NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Chapter 4 सदैव पुरतो निधेहि चरणम्

We have given detailed NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 4 सदैव पुरतो निधेहि चरणम् Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 4 सदैव पुरतो निधेहि चरणम्

Class 8 Sanskrit Chapter 4 सदैव पुरतो निधेहि चरणम् Textbook Questions and Answers

1. पाठे दत्तं गीतं सस्वरं गायत।
(पाठ में दिए गए गीत को स्वर के साथ गाओ)

2. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखत –
(निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एकपद में लिखो)

(क) स्वकीयं साधनं किं भवति?
उत्तराणि:
बलम्।

(ख) पथि के विषमाः प्रखराः?
उत्तराणि:
पाषाणाः।

(ग) सततं किं करणीयम्?
उत्तराणि:
ध्येयस्मरणम्।

(घ) एतस्य गीतस्य रचयिता कः?
उत्तराणि:
श्रीधरभास्कर वर्णेकरः।

(ङ) सः कीदृशः कविः मन्यते?
उत्तराणि:
राष्ट्रवादी।

Class 8 Sanskrit Chapter 4

3. मञ्जूषातः क्रियापदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत
(मञ्जूषा से क्रियापदों का चयन करके रिक्तस्थानों की पूर्ति करो)

मञ्जूषा- निधेहि विधेहि जहीहि देहि भज चल कुरु

यथा-त्वं पुरतः चरणं निधेहि।

(क) त्वं विद्यालयं …………… |
उत्तराणि:
त्वं विद्यालयं चल।

(ख) राष्ट्रे अनुरक्तिं …………… |
उत्तराणि:
राष्ट्रे अनुरक्ति विधेहि।

(ग) मह्यं जलं …………… |
उत्तराणि:
मह्यं जलं देहि।

(घ) मूढ ! …………… धनागमतृष्णाम्।
उत्तराणि:
मूढ ! जहीहि धनागमतृष्णाम् ।

(ङ) …………………. गोविन्दम्।
उत्तराणि:
भज गोविन्दम्।

(च) सततं ध्येयस्मरणं…………… |
उत्तराणि:
सततं ध्येयस्मरणं कुरु।

Sanskrit Class 8 Chapter 4

4. (अ) उचितकथनानां समक्षम् ‘आम्’, अनुचितकथनानां समक्षं ‘न’ इति लिखत
(उचित कथनों के सामने ‘आम्’ तथा अनुचित कथनों के सामने ‘न’ ऐसा लिखो)

NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Chapter 4 सदैव पुरतो निधेहि चरणम् 1
उत्तराणि:
Ncert Solutions For Class 8 Sanskrit Chapter 4

Ncert Solutions For Class 8 Sanskrit Chapter 4

(आ) वाक्यरचनया अर्थभेदं स्पष्टीकुरुत
(वाक्य रचना के द्वारा अर्थ भेद स्पष्ट करो)

परितः – पुरतः
नगः – नागः
आरोहणम् – अवरोहणम्
विषमाः – समाः
उत्तराणि:
(क) परितः (चारों ओर) – ग्रामं परितः जलम् अस्ति।
पुरतः (सामने) – विद्यालयस्य पुरतः उद्यानम् अस्ति।

(ख) नगः (पर्वत) – हिमालयः महान् नगः अस्ति।
नागः (सर्प) – अत्र एकः नागः तिष्ठति।

(ग) आरोहणम् (चढ़ना) – पर्वतारोहणं दुष्करम् अस्ति।
अवरोहणम् (उतरना) – पर्वताद् अवरोहणं सुकरम् अस्ति।

(घ) विषमाः (असमान) – मार्गे विषमाः पाषाणाः तिष्ठन्ति/सन्ति।
समाः (समान) – राजमार्गाः प्रायः समाः भवन्ति।

Chapter 4 Sanskrit Class 8

5. मञ्जूषातः अव्ययपदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत
(मञ्जूषा से अव्यय पदों का चयन करके रिक्तस्थानों को पूरा करो)

मञ्जूषा- एव खलु तथा परितः पुरतः सदा विना

(क) विद्यालयस्य ………………………………. एकम् उद्यानम् अस्ति।
उत्तराणि:
विद्यालयस्य पुरतः एकम् उद्यानम् अस्ति।

(ख) सत्यम् …………. जयते।
उत्तराणि:
सत्यम् एव जयते।

(ग) किं भवान् स्नानं कृतवान् ……………………
उत्तराणि:
किं भवान् स्नानं कृतवान् खलु?

(घ) सः यथा चिन्तयति ……………. आचरति।
उत्तराणि:
सः यथा चिन्तयति तथा आचरति ।

(ङ) ग्रामं ……………. वृक्षाः सन्ति।
उत्तराणि:
ग्रामं परितः वृक्षाः सन्ति ।

(च) विद्यां … जीवनं वृथा।
उत्तराणि:
विद्यां विना जीवनं वृथा।

(छ)…………. भगवन्तं भज।
उत्तराणि:
सदा भगवन्तं भज।

Class 8 Sanskrit Chapter 4 Question Answer

6. विलोमपदानि योजयत
(विलोम पदों का मिलान करो)

पुरतः – विरक्तिः
स्वकीयम् – आगमनम्
भीतिः – पृष्ठतः
अनुरक्तिः – परकीयम्
गमनम् – साहसः
उत्तराणि:
शब्दः – विलोमशब्दः
पुरतः – पृष्ठतः।
स्वकीयम् – परकीयम्।
भीतिः – साहसः।
अनुरक्तिः – विरक्तिः ।
गमनम् – आगमनम्।

Sanskrit Chapter 4 Class 8

7. (अ) लट्लकारपदेभ्यः लोट-विधिलिङ्लकारपदानां निर्माणं कुरुत
(लट् लकार के पदों से लोट् और विधिलिङ् लकार के पदों का निर्माण करो)

Sanskrit Chapter 4 Class 8
उत्तराणि:
Ch 4 Sanskrit Class 8

(आ) अधोलिखितानि पदानि निर्देशानुसारं परिवर्तयत
(निम्नलिखित पदों में निर्देशानुसार परिवर्तन करो)

यथा- गिरिशिखर (सप्तमी-एकवचने) – गिरिशिखरे
पथिन् – (सप्तमी-एकवचने) – ………………
राष्ट्र (चतुर्थी-एकवचने) – ………………
पाषाण (सप्तमी-एकवचने) – ………………
यान (द्वितीया-बहुवचने) – ………………
शक्ति (प्रथमा-एकवचने) – ………………
पशु (सप्तमी-बहुवचने) – ………………
उत्तराणि:
(क) पथि/पथिनि
(ख) राष्ट्राय
(घ) यानानि
(ङ) शक्तिः
(ग) पाषाणे
(च) पशुषु।

Ch 4 Sanskrit Class 8

Class 8 Sanskrit Chapter 4 सदैव पुरतो निधेहि चरणम् Additional Important Questions and Answers

अधोलिखितं श्लोकं पठित्वा निर्देशानुसारं प्रश्नान् उत्तरत –

(क) जहीहि भीतिं भज भज शक्तिम्।
विधेहि राष्ट्रे तथाऽनुरक्तिम्॥
कुरु कुरु सततं ध्येय-स्मरणम्।
सदैव पुरतो निधेहि चरणम्॥

I. एकपदेन उत्तरत

(i) कां जहीहि?
उत्तराणि:
भीतिम्।

(ii) किम् सदैव पुरतः निधेहि?
उत्तराणि:
चरणम्।

Ncert Class 8 Sanskrit Chapter 4

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत

(i) कस्मिन् अनुरक्तिं विधेहि?
उत्तराणि:
राष्ट्रे अनुरक्तिं विधेहि।

III. निर्देशानुसारम् प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं उत्तरं चित्वा लिखत –

(i) ‘सदैव’ इति पदस्य सन्धिविच्छेदं किम्?
(क) सद + एव
(ख) सदा + एव
(ग) सदा + ऐव
(घ) सद् + एव
उत्तराणि:
(घ) सद् + एव

(ii) ‘राष्ट्र’ इत्यस्मिन् पदे का विभक्तिः ?
(क) द्वितीया
(ख) चतुर्थी
(ग) सप्तमी
(घ) प्रथमा
उत्तराणि:
(ग) सप्तमी

Class 8 Chapter 4 Sanskrit

समुचितपदेन रिक्तस्थानानि पूरयत येन कथनानां भावः स्पष्टो भवेत् –

गिरिशिखरे ननु निजनिकेतनम्।
विनैव यानं नगारोहणम्।

भावः-……….. शिखरे स्वकीयं ……….. भवतु । ……… विना एव ……….. आरोहणं करोतु।
उत्तराणि:
पर्वतानां शिखरे स्वकीयं गृहं भवतु। यानं विना एव पर्वतेषु आरोहणं करोतु ।

Class 8 Sanskrit Chapter 4 Question Answer 2021

अधोलिखितेषु भावार्थेषु समुचितभावार्थं लिखत

(क) सदैव पुरतो निधेहि चरणम्।
भावार्थाः
(i) सदैव चरणं प्रक्षालय।
(ii) सदैव चरणं न निधेहि।
(iii) सदैव अग्रे गच्छतु।
उत्तराणि:
(iii) सदैव अग्रे गच्छतु।

अधोलिखितेषु शुद्धकथनं (✓ ) चिह्नन, अशुद्धकथनं ( ✗) चिह्नन अङ्कयत

Class 8 Sanskrit Chapter 4 Solution

(क) पथि पाषाणा विषमाः प्रखराः।
(i) मार्गे विषमाः तीक्ष्णाश्च पाषाणाः सन्ति।
(ii) मागे विपणः पाषाणाः तीव्राः भवन्ति।
उत्तराणि:
(i) मार्गे विषमाः तीक्ष्णाश्च पाषाणाः सन्ति। (✓)
(ii) मार्गे विषमाः पाषाणाः तीव्राः भवन्ति। (✗)

अधोलिखितस्य श्लोकस्य अन्वयं लिखत –

पथि पाषाणा विषमाः प्रखराः।
हिंस्राः पशवः परितो घोराः।।
सुदुष्करं खलु यद्यपि गमनम्।
उत्तराणि:
अन्वयः-पथि विषमाः प्रखराः पाषाणाः। परितः घोराः हिंस्राः पशवः। यद्यपि गमनं खलु सुदुष्करम्।।

Class 8 Sanskrit Ch 4

अधोलिखितस्य श्लोकस्य अन्वयं रिक्तस्थानपूर्तिद्वारा लिखत –

(क) कुरु कुरु सततं ध्येय-स्मरणम्।
सदैव पुरतो निधेहि चरणम्।

अन्वयः-ध्येय ………………. सततं ………। ……… पुरतः ……………… निधेहि।
उत्तराणि:
ध्येय स्मरणं सततं कुरु कुरु । सदैव पुरतः चरणं निधेहि।

अधोलिखितवाक्येषु स्थूलपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत –

(i) भीतिं जहीहि।
(क) किम्
(ख) काम्
(ग) कम्
(घ) का
उत्तराणि:
काम् जहीहि?

(ii) पथि पाषाणाः सन्ति।
(क) कस्मिन्
(ख) कुतः
(ग) कुत्र
(घ) कति
उत्तराणि:
कुत्र पाषाणाः सन्ति?

(iii) पुरतः चरणं निधेहि।
(क) कानि
(ख) किम्
(ग) के
(घ) कम्
उत्तराणि:
पुरतः किम् निधेहि?

Chapter 4 Class 8 Sanskrit

अधोलिखितानां शब्दानां वाक्येषु प्रयोगं कुरुत –

पथि, परितः, घोरः
उत्तराणि:
(i) पथि = मार्गे।
पथि एकः सर्पः तिष्ठति।

(ii) परितः = सर्वतः।
ग्रामं परितः जलं वर्तते।

(iii) घोरः = भयानकः।
वने घोरः व्याघ्रः वसति।

Ncert Solutions Class 8 Sanskrit Chapter 4

अधोलिखितानां शब्दानां समक्षं दत्तैः अर्थैः सह मेलनं कुरुत –

शब्दाः – अर्थाः
(i) पथि – अवश्यम्
(ii) घोरः – पर्वतः
(iii) प्रखरः – भयम्
(iv) भीतिः – मार्गे
(v) नगः – भयङ्करः
(vi) ननु – तीक्ष्णः
उत्तराणि:
(i) पथि – मार्गे
(ii) घोरः – भयङ्करः
(iii) प्रखरः – तीक्ष्णः
(iv) भीतिः – भयम्
(v) नगः –
(vi) ननु – अवश्यम्

1. अधोलिखितं श्लोकं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत –

पथि पाषाणाः विषमाः प्रखराः।
हिंस्राः पशवः परितो घोराः।।
सुदुष्करं खलु यद्यपि गमनम्।
सदैव पुरतो निधेहि चरणम्।।

(i) एकपदेन उत्तरत
विषमाः प्रखराः च पाषाणाः कुत्र सन्ति?
(क) पथि
(ख) पथिन्
(ग) पथिने
(घ) पथिनः
उत्तराणि:
(क) पथि

(ii) पूर्णवाक्येन उत्तरत –
गमनं दुष्करन् सति किं करणीयम्?
उत्तराणि:
गमनं सुदुष्करं सति सदैव पुरतः चरणं निधेहि।

(iii) ‘घोराः हिंस्राः’ इति कस्य पदस्य विशेषणं?
(क) पशु
(ख) पाषाणाः
(ग) जीवाः
(घ) पशवः
उत्तराणि:
(घ) पशवः

(iv) ‘अग्रे’ इति अर्थे श्लोके किं पदं प्रयुक्तं?
(क) यद्यपि
(ख) पुरतः
(ग) खलु
(घ) सदैव
उत्तराणि
(ख) पुरतः

Class 8th Sanskrit Chapter 4

2. रेखांकितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं क्रियताम्।

(i) राष्ट्रे अनुरक्तिं विधेहि।
(क) किं
(ख) के
(ग) कस्मिन्
(घ) का
उत्तराणि:
(ग) कस्मिन्

(ii) निजनिकेतनं गिरिशिखरे स्यात्।
(क) कुत्र
(ख) के
(ग) किं
(घ) कः
उत्तराणि:
(क) कुत्र

(iii) गमनं सुदुष्करं अस्ति।
(क) किं
(ख) कम्
(ग) कीदृशं
(घ) कीदृशः
उत्तराणि:
(ग) कीदृशं।

3. ‘विधेहि’ अस्मिन् क्रियापदे कः लकार:?
(क) लट
(ख) लृट्
(ग) लोट
(घ) विधिलिङ्
उत्तराणि:
(ग) लोट

4. ‘पर्वत’ इति पदस्य उचितं अर्थं किम् अस्ति?
(क) प्रखरः
(ख) नागः
(ग) नगः
(घ) पुरतः
उत्तराणि:
(ग) नगः

5. ‘त्यागं कुर्यात्’ इत्यर्थे श्लोके किं क्रियापदं प्रयुक्तं?
(क) कुरु
(ख) निधेहि
(ग) विधेहि
(घ) जहीहि
उत्तराणि:
(घ) जहीहि

6. निम्नलिखितपदेषु किं अव्ययपदं न अस्ति?
(क) सततं
(ख) भज
(ग) परितः
(घ) सदैव
उत्तराणि:
(ख) भज

7. ‘पथि’ इत्यत्र का विभक्तिः ?
(क) तृतीया
(ख) द्वितीया
(ग) प्रथमा
(घ) सप्तमी
उत्तराणि:
(घ) सप्तमी

8. किं क्रियापदं लोट्लकारस्य न वर्तते?
(क) भज
(ख) कुरु
(ग) विधेहि
(घ) त्यजति
उत्तराणि:
(घ) त्यजति

9. ‘अहिंसकाः’ इत्यस्य पदस्य विलोमपदं किं?
(क) विषमाः
(ख) हिंस्राः
(ग) प्रखराः
(घ) घोराः
उत्तराणि:
(ख) हिंस्राः

10. ‘चल्’ धातु विधिलिङि प्रथमपुरुषे, एकवचने किं रूपं भविष्यति?
(क) चलन्तु
(ख) चलेत्
(ग) चलेयुः
(घ) चलेताम्
उत्तराणि:
(ख) चलेत्

NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Chapter 6 गृहं शून्यं सुतां विना

We have given detailed NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 6 गृहं शून्यं सुतां विना Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 6 गृहं शून्यं सुतां विना

Class 8 Sanskrit Chapter 6 गृहं शून्यं सुतां विना Textbook Questions and Answers

1. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृत भाषया लिखत
(निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर संस्कृत भाषा में लिखिए)

(क) दिष्ट्या का समागता?
उत्तराणि:
दिष्ट्या भगिनी समागता।

(ख) राकेशस्य कार्यालये का निश्चिता?
उत्तराणि:
राकेशस्य कार्यालये गोष्ठी निश्चिता।

(ग) राकेशः शालिनी कुत्र गन्तुं कथयति?
उत्तराणि:
राकेशः शालिनी चिकित्सिकां प्रति गन्तुं कथयति।

(घ) सायंकाले भ्राता कार्यालयात् आगत्य किं करोति?
उत्तराणि:
सायंकाले भ्राता कार्यालयात् आगत्य देवीस्तुतिम् करोति।

(ङ) राकेशः कस्याः तिरस्कारं करोति?
उत्तराणि:
राकेशः कन्यायाः तिरस्कारं करोति।

(च) शालिनी भ्रातरम् कां प्रतिज्ञा कर्तुं कथयति?
उत्तराणि:
शालिनी भ्रातरम् कन्यारक्षणार्थम् प्रतिज्ञां कर्तुं कथयति।

(छ) यत्र नार्यः न पूज्यन्ते तत्र किं भवति?
उत्तराणि:
यत्र नार्यः न पूज्यन्ते तत्र क्रिया अफला भवति।

Class 8 Sanskrit Chