूक रहता था। इनमें त्रुटियों की कोई संभावना नहीं होती थी।

शॉर्टहैंड को देख जब गांधीजी कहते कि महादेव के लिखे नोट से थोड़ा मिलान कर लेना, तो लोग दाँतों तले अँगुलियाँ दबा लेते थे। अपनी इसी विशेषता के कारण महादेव देसाई लोकप्रिय हो गए।
लुई फिशर और गुंथर के समान निपुण लेखक भी अपनी टिप्पणियों का मिलान महादेव की टिप्पणियों के साथ करके उन्हें सुधारे बिना गांधीजी के पास ले जाने से हिचकिचाते थे।

उत्तर 10:
(क) कवि के अनुसार, इस संसार में विभिन्न प्रवृत्तियों वाले व्यक्ति हैं, कुछ अच्छे हैं, तो कुछ बुरे। मनुष्य को अच्छा आचरण अपनाकर समाज में यश कमाना चाहिए।
समाज में उसी व्यक्ति का आचरण अच्छा कहा जाता है, जो समाज के हित के लिए कार्य करता है और दूसरों की सहायता के लिए सदैव तत्पर रहता है तथा अपना संपूर्ण जीवन लोक कल्याण में लगा देता है।

(ख) कवि हरिवंशराय बच्चन ने ‘अग्नि पथ’ शीर्षक कविता में चुनौतियों से भरे रास्ते पर चलने वालों को बिना पीछे मुड़े आगे बढ़ने की शपथ लेने के लिए कहा है। संघर्षरत व्यक्ति को सदैव आगे ही बढ़ते रहना चाहिए, क्योंकि पीछे मुड़कर देखने से उत्साह भंग हो जाता है। इसके साथ-साथ कवि थकने अर्थात् निरुत्साहित होने से भी इनकार करता है और अथक यात्रा के लिए शपथ लेने के लिए प्रेरित करता है।

(ग) ‘नए इलाके में’ शीर्षक कविता में कवि पुराने पीपल के पेड़, अपना पुराना मकान और अपने स्मृति चिह्नों को ढूँढता है।

उत्तर 11:
कवि रहीम का मानना है कि व्यक्ति स्वभाव से ईष्र्यालु होता है। इस ईर्ष्या भावना के कारण ही दूसरों का दुःख या वेदना सुनने के बाद वह मन-ही-मन प्रसन्न होता है। कवि का कहना है कि व्यक्ति को अपने मन की व्यथा या वेदना को अपने मन में ही रखना चाहिए, क्योंकि उसे दूसरों के सामने प्रकट करने से कोई लाभ नहीं होता है।
मन की वेदना या दुःख को दूसरों के सामने प्रकट करने से उसमें कोई कमी नहीं आती, क्योंकि कोई भी उस दुःख को बाँटना नहीं चाहता। दूसरों के सामने अपने मन की व्यथा को प्रकट करने से कोई लाभ तो नहीं होता, बल्कि सुनने वाला और प्रसन्न होता है। वह ईष्र्या भावना के कारण और आनंदित हो जाता है, इसलिए कवि ने अपने मन की व्यथा को मन में ही रखने की सलाह दी है।

अथवा

रैदास अपने पदों द्वारा हमें ईश्वर की महानता का संदेश देना चाहते हैं। रैदास कहते हैं कि ईश्वर महान् है और मनुष्य तुच्छ। ईश्वर को भक्ति के माध्यम से पाया जा सकता है। भक्ति द्वारा ईश्वर के इतने निकट पहुँचा जा सकता है, जहाँ भक्त और ईश्वर एकाकार हो जाएँ। रैदास के गोविंद, नीच, अछूत और गरीब सभी का उद्धार करते हैं। वे किसी से नहीं डरते, क्योंकि वे सब कुछ संभव करने में समर्थ हैं। रैदास के आराध्य कमज़ोर लोगों के लिए सहारा हैं, वे सर्वगुण संपन्न हैं। उनकी कृपा एवं उदारता का बखान करना असंभव है। कवि रैदास ने सभी संत जनों से प्रभु भक्ति के मार्ग पर चलने का आग्रह किया है। इस प्रकार रैदास सभी को भक्ति मार्ग पर चलने का संदेश देते हैं। इसके अतिरिक्त, वे अपने प्रभु का उदाहरण प्रस्तुत कर समाज में व्याप्त विषमता, छुआछूत आदि को समाप्त करने का भी संदेश देते हैं।

उत्तर 12:
‘दीये जल उठे’ पाठ में जब महिसागर नदी पार करने के लिए गांधीजी ने योजना बनाई, तब रघुनाथ काका ने नई नाव खरीदकर गांधीजी को नदी पार कराने की ज़िम्मेदारी उठाई।
कुछ लोगों ने गांधीजी को कंधे पर उठाकर नदी पार कराने की सलाह भी दी, परंतु गांधीजी ने इसके लिए इनकार कर दिया। नदी के तट पर घनघोर अँधेरा था। अँधेरे में नदी पार करना असंभव हो रहा था। कुछ छोटे-मोटे दीये भी जलाए गए, परंतु वे अँधेरे को भेद नहीं सके। थोड़ी ही देर में कई हज़ार लोग नदी के तट पर दीये लिए हुए पहुँचे।

वहाँ का अंधकार समाप्त हो गया था। इस प्रकार दोनों ओर के लोगों ने नदी पार की। गांधीजी द्वारा नदी पार करने के बाद भी लोगों ने अपने दीये नहीं बुझाए। वे नदी के तट पर इस आशा से खड़े रहे थे कि और भी लोग (सत्याग्रही) अभी रात को नदी पार कर सकते थे। वे लोग नहीं चाहते थे कि किसी भी व्यक्ति को नदी पार करने में कठिनाई हो। इन व्यक्तियों में देशभक्ति कूट-कूट कर भरी हुई थी। इन्होंने प्रत्येक कदम पर गांधीजी व उनके सत्याग्रही साथियों की सहायता करने का प्रयास किया। इसलिए हम कह सकते हैं। कि इस पाठ में लोगों की समर्पण व निःस्वार्थ सेवा की भावना को दर्शाया गया है।

अथवा

हामिद खाँ’ कहानी में यह बताया गया है कि लेखक जब भूख एवं प्यास से परेशान होकर खाने की जगह तलाश कर रहा था, तभी उसे हामिद खाँ का होटल दिखा। लेखक मुस्कराते हुए हामिद खाँ से खाने के लिए कुछ देने को कहता है। बातचीत के दौरान हामिद खाँ को यह जानकर आश्चर्य होता है कि लेखक हिंदू होते हुए भी मुसलमान के होटल में खाना खाने के लिए तैयार है।

लेखक की मुस्कराहट ने उस पर सकारात्मक प्रभाव डाला, जिससे वह लेखक के खाने की व्यवस्था करने में तुरंत जुट गया। लेखक की मुस्कराहट का ही प्रभाव था, जिससे हामिद खाँ अत्यधिक प्रभावित हुआ और दोनों के बीच, खाने के दौरान, निरंतर बातचीत होती रही। मुस्कराहट ने लेखक के व्यक्तित्व को आकर्षक बना दिया, जिससे न केवल उसकी भूखे। एवं प्यास शांत हुई, बल्कि लेखक एवं हामिद अच्छे दोस्त भी बन गए। हामिद ने लेखक से खाने के पैसे भी नहीं लिए।

लेखक भी हामिद को जीवन में कभी भूल नहीं पाया और हमेशा उसकी कुशलता की प्रार्थना करता रहा। दोनों के बीच हुई मुलाकात हमें इस बात के लिए प्रेरित करती है कि जहाँ आत्मीयता एवं मानवीयता की भावना रहती है, वहाँ पारस्परिक स्नेह को विकसित होने में धर्म, जाति, भाषा आदि बाधाएँ अपना दुष्प्रभाव नहीं डाल पातीं।

उत्तर 13.1:
भारतीय समाज में होली का उत्सव बड़ी धूमधाम से मनाया जाता है। इसमें एक ओर आनंद और हर्ष की वर्षा होती है, तो दूसरी ओर प्रेम व स्नेह की सरिता उमड़ पड़ती है। यह शुभ पर्व प्रतिवर्ष फाल्गुन की पूर्णिमा के अगले दिन मनाया जाता है। होली का त्योहार वसंत ऋतु का संदेशवाहक बनकर आता है। चारों ओर प्रकृति के रूप और सौंदर्य के उत्कृष्ट दृश्य दृष्टिगत होते हैं। होली के दिन बहुत रंगे उड़ते हैं। इसकी पूर्व संध्या को होलिका पूजन किया जाता है और रात्रि में होलिका दहन किया जाता है। इसमें गेहूँ, जौ की बालियाँ भी भूनी जाती हैं। होली के दिन लोग एक-दूसरे से गले मिलते हैं और एक-दूसरे के मुँह पर रंग-गुलाल लगाते हैं। वातावरण उल्लासमय होता है। एवं बहुत हास-परिहास होता है।

रंगों का यह त्योहार लोगों के हृदय में एक नया उत्साह भर देता है। लोग नवीनता एवं हर्ष का अनुभव करते हैं। हिंदू और मुसलमान भाइयों को एक-दूसरे के गले मिलता देख मन में एक अनुपम सुख का अनुभव होता है। प्रेम और एकता के प्रतीक इस त्योहार को प्रत्येक वर्ष धूमधाम से मनाया जाना चाहिए।

उत्तर 13.2:
बाल मज़दूरी का अर्थ ऐसी मज़दूरी से है, जिसमें पाँच से चौदह वर्ष के बच्चे किसी संस्थान में कार्य करते हैं। जिस आयु में उन बच्चों को शिक्षा मिलनी चाहिए, उस आयु में वे किसी दुकान, रेस्टोरेंट, पटाखे की फैक्ट्री, हीरे तराशने की फैक्ट्री, शीशे का सामान बनाने वाली फैक्ट्री आदि में कार्य करते हैं। भारत जैसे विकासशील देश में बाल मज़दूरी के अनेक कारण हैं। अशिक्षित व्यक्ति शिक्षा का महत्त्व न समझ पाने के कारण अपने बच्चों को मज़दूरी करने के लिए भेज देते हैं। जनसंख्या वृद्धि बाल मज़दूरी का दूसरा सबसे बड़ा कारण है। निर्धन परिवार के सदस्य उदरपूर्ति के लिए छोटे-छोटे सदस्यों को काम पर भेज देते हैं।

भारत में बाल मज़दूरी को गंभीरता से नहीं लिए जाने के कारण इसे प्रोत्साहन मिलता है। देश में कार्य कर रही सरकारी, गैर-सरकारी और निजी संस्थाओं की बाल मज़दूरी को दूर करने में गंभीर रुचि नहीं है।

बाल मज़दूरी की समस्या का समाधान करने के लिए सरकार कड़े कानून बना सकती है। समाज के निर्धन वर्ग को शिक्षा प्रदान करके बाल मज़दूरी को प्रतिबंधित किया जा सकता है। जनसंख्या वृद्धि पर नियंत्रण पाकर बाल मज़दूरी पर भी नियंत्रण किया जा सकता है। ऐसी संस्थाओं को प्रोत्साहन दिया जाना चाहिए, जो बाल मजदूरी का विरोध करती हैं या बाल मज़दूरी करने वाले बच्चों के लिए शिक्षा से जुड़े कार्यक्रम चलाती हैं।

उत्तर 13.3:
संयुक्त परिवार की परंपरा भारत में प्राचीन काल से ही चलती आ रही है। बढ़ते शहरीकरण और औद्योगीकरण के कारण संयुक्त परिवार टूटते जा रहे हैं। आजकल ‘छोटा परिवार, सुखी परिवार’ की अवधारणा को मानते हुए एकल परिवारों का चलन बढ़ गया है, परंतु आज के समय में संयुक्त परिवार अत्यंत महत्त्वपूर्ण भूमिका निभा सकते हैं। संयुक्त परिवार के कारण ही भावी पीढ़ी को रिश्तों तथा उनकी महत्ता का पता चलता है। इससे उनमें मिल-जुलकर रहने की भावना का विकास होता है। बड़े-बुजुर्गों के साथ रहने से नई पीढ़ी को उनका प्यार तथा जीवनोपयोगी सीख एवं अनुभव प्राप्त होता है। साथ ही, परिवार में अनुशासन एवं संयम बना रहता है। घर में बुजुर्गों के रहने से परंपरा एवं

संस्कृति के मूल तत्त्वों से रिश्ता बना रहता है। इसके अतिरिक्त, संयुक्त परिवार में कुल व्यय कम हो जाता है।
अवांछनीय गतिविधियों पर अंकुश रहने के कारण परिवार के सदस्यों के चरित्र निर्माण में सहायता मिलती है, विपत्ति या आवश्यकता के समय परिवार के सदस्यों को एक-दूसरे का भावनात्मक सहयोग आदि मिलता है। इससे लोगों को अकेलेपन से मुक्ति मिलती है और वे मानसिक रूप से स्वस्थ बने रहते हैं। अतः संयुक्त परिवार आज के समय की माँग है।

उत्तर 14:
सेक्टर-34
नोएडा।
दिनांक 20 मार्च, 20XX
प्रिय मित्र सुशांत,
सप्रेम नमस्कार।
आशा करता हूँ कि आप कुशल मंगल होंगे। मुझे आपका पत्र मिला, जिसमें आपने नए घर के गृह प्रवेश के विषय में बताया। था। मुझे यह जानकर बहुत खुशी हुई कि आपने नया घर ले लिया।
आपको नए भवन में प्रवेश की बधाई। यह नया आवास आपके जीवन में खुशियाँ लाए तथा आपकी सुख-समृद्धि बढ़े, ऐसी मेरी कामना है। आपका नया घर देखने की मेरी हार्दिक इच्छा थी, लेकिन मुझे एक अनिवार्य कार्यवश 20 मार्च को आगरा जाना है, इसलिए मैं गृह प्रवेश के अवसर पर उपस्थित नहीं हो सकता, लेकिन आप मेरी हार्दिक शुभकामनाएँ स्वीकार कीजिए। मैं अन्य किसी दिन सपरिवार आकर आपको मिलकर अवश्य शुभकामनाएँ दूंगा।
आपका शुभेच्छु
मोहन

अथवा

श्रीराम छात्रावास,
दिल्ली।
दिनांक 07, अप्रैल 20XX
आदरणीय दीदी,
प्रणाम।
मैं यहाँ सकुशल हूँ तथा आशा करता हूँ कि आप सभी भी कुशलतापूर्वक होंगे। दीदी, मैं यहाँ मन लगाकर विद्यार्जन कर रहा हूँ। सभी अध्यापक विनम्र एवं दयालु हैं। यहाँ सभी स्वच्छ वातावरण में पढ़ाई करते हैं, लेकिन दीदी, आजकल मन थोड़ा अप्रसन्न है, जिस कारण कभी-कभी कक्षा में मन नहीं लगता। पिछले सप्ताह जब मैं घर गया था, तब माताजी-पिताजी प्रतिदिन किसी बात पर झगड़ते रहते थे, इस कारण मुझे घुटन-सी महसूस होती थी। कभी-कभी माताजी की चिंता हो जाती है कि झगड़े को मन से न लगा लें, आप तो माताजी की भावुकता को जानती ही हो।
इसी कारणवश आज मन कक्षा में थोड़ा विचलित था। विषय पर ध्यान न देने के कारण अध्यापक ने मुझे डाँट भी लगाई, लेकिन मेरा हृदय घर की घटना में ही लीन था। अतः आपसे प्रार्थना है कि माताजी-पिताजी से इस विषय को सुलझाने के लिए वार्ता करें, तभी मैं मन लगाकर अध्ययन कर पाऊँगा।
माताजी-पिताजी को मेरा प्रणाम कहना।
आपके पत्र की प्रतीक्षा में।
आपका अनुज
अर्जुन

उत्तर 15:

1. प्रस्तुत चित्र में एक वॉटर पार्क का दृश्य दर्शाया गया है।
2. इस चित्र में एक स्वीमिंग पूल दिखाई दे रहा है।
3. अनेक लोग पूल में तैरने का आनंद ले रहे हैं।
4. चित्र में दर्शाए गए पूल में कुछ लोग समूह बनाकर बातें करते हुए दिखाई दे रहे हैं।
5. बहुत सारे लोग पूल के किनारे पर बैठे हुए भी दिखाई दे रहे हैं।

अथवा

1. प्रस्तुत चित्र में चार अलग-अलग धर्मों हिंदू, मुस्लिम, सिख और ईसाई का प्रतिनिधित्व करते चार बच्चे दिखाई दे रहे हैं।
2. एक लड़के के हाथ में तिरंगा झंडा है।
3. सभी के चेहरों पर प्रसन्नता का भाव दिखाई दे रहा है।
4. ये सभी आपसी-भाईचारे और सर्वधर्म समभाव का संदेश दे रहे हैं।
5. अतः इस चित्र से ‘अनेकता में एकता’ हिंद की विशेषता का भाव प्रकट हो रहा है।

उत्तर 16:
शोभित     पिताजी, मेरे विद्यालय के अनेक छात्र शैक्षिक भ्रमण के लिए जयपुर जा रहे हैं। मैं भी जाना चाहता हूँ।
पिताजी     ये सभी बच्चे स्वयं ही योजना बना रहे हैं या फिर विद्यालय के निर्देशन में जा रहे हैं?
शोभित     नहीं, नहीं, पिताजी! उन बच्चों को विद्यालय की ओर से ले जाया जा रहा है। इस शैक्षिक भ्रमण का आधा खर्च छात्र देगा और आधा विद्यालय।
पिताजी     अच्छा, यदि ऐसा है तो जाओ, लेकिन हमेशा शिक्षकों की निगरानी में रहना और किसी भी प्रकार की शिकायत का अवसर मत देना।
शोभित      पिताजी, आप निश्चिंत रहें। मैं अपने शिक्षकों के प्रत्येक निर्देश का पालन करूंगा।
पिताजी     अच्छी बात है। तुम अपनी पूरी तैयारी कर लो और किसी चीज़ की आवश्यकता हो, तो बता देना।
शोभित      धन्यवाद, पिताजी !

अथवा

अखिलेश     मित्र! तुम्हें विद्यालय में होने वाले वृक्षारोपण कार्यक्रम के विषय में कुछ जानकारी है।
महेश          हाँ मित्र, मुझे ज्ञात है कि आने वाली 20 जुलाई को विद्यालय में वृक्षारोपण का कार्यक्रम होगा।
अखिलेश    अच्छा! इस कार्यक्रम में क्या-क्या होता है?
महेश          इस कार्यक्रम में विद्यालय के प्रांगण में पौधे लगाकर उनके महत्त्व के विषय में बताया जाता है।
अखिलेश     क्या हम भी पौधे लगा सकते हैं?
महेश          हाँ ! क्यों नहीं। अध्यापक के सहयोग से सभी कक्षाओं के छात्र इस कार्यक्रम में भाग लेकर पौधे लगाते हैं।
अखिलेश    अरे वाह! यह तो बहुत अच्छी बात है। हम भी पौधे लगाकर इस कार्यक्रम में अपना सहयोग देंगे। फिर तो बहुत ही आनंद आएगा।
महेश          हाँ ! बिलकुल

उत्तर 17:

अथवा

We hope the CBSE Sample Papers for Class 9 Hindi B Paper 4 help you. If you have any query regarding CBSE Sample Papers for Class 9 Hindi B Paper 4, drop a comment below and we will get back to you at the earliest.

CBSE Sample Papers for Class 9 Science Paper 5 are part of CBSE Sample Papers for Class 9 Science. Here we have given CBSE Sample Papers for Class 9 Science Paper 5.

CBSE Sample Papers for Class 9 Science Paper 5

Board	CBSE
Class	IX
Subject	Science
Sample Paper Set	Paper 5
Category	CBSE Sample Papers

Students who are going to appear for CBSE Class 9 Examinations are advised to practice the CBSE sample papers given here which is designed as per the latest Syllabus and marking scheme as prescribed by the CBSE is given here. Paper 5 of Solved CBSE Sample Paper for Class 9 Science is given below with free PDF download solutions.

Time Allowed : 3 Hours
Max. Marks: 80

General Instructions

• The question paper comprises of two Sections, A and B. You are to attempt both the sections.
• All questions are compulsory. However an internal choice will be provided in two questions of 3 marks each and one question of five marks.
• All questions of Section A and all questions of Section B are to be attempted separately.
• Question numbers 1 to 2 in Section A are one-mark questions. These are to be answered in one word or in one sentence.
• Question numbers 3 to 5 in Section A are two-marks questions. These are to be answered in about 30 words each.
• Question numbers 6 to 15 in Section A are three-marks questions. These are to be answered in about 50 words each.
• Question numbers 16 to 21 in Section A are five-marks questions. These are to be answered in about 70 words each.
• Question numbers 22 to 27 in Section B are two-marks questions based on practical skills. These are to be answered in brief

Questions
SECTION-A

Question 1.
Why is evaporation called a surface phenomenon?

Question 2.
Kingdom Fungi have cell wall but it is not classified under kingdom Plantae. Give reason.

Question 3.
What is chromatography? Give its one application.

Question 4.
What are isotopes and isobars?

Question 5.
What is the commercial unit of energy? Define it.

Question 6.
Name the Italian bee variety commonly used for commercial honey production. What are the qualities of this bee which makes it most suitable?

Question 7.
Which separation technique is used to separate the following:

1. Cream from milk
2. Oil from ester
3. Camphor from mixture containing camphor and sodium chloride

Question 8.
Explain why:

1. Lysosomes are known as suicidal bags.
2. Mitochondria are known as powerhouse of the cell

OR
What are ribososmes? Where are they located in the cell? What is their function?

Question 9.
Why is excess use of fertilisers harmful for environment?

Question 10.
If bromine atom is available in the form of two isotopes say \(_{ 35 }^{ 79 }{ Br }\) (49.7%) and \(_{ 35 }^{ 81 }{ Br }\) (50.3%), calculate the average atomic mass of bromine atom.

Question 11.
What is AIDS? How does a person get affected with HIV?

Question 12.
A boy possess potential energy of 460 J whose mass is 20 kg and is raised to a certain height.
What is the height. [Take g = 10m/s²]
OR
A car accelerates uniformly from 20 km/h to 35 km/h in 5 s. Calculate
(i) the acceleration and
(ii) the distance covered by the car in that time?

Question 13.

1. Under which category of mixtures will you classify alloys and why?
2. A solution is always a liquid. Comment.
3. Can a solution be heterogeneous? Justify.

Question 14.
Establish the relationship between speed, wavelength and frequency of sound waves.

Question 15.
What is acid-rain? Give its harmful effects.

Question 16.
Explain Rutherford’s a-particle scattering experiment and give its observation and conclusion drawn from the experiment.

Question 17.
Represent graphically:
(a) Two sound waves having same amplitude but different frequencies.
(b) Two sound waves having different amplitudes and also different wavelengths.
(c) Two sound waves having same frequency but different amplitude.
(d) Also write the characteristic of sound obtained.

Question 18.
Explain different types of fisheries.

Question 19.
State Archimedes principle. State laws of floatation. Explain why iron nail sinks but iron boat floats. Why is it easier to swim in sea water than in river water?

Question 20.

1. How carbon exists in nature?
2. Explain the carbon-cycle in nature.

OR
Explain nitrogen-cycle in nature and define all the terms involved in it.

Question 21.
Explain with examples:

1. Atomic number
2. Mass number
3. Isotopes
4. Isobars

Give any two uses of isotopes.

SECTION-B

Question 22.
The water level in a measuring cylinder, before and after immersing a metal cube in it, is shown in the figure. Calculate the volume of the metal cube.

Question 23.
What would happen when zinc granules are added to dilute sulphuric acid in a test tube? Record any two observations.

Question 24.
Which experimental set-up is correct for determining the melting point of ice? Why?

Question 25.
You can bite fruits like guava, grapes, banana etc., but not a piece of wood. Why?

Question 26.
Why does brass react with dilute hydrochloric acid and is corroded in rainy season to form CuCO₃ . CU(OH)₂?

Question 27.
State the life span of each stage of mosquito.

Answers
SECTION-A

Answer 1.
The water molecules at the surface gains heat energy, required to convert liquid water into vapours, hence it is called a surface phenomenon.

Answer 2.
Fungi does not have chloroplast to prepare its own food.

Answer 3.
It is a separating technique of two or more coloured mixtures or colourless mixtures. It can also be used to detect the impurities present in coloured food items.

Answer 4.

• Isotopes: Atoms of the same element with same atomic number but different mass number.
• Isobars: Atoms of diferrent elements with same mass number but different atomic number.

Answer 5.
k W h. When 1000 watt is used for one hour it is called 1 kW h.

Answer 6.
Apis Mellifera is commonly used bee.
The bee is stingless, produces more honey and lives at a single place for a long time.

Answer 7.

1. Centrifugation
2. Distillation
3. Sublimation

Answer 8.

1. Lysosomes helps to keep the cell clean by digesting out foreign waste materials and worn out cells (or cell organelles) with the help of powerful digestive enzymes that it contains. It can worn out the entire cell & burst out and thus known as suicidal bags of the cell.
2. Mitochondria stores energy in the form of ATP molecules and provides the energy when needed by the cell. Hence, it is called the powerhouse of the cell.

OR
Ribosomes are spherical organelles present in the cell which are either freely distributed in the cytoplasm or may be attached to the endoplasmic reticulum. It consists of ribosomal RNA (Ribonucleic acid) and proteins.
Functions of Ribosomes: It helps in the synthesis of proteins.

Answer 9.
It changes the nature of the soil.
It lowers the water holding capacity of soil.
The chemical enters the food chain, as it is an inorganic chemical and not used by animals, so it gets accumulated in the top most consumers leading to biological magnification and can cause various harmful diseases like cancer.

Answer 10.
The average atomic mass of bromine atom

Answer 11.
AIDS means Acquired Immuno Deficiency Syndrome, which is caused due to HIV- human immuno deficiency virus. This virus reduces the immunity of the human body. Therefore if any pathogen enters the body of a person and causes any disease then it can kill the person. The virus is transmitted from an infected person to person by any of the following ways:

• Blood transfusion
• From mother (infected) to the baby in the womb
• From the infected mother’s milk to the lactating baby
• By sexual contact
• Sharing Reusing a needle used by an infected person

Answer 12.
P.E. = 460 J, m = 20 kg, g = 10 m/s²
h= ?
P.E. = mgh
460 = 20 × 10 × h
h = \(\frac { 460 }{ 20\times 10 } \)
h = 2.3 m
The height at which the object is raised from the ground is 2.3 m.
OR

Answer 13.

1. Alloys are homogeneous mixtures as its constituents cannot be easily distinguished and have a uniform composition throughout.
2. A solution is obtained when a solute (solid/liquid or gas) dissolves in a solvent. Generally, the solvent is a liquid, such solutions are called liquid solutions. However, it is not necessary that a solution is always a liquid.
3. No, a solution cannot be heterogeneous as formation of a solution involves dissolving process, which always results in a homogeneous mixture.

Answer 14.
Speed of sound waves → The distance travelled by a sound wave or a point on a wave (compression or rarefaction) per unit time.

Where, X is wavelength of the sound wave and it is equal to the distance travelled by the sound wave in one time period (T) of the wave.

Speed = Wavelength × Frequency

Answer 15.
The harmful gases released due to combustion of fossil fuels are SO₂, NO₂, CO₂, these gases remain suspended in the air. When it rains the rain water mixes with these gases to form sulphuric acid, nitrous acid, carbonic acid and comes down on the surface of the earth in the form of acid-rain.
Harmful effects of acid-rain:

• It corrodes statues, monuments of marble, building etc.
• It makes the soil acidic.
• It damages crops, plants.

Answer 16.
Rutherford’s α-particle scattering experiment:
Fast moving α-particles were made to fall on a thin gold foil. Particles have + 2 charge, 4 u mass and considerable amount of energy when hits the gold foil, following observations are made:

• Most of the α-particles passed straight through the foil without any deflection.
• Some of the α-particles were deflected by small angles through the foil.
• One out of every 20,000 particles were rebounded.

Conclusion:

• Most of the space inside the atom is empty.
• Mass of the atom is concentrated in the centre which is positively charged in a small volume within the atom.
• The positively charged centre of atom is called the nucleaus of the atom.

Answer 17.

(d)

• Soft Sound
• Louder Sound

Answer 18.
The different types of fisheries are as follow:

• Marine fisheries: Marine fishes are caught using fishing nets. Large schools of fishes are located by satellites. Some are farmed in sea water.
• Mariculture: Marine fishes are cultured in sea water. This culture of fisheries is called mariculture.
• Inland fisheries: The fisheries done in fresh water resources like canals, ponds, reservoirs and rivers is called inland fisheries
• Capture fishing: It is done in sea water, estuaries and lagoons.
• Aquaculture: Culture of fishes done in different water bodies is called aquaculture.

Answer 19.
Archimedes Principle: When a body is immersed in a fluid (fully or partially), it experiences an upward force which is equal to the weight of the fluid displaced by it.
Law of Floatation:

• A freely floating body in a fluid displaces the weight of the fluid equivalent to its own weight.
• For a freely floating body, the centre of gravity of the floating body and the centre of gravity of the fluid in which it floats are in the same vertical line.

An iron nail sinks due to its high density and less buyoant force acting on the nail, while the iron boat floats because of more buyoant force acting due to increase in surface area.
It is easier to swim in sea water rather than river because the surface of sea water is more dense than river water and its is easier to float on a dense surface.

Answer 20.
1. Carbon exist in two different forms in nature-free and combined form.

• Free form: It occurs in the elemental form as diamond and graphite.
• Combined form: It occurs as carbon-dioxide, carbonate and hydrogen carbonate salts in various minerals. It is also present in proteins, carbohydrates, fats, nucleic acids and vitamins.

2. Carbon cycle:

• Carbon-dioxide present in the nature is used by the plants during photosynthesis to form glucose and carbohydrates.
• CO₂ dissolves in water to form carbonates, which forms limestone.
• Plants contain carbon in the form of glucose, carbohydrates, which are eaten up by the other animals.
• Animals form petroleum when submerged under the Earth and plants form coal. But if get decomposed after dying they release carbon back to the atmosphere by decomposition (dead) and respiration (living).

OR
Terms involved in nitrogen-cycle are

1. Nitrogen fixation: Plants cannot use free nitrogen present in the air. This nitrogen molecule is converted into nitrates and nitrites which can be taken up and used to make the required molecule. This is called nitrogen fixation, which can be done by the bacteria that live in the root nodules of leguminous plants.
2. Nitrification: By physical process i.e. during lightning, the high temperature and pressure created in the air converts nitrogen into oxides of nitrogen which dissolve in water and came down along with the rain. This is called nitrification.
3. Ammonification: The nitrogen compounds formed after nitrificaiton are taken by the plants to form proteins which are further converted into ammonia.
4. Denitrification: The nitrates and nitrites of nitrogen are acted upon by some group of microbes, e.g. Pseudomonas bacteria, which converts these compounds into free nitrogen gas.

Nitrogen cycle:

• Free nitrogen from atmosphere is converted into nitrates by bacteria or by lightning.
• Nitrates mixes with soil and is absorbed by the plants to make proteins.
• The proteins in plants and animals are converted into amino acids and ammonia.
• Ammonia is converted into nitrates and then these nitrates and nitrites present in soil is acted upon by a group of bacteria called denitrifying bacteria. This process is called denitrification. Nitrates are converted into free nitrogen and is released back to the atmosphere.

Answer 21.

1. Atomic number: The atomic number of an element is equal to the number of protons in the nucleus of its atom e.g., Oxygen has 6 protons hence atomic no. = 6. 1
2. Mass number: The mass number of an atom is equal to the number of protons and neutrons in its nucleus.
   Mass Number = Number of protons + Number of neutrons
3. Isotopes: Isotopes are the atoms of the same element which have different mass number but same atomic number, e.g., \(_{ 1 }^{ 1 }{ Br }\), \(_{ 1 }^{ 2 }{ Br }\), \(_{ 1 }^{ 3 }{ H }\)
4. Isobars: Isobars are atoms having the same mass number but different atomic numbers. e.g; \(_{ 20 }^{ 40 }{ Ca }\), \(_{ 18 }^{ 40 }{ Ar }\)
   Both calcium and argon have same mass number but different atomic number.

Two uses of isotopes are:

• An isotope of iodine is used in the treatment of goitre.
• An isotope of uranium is used as a fuel in nuclear reactors.

SECTION-B

Answer 22.
Initial volume of water = 40 cm³
Final volume of water after immersing the metal cube = 60 cm³
Volume of the metal cube = 60 – 40 = 20 cm³

Answer 23.

1. The bubbles/effervescence will be seen in the test tube and zinc granules will keep on disappearing.
2. The test tube will become warm.

Answer 24.
The set-up B is correct as the beaker contains crushed ice and the thermometer is in contact with the ice.

Answer 25.
The skin of fruits like apple, grapes guava is very soft and made up of soft tissues. On the other hand, the wood has many layers of dead cells which makes it hard.

Answer 26.
Brass is an alloy of copper and zinc. It is an homogeneous mixture. The combining elements retain their properties. Hence the copper in brass reacts with the carbonates in the air to form CuCO₃ . CU(OH)₂.

Answer 27.

Stage	Name	Life-Span
I	Egg	24-48 hours
II	Larva	7-14 days
III	Pupa	1 -4 days
IV	Adult	Male – around one week Female – around one month

We hope the CBSE Sample Papers for Class 9 Science Paper 5 help you. If you have any query regarding CBSE Sample Papers for Class 9 Science Paper 5, drop a comment below and we will get back to you at the earliest.

CBSE Sample Papers for Class 9 Science Paper 4 are part of CBSE Sample Papers for Class 9 Science. Here we have given CBSE Sample Papers for Class 9 Science Paper 4.

CBSE Sample Papers for Class 9 Science Paper 4

Board	CBSE
Class	IX
Subject	Science
Sample Paper Set	Paper 4
Category	CBSE Sample Papers

Students who are going to appear for CBSE Class 9 Examinations are advised to practice the CBSE sample papers given here which is designed as per the latest Syllabus and marking scheme as prescribed by the CBSE is given here. Paper 4 of Solved CBSE Sample Paper for Class 9 Science is given below with free PDF download solutions.

Time Allowed : 3 Hours
Max. Marks: 80

General Instructions

• The question paper comprises of two Sections, A and B. You are to attempt both the sections.
• All questions are compulsory. However an internal choice will be provided in two questions of 3 marks each and one question of five marks.
• All questions of Section A and all questions of Section B are to be attempted separately.
• Question numbers 1 to 2 in Section A are one-mark questions. These are to be answered in one word or in one sentence.
• Question numbers 3 to 5 in Section A are two-marks questions. These are to be answered in about 30 words each.
• Question numbers 6 to 15 in Section A are three-marks questions. These are to be answered in about 50 words each.
• Question numbers 16 to 21 in Section A are five-marks questions. These are to be answered in about 70 words each.
• Question numbers 22 to 27 in Section B are two-marks questions based on practical skills. These are to be answered in brief

Questions
SECTION-A

Question 1.
Define law of constant proportion.

Question 2.
State Newton’s Second law of Motion.

Question 3.
If one mole of carbon atoms weigh 12 g, what is the mass of 1 atom of carbon?

Question 4.
How is the process of diffusion in liquids different from that in solids?

Question 5.
Define energy. Name and define its S.I unit.

Question 6.
Calculate the number of atoms in 120 g of calcium and 120 g of iron. Which one has more number of atoms and how much is the difference?
(Given Atomic mass of calcium =40 u, Iron=56 u)

Question 7.
Define velocity and acceleration. Is it possible for a body to have a zero velocity but constant acceleration. Justify your answer.
OR
A boy drops a ball from a cliff 122.5 m high. Find :
(a) How long does it take the ball to fall to the ground?
(b) How far does it fall in the 1 st 3 seconds?
(c) How fast is it going at the end of 3 seconds?

Question 8.

1. Name the group of organisms which commonly cause infectious diseases.
2. Mention any two diseases that can be prevented by immunisation.

Question 9.
Explain the necessity of crop variety improvement in food production.
OR

1. What is the name of the competent plants that grows along with crops?
2. Why do farmers remove weeds from crop field?
3. Mention one control measure by which weeds can be destroyed.

Question 10.

1. A sound wave has a frequency of 2kHz and wavelength of 45 cm, it takes 4 seconds to travel. Calculate the distance it travels in 4 seconds?
2. If any explosion takes place at the bottom of the lake, what type of shock waves in the water will be produced.

Question 11.
Explain symbiosis and give an example.

Question 12.

1. Define Kinetic energy.
2. A stone of mass 2 kg is falling from rest from the top of a steep hill. What will be its kinetic energy after 5 sec? (g = 10 ms^-2)

Question 13.
A water tanker was completely filled with water. Abhishek saw the driver covering the mouth of the tanker with a lid. He immediately stopped the driver from doing so and told him that the tanker can lose balance while moving and can overtum/topple.

1. Why will the tanker overturn, if its lid is closed?
2. If the moving tanker with more than half-filled with water, applies sudden brake in which direction will the water fall.
3. What values of Abhishek is seen in the above case?

Question 14.
(a) A household consume 1 kW h of energy per day. How much energy is this in joules?
(b) A person carrying 10 bricks, each of mass 2.5 kg on his head moves to a height of 20 meter in 50 Seconds. Calculate the power spent in carrying bricks by the person? (g = 10 m/s²)

Question 15.
A body of mass 5 kg is thrown vertically upwards with a speed of 10 m/s, what is its kinetic energy when it is thrown? Find its potential energy when it reaches at the highest point. Also find the maximum height attained by the body. (g 10 m/s²)

Question 16.
Cite an experiment to show that sound needs a material medium for its propagation.

Question 17.
Why is AIDS considered to be a syndrome and not a disease?

Question 18.
Establish the relationship between speed of sound, its wavelength and frequency. If velocity of sound in air is 340 m/sec. Calculate the
(a) Wavelength when frequency is 256 Hz.
(b) Frequency when wavelength is 0.85 meter.

Question 19.
(a) What is uniform circular motion?
(b) An athlete runs on a circular track, whose radius is 50 m with a constant speed. It takes 50 seconds to reach the point B which is just opposite from the starting point A. Find

1. the distance covered
2. the displacement
3. the speed.

Question 20.
(a) Illustrate Rutherford’s experiment to explain the model of an atom.
(b) Atomic number of an element is 17. Identify the element, write its electronic configuration & mention its valency.
OR
Which separation technique you will apply for the separation of the following mixtures?

1. Oil from water.
2. Camphor from sand.
3. Sodium chloride from its solution in water.
4. Metal pieces from engine oil of a car.
5. Cream from milk.

Question 21.
Explain ‘potential energy’ in your own words and give an example of it. State the S.I. unit of potential energy. Derive an expression for potential energy of an object of mass ‘m’ that has been raised to a height ‘h’ from the ground.
A body of mass 20 kg is lifted up by 10 meters. Calculate its potential energy. If this body is allowed to fall, find its kinetic energy just before it touches the ground. (Take g = 10m/s²)

SECTION-B

Question 22.
The law of conservation of mass for the reaction between sodium bicarbonate and dilute hydrochloric acid can be verified only when it is carried in a closed container, explain why?

Question 23.
Biologists think that arthropoda are the most successful of all animals because of which feature?

Question 24.
State two precautions while measuring the volume of the cylinder.

Question 25.
What happens when dilute sulphuric acid is added to a compound of iron and sulphur?

Question 26.
In the reaction between copper sulphate and sodium sulphide solutions, when 15.9 g copper sulphate completely reacts with 7.8 g of sodium sulphide it is observed that 9.5 g of copper sulphide is formed. What is mass of sodium sulphate solution formed?

Question 27.
Name the stages in life cycle of mosquito.

Answers
SECTION-A

Answer 1.
In a chemical compound prepared by any method always contains the same elements in the fixed ratio by mass.

Answer 2.
The rate of change of momentum of an object is proportional to the applied unbalanced force directly in the direction of the applied force.

Answer 3.
1 mole of C = 12 g
1 mole of C = 6.022 × 10²³ Atoms
6.022 × 10²³ atoms of C = 12 g
1 Atom of C = \(\frac { { 12 } }{ { 6.022\times 10 }^{ 23 } }\)
= 1.99 x 10^-23 g

Answer 4.
The rate of diffusion in liquids is higher than that in solids because particles of liquids move freely.
Particles of liquids have larger intermolecular spaces than the particles in solid state.

Answer 5.
Energy is defined as the capacity of an object to do work. SI unit of energy is joule.
Energy possessed by a body is said to be 1 joule if it can displace an object by 1 m by applying a force of 1 N in the direction of force.

Answer 6.
1 mole of Ca = 40 g
No. of atoms of Calcium = No. of moles × 6.022 × 10²³

Answer 7.
Velocity: Rate of change of displacement.
Acceleration: Rate of change of velocity of a moving body.
When a body is released, its initial velocity, i.e. w = 0 but
g = 10m/s². Hence it is possible for a body to have zero velocity but constant acceleration.
OR

Answer 8.

1. Group of organisms causing infectious diseases are:
   • Virus
   • Bacteria
   • Fungi
   • Protozoa
   • Multicellular Worms
2. • Tetanus
   • Polio

Answer 9.

1. Higher yield
2. Improved quality
3. Biotic and abiotic resistance
4. Change in maturity duration
5. Desirable agronomic traits
6. Wider adaptability of crops (or any six relevant traits)

OR

1. Weeds. Example-Xanthium
2. They extract the nutrients from the soil that are meant for the crop plant.
3. By manual weeding or by applying weedicides.

Answer 10.

1. v = 330 ms^-1, t = 6 s
   D = \(\frac { vt }{ 2 }\) = \((\frac { 330\times 6 }{ 2 } )\) = 990 m
2. Longitudinal waves will be produced.

Answer 11.
Symbiosis refers to association between two organisms which benefit mutually from each other. Lichens is a symbiotic life form composed of algae and fungi.

Answer 12.

1. Energy due to the motion of a body is called kinetic energy.
   K.E = \(\frac { 1 }{ 2 }\) mv²
2. m = 2 Kg, t = 5 s
   Velocity after 5 s (v) = 0 + 10 × 5
   = 50 m/s
   Therefore, K.E = \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 2 × (50)²
   = 2500 Joule = 2.5 KJ

Answer 13.

1. The moving tanker completely filled with water is in the inertia of motion, both water and tanker experiences momentum. On applying sudden brakes the tanker will come to rest but the water will continue to remain in the state of motion and hence the tanker will lose the balance and topple.
2. The water will fall forward.
3. Abhishek shows the value of being intelligent, having scientific knowledge, helpful and caring.

Answer 14.
(a) 1 kW h = 3.6 × 10⁶ Joules

Answer 15.

Answer 16.
Description:
Take an electric bell and an airtight glass jar. The electric bell is suspended inside the airtight glass jar, which is connected to a vacuum pump.

Working:

1. When we press the switch, we’ll be able to hear the bell.
2. When the air in the jar is pumped out gradually, the sound becomes feeble although the same amount of current is flowing through the bell.
3. When the air is removed completely, we’ll not be able to hear the sound of the bell.

Conclusion:
This experiment shows that sound requires a medium for its propagation.

Answer 17.
AIDS is considered as a syndrome because the AIDS virus damages the immune system of the body and the body can no longer fight against even the minor infections. Any small health problem can become a major infection and damage the entire organ or a system. The effect of disease becomes very severe and complex, at times killing the person from AIDS. Hence there is no specific disease symptoms for AIDS, but it results in a complex diseases and ultimately leads to death.

Answer 18.

Answer 19.
(a) When a body moves in a circular path with uniform speed, its motion is called uniform circular motion.
(b) Radius = 50 m
Time = 50 s

1. The distance covered by an athlete A to B i.e., semicircle of the track
∴ Circumference = 2 πr
∴ Half-circumference = πr
= \(\frac { 22 }{ 7 }\) × 50
∴ Distance = 157.14 m

2. Displacement from A to B is diameter AB
d= 2r
∴ d= 2 × 50= 100 m

3. Speed = ?
Speed = \(\frac { Distance }{ time }\) = \(\frac { 157.14 }{ 50 }\) = 3.143
∴ Speed = 3.143 m/s

Answer 20.
(a) Rutherford’s scattering experiment
He selected very thin gold foil to be bombarded with fast moving a-particles – which were positively charged ‘He’ ions.
The fast moving a-particles have a considerable amount of K.E. to hit the gold atoms
Observations

• Most of the a-particles passed straight through the foil without any deflection.
• One out of 20,000 particles appeared to rebound.

Inference

• There is a positively centre inside the atom called nucleus.
• The electrons revolve around the nucleus in well defined orbits.
• The size of the nucleus is very small as compared to the size of the atom.

(b) Atomic number is 17
Element is chlorine
Electronic configuration – 2, 8, 7; valency – 1
OR

1. Separating funnel
2. Sublimation
3. Evaporation/crystallisation
4. Magnetic separator
5. Centrifugation

Answer 21.
‘Energy possessed by object by virtue of its position or configuration’ (to be explained in candidate’s own words).
Example: Stretched string of bow/ a stone lifted to a certain height (or any other appropriate example).
S.I. unit-joule

Let an static object of mass, m be raised to a height h above the ground.
Then, Force required to raise the object = Weight of the object
= mg
Now, Work done on the object, W = Force × displacement
= mg × h
This work done is the stored potential energy of the object,
∴ P.E. = mgh
As the object falls down, m = 20 kg; g = 10 m/s²; h = 10 m
∴ P.E. = mgh = 20 kg × 10 m/s² × 10 m
P.E. = 2000 J
Its P.E. gets converted to K.E.
Kinetic energy just before it touches = 2000 J

SECTION-B

Answer 22.
In an open container, the gaseous product, carbon dioxide will escape into the atmosphere and the observed final mass will be less than the actual final mass.

Answer 23.
Presence of chitinous covering that prevents desiccation.

Answer 24.

1. The measuring cylinder should be kept on the plain flat surface.
2. The lower meniscus of water and the eye level should be parallel and in straight line.

Answer 25.
‘The compound, iron sulphide reacts with dilute sulphuric acid to form hydrogen sulphide gas. This gas is a colourless gas with the smell of rotten eggs.

Answer 26.
Mass of (copper sulphate + sodium sulphide) = Mass of (copper sulphide + sodium sulphate)
15.9g + 7.8 g = 9.5 g + x
x = 23.7g

Answer 27.
The stages during the life cycle of mosquito is:

• eggs
• larva
• pupa
• adult.

We hope the CBSE Sample Papers for Class 9 Science Paper 4 help you. If you have any query regarding CBSE Sample Papers for Class 9 Science Paper 4, drop a comment below and we will get back to you at the earliest.

CBSE Sample Papers for Class 9 Science Paper 7 are part of CBSE Sample Papers for Class 9 Science. Here we have given CBSE Sample Papers for Class 9 Science Paper 7.

CBSE Sample Papers for Class 9 Science Paper 7

Board	CBSE
Class	IX
Subject	Science
Sample Paper Set	Paper 7
Category	CBSE Sample Papers

Students who are going to appear for CBSE Class 9 Examinations are advised to practice the CBSE sample papers given here which is designed as per the latest Syllabus and marking scheme as prescribed by the CBSE is given here. Paper 7 of Solved CBSE Sample Paper for Class 9 Science is given below with free PDF download solutions.

Time Allowed : 3 Hours
Max. Marks: 80

General Instructions

• The question paper comprises of two Sections, A and B. You are to attempt both the sections.
• All questions are compulsory. However an internal choice will be provided in two questions of 3 marks each and one question of five marks.
• All questions of Section A and all questions of Section B are to be attempted separately.
• Question numbers 1 to 2 in Section A are one-mark questions. These are to be answered in one word or in one sentence.
• Question numbers 3 to 5 in Section A are two-marks questions. These are to be answered in about 30 words each.
• Question numbers 6 to 15 in Section A are three-marks questions. These are to be answered in about 50 words each.
• Question numbers 16 to 21 in Section A are five-marks questions. These are to be answered in about 70 words each.
• Question numbers 22 to 27 in Section B are two-marks questions based on practical skills. These are to be answered in brief

Questions
SECTION-A

Question 1.
Define saturated solution.

Question 2.
What is plasma membrane made up of?

Question 3.
What would happen to the cell if there is no Golgi apparatus?

Question 4.
During free fall what is the weight of the body? Give reasons for the answer.

Question 5.
The relative density of gold is 19.3. The density of water is 10³ kg/m³? What is the density of gold in S.I. unit?

Question 6.
Two block pieces of same mass and same size are dipped in water and oil. One block floats in water and the other sinks in oil. Explain why? When you mix oil and water, explain what .will be the top layer of the mixture.

Question 7.
Write the electronic configuration and valency of the following:

1. Fluorine
2. Potassium
3. Silicon

OR
You are given an element \(_{ 17 }^{ 35 }{ X }\) .

1. Find the number of protons, electrons and neutrons.
2. Valency of X.
3. Write the chemical formula of the compound formed when it combines with carbon and sodium.

Question 8.
Why is ice at 273 K more effective in cooling than water at the same temperature?
OR
How would you confirm that a colourless liquid given to you is pure water? Give three tests.

Question 9.
Give the function of the following: nuclear membrane, mitochondria, ribosomes.

Question 10.
Classify the following animals into their phyla giving, one reason:

1. Earthworm
2. Scorpion
3. Starfish

Question 11.
Deine by drawing the graphs to show the following:
(a) Uniform acceleration
(b) Non-uniform acceleration
(c) Uniform motion

Question 12.

1. Define atomic mass unit.
2. Distinguish between molecular mass and molar mass.
3. Deine and give one example of
   • diatomic and
   • triatomic molecule of compounds.

Question 13.

1. Explain why it is dangerous to jump out of a moving bus.
2. Explain why a sportsman gives a swing to his arm while catching a cricket ball.
3. How does a karate player break a slab of ice with a single blow.

Question 14.
A radio station is transmitting its signals at a frequency cf 400 MHz. If the velocity of radio wave is 3 × 10⁸ m/s, calculate the wavelength of radio waves.

Question 15.
Define power. Write is its S.I. unit. An electric bulb is rated 15 watts. What does it mean? What is the energy consumed in joules if it is used for 10 minutes?

Question 16.
The velocity time graph of a body is given as follows:

(i) State the kind of motion represented by OA; AB.
(ii) What is the velocity of the body after 10 s and after 40 s?
(iii) Calculate the retardation of the body.
(iv) Calculate the distance covered by the body between 10th and 30th second.

Question 17.

1. Define vaccine. Name two vaccines given to the children.
2. What is antibiotic penicillin? Give its function.

Question 18.
How can crop variety improvement methods come to the rescue of farmers facing repeated crop failures? Describe three factors for which they could do crop improvement.
Which is the most common method of obtaining improved variety of crops? Explain briefly.

Question 19.
Explain ‘potential energy’ in your own words and give an example of it. State the S.I. unit of potential energy. Write the expression for the potential energy of an object of mass ‘m’ that has been raised to a height ‘h’ from the ground.
A body of mass 20 kg is lifted up by 10 meters. Calculate its potential energy. If this body is allowed to fall freely, find its kinetic energy just before it touches the ground. (Take g= 10 m/s²)

Question 20.
(a) Distinguish between true solution, suspension and colloids in a tabular form under the following headings:
(i) Stability
(ii) Filterability
(iii) Type of mixture
(b) What is meant by concentration of a solution? How will you prepare a 10% solution of glucose in water?

Question 21.

1. State one similarity and one difference between evaporation and boiling.
2. List four factors which affect the rate of evaporation.
3. Describe an activity to show that water vapour is present in air.

SECTION-B

Question 22.
Four measuring cylinders with different least counts are shown in figures A, B, C and D. Name the most suitable cylinder for determining the volume of a cube of side 1 cm and why?

Question 23.
A teacher soaked 10 raisins in 35 mL of distilled water in a beaker labelled A and perform a similar activity and label the other beaker B. She maintained the temperature of beaker A at 20°C and B at 40°C. After an hour which one has higher percentage of water absorbed by raisins, beaker A or by those in beaker B?

Question 24.
Three students A, B and C determined the volume of a solid by immersing it in water in the overflow cans set-up as shown.

In which of these cases the result obtained will be correct/incorrect and why?

Question 25.
How does a cockroach adapt itself to wide range of habitats?

Question 26.
What are the different adulterants commonly used in foods?

Question 27.
Two bottles of equal volume are filled with glycerin and water respectively. Which of the bottle will be heavier? Give reason for your answer.

Answers
SECTION-A

Answer 1.
The solution in which no more solute can be dissolved at given temperature.

Answer 2.
Prateins and Lipids

Answer 3.
Golgi apparatus has the function of storage, modification and packaging of the products in vesicles. If there were no Golgi bodies, packaging and dispatching of materials synthesised by the cell will be stocked and it remained unclear where the proteins or synthesised materials will go.

Answer 4.
No weight, as the body is experiencing the force due to gravity.

Answer 5.
Relative density of gold = 19.3
Relative density of gold = \(\frac { Densityofgold }{ Densityofwater }\)
∴ Density of gold = Relative density of gold × Density of water
= 19.3 × 10³ kg/m³
= 19300 kg/m³

Answer 6.
The density of water is more than oil. Hence the buoyant force exerted by water on the object is more than by oil. Therefore among two identical pieces, one piece will float in water and the other sinks in oil.
Oil will float on water as its density is less than water. Therefore, oil will form the topmost layer.

Answer 7.

1. Flourine: Atomic number = 9; Electronic configuration = 2,1 and Valency = 1
2. Potassium: Atomic number = 19; Electronic configuration = 2, 8, 8, 1 and Valency = -1
3. Silicon: Atomic number = 14; Electronic configuration = 2, 8, 4 and Valency = 4

OR

1. Protons = 17, Electrons = 17 and Neutrons = 35 – 17 = 18
2. Valency of X is 1.
3. CX₄ and NaX

Answer 8.
At 273 K or 0°C, ice will have more cooling than water because it can absorb more heat than water due to its latent heat of fusion. Water at the same temperature does not hold the latent heat of fusion, that is the hidden heat which is present in ice and thus it cannot absorb heat more than ice and will have less cooling effect.
OR

• Boiling test of water: Pure water has fixed boiling point of 100 degree Celsius. If a liquid boils at this temperature, then it is water.
• On boiling a sample of water all the water should evaporate and nothing is left behind, no salt or residue.
• pH test and freezing point: The pH of water is 7, freezing point of water is 0 degree Celsius. If a liquid freezes at 0 degrees, then it is water.

Answer 9.

• Nuclear membrane: It is a membrane made up of double layer of lipid and it is also called as the envelope that protects the nucleus in the cell.
• Mitochondria: It is called the powerhouse of the cell as it stores energy in the form of ATP. It regulates the metabolism.
• Ribosomes: It helps in making of proteins in the cell. Protein is needed for many cell functions such as repairing, damage or directing the chemical processes.

Answer 10.

1. Earthworm: Annelids, as their body is segmented.
2. Scorpion: Arthropoda, as it has joint appendages.
3. Starfish: Echinodermata, as it has calcareous skeleton and tube feet.

Answer 11.

Answer 12.

1. Atomic mass unit: A unit of mass used to express atomic and molecular weights, equal to one twelfth of the mass of an atom of carbon-12 isotope.
2. Molecular mass: Molecular mass of a compound is the mass of of its one molecule. This is measured in atomic mass unit (amu). 1 atomic mass unit is the one twelfth of the mass of an atom of C-12 isotope. When the mass of a molecule is divided by the mass of one twelfth of the mass of an atom of C-12 isotope, its relative mass is obtained.
   • Molar mass: This is also known as molecular weight. It is the mass of a substance for a given amount. The S.I. unit for the molar mass is g mol^-1. This gives the amount of the atoms/molecules/ions present in one mole of a substance.
3. • Diatomic molecule of compound: A molecule of a compund with two atoms, e.g. MgO, NaCl.
   • Triatomic molecule of compound: A molecule of a compound with three atoms, e.g. CO₂, H₂O.

Answer 13.

1. While moving in a bus our body is in the state of motion. On jumping out of a moving bus our feet touches the ground and came to rest, while the upper part of our body stays in motion and moves forward due to inertia of motion and hence we can fall in forward direction.
2. While catching a fast moving cricket ball, a fielder on the ground gradually pulls his hands backwards with the moving ball. This is done so as to increase the time during which the high velocity of the moving ball decreases to zero. Thus, the acceleration of the ball is decreased and so the impact of catching the fast moving ball is reduced.
3. A karate player applies the blow with a large velocity in a very short interval of time on the ice slab, which therefore exerts a large amount of force on it and suddenly breaks the ice slab.

Answer 14.
Frequency of the signals = 400 MHz
= 400 × 10⁶ Hz
Velocity of the waves = 3 × 10⁸ m/s
Wavelength of the radio waves = ?
We know, Speed = Wavelength × Frequency

Answer 15.
Power is the rate of doing work i.e. the amount of work done per unit time.
S.I. unit: Watt
If a bulb is rated 15 watts, it means it consumes 15 joules per second.
Therefore, power = \(\frac { Energy }{ Time }\)
So, Energy = Power × Time
Therefore energy consumed by the bulb is 15 × (10 × 60) seconds
= 15 × 600
= 9000 Joules

Answer 16.
(i) OA – uniform acceleration, AB – zero acceleration/constant velocity.
(ii) 20 ms^-1 : zero/body comes to rest.

(iv) Distance between 10th and 30th second = area of figure shaded
= (30 – 10)s × 20 ms^-1
= 20 s × 20 m s
= 400 m

Answer 17.

1. Vaccine is a chemical/drug given in advance to an individual to give immunity to the body against certain diseases.
   Two vaccines given to children are:
   • BCG – for tuberculosis prevention
   • Polio drops – for polio prevention
2. Penicillin is an antibiotic that blocks the bacterial processes to build the cell wall. Due to this drug, the bacteria is unable to make a protective cell wall and dies easily. It is used to cure the diseases and infections caused by bacteria.

Answer 18.
Crop variety improvement methods came to the rescue of the farmers, facing repeated crop failures in the following ways:

1. Improved quality of crops are obtained in higher yield.
2. The cost of production is reduced & there is uniform maturity of crops which makes harvesting process easier & reduces loss during harvesting.
3. Crops with desirable agronomic characteristics are obtained having wider adability to the climatic conditions.
4. Soil fertility is maintained and there is no or minimum weeds.

Three factors for which farmers can do crop variety improvement are:

1. Develop biotic and abiotic resistance
2. Wider adaptability
3. Early and uniform maturity

Most common method is Hybridisation, which involves crossing between two varieties having genes for the desired characteristics and bringing them together into a new variety called the hybrid.

Answer 19.
‘Energy possessed by an object by virtue of its position or configuration. ’ (To be explained in candidate’s own words.)
Example: Stretched string of bow/ a stone lifted to a certain height (or any other appropriate example).
S.I. unit – Joule
Potential Energy, PE. = mgh
As the object falls, m = 20 kg g = 10 m/s² h = 10 m
∴ P.E = mgh
= 20 kg × 10 m/s² × 10 m
P.E = 2000 J
Its P. E. gets converted to K. E.
Kinetic energy just before it touches = 2000 J

Answer 20.
(a)

Property	Solution	Suspension	Colloid
Stability	Stable, i.e., particles do not settle down on keeping.	Not stable, i.e., particles settle down on keeping.	Stable, i.e., particles do not settle down on keeping.
Filterability	Passes through the filter paper-particle size is very small.	Suspended particles do not pass through the filter paper- particle size is large.	Passes through the filter paper-particle size is small.
Type of mixture	Homogeneous	Heterogeneous	Heterogeneous but appears to be homogeneous

(b) Concentration of a solution is the amount of the solute present in a given amount (mass or volume) of solution (or solvent).
Dissolve 10 g or glucose in 100 g – 10 g = 90 g of water

Answer 21.
1. Similarity: Liquid state is changed into of a substance its gaseous state.

Evaporation	Boiling
It is a surface phenomenon, i.e., water molecules at the surface gain energy to change their state.	It is a bulk phenomenon. All (bulk) the water molecules at a time gain energy to change their state.

2. Four factors:

• Surface area of the liquid exposed to the atmosphere
• Temperature of the liquid
• Humidity
• Wind velocity
• Vapour pressure of the liquid (any four)

3. When ice cold water or crushed ice is taken in a tumbler, water droplets soon appears on the outer surface of the tumbler./Anhydrous calcium chloride turns wet on keeping exposed to air. (Any one)

SECTION-B

Answer 22.
Cylinder A with the minimum least count will be used to find the volume of a cube with very small dimensions.

Answer 23.
The raisins soaked in B will have absorbed more water as the temperature of water is higher and as the osmosis process will be more in B than in A, since the temperature of water in A is less.

Answer 24.
In all the three cases the result obtained will be incorrect. This is because the water in the overflow can should be filled upto the outlet brim.

Answer 25.
Cockroach has a hard exoskeleton that serves many functions, including protection from water loss and physical injury and internally aids in muscle attachment, which results in tremendous leverage and strength. It also undergoes hibernation during unfavourable conditions.

Answer 26.
The commonly used adulterants in food are:

• Black pepper: dry seeds of papaya
• Honey: jaggery
• Red chilli powder: red brick powder
• Mustard seed: argemone seeds

Answer 27.
The bottle with glycerine would be heavier because its mass is greater than water. The density of a substance is directly proportional to the mass of the body. The density of glycerine is 1.26 g/cc and that of water is 1 g/cc.

We hope the CBSE Sample Papers for Class 9 Science Paper 7 help you. If you have any query regarding CBSE Sample Papers for Class 9 Science Paper 7, drop a comment below and we will get back to you at the earliest.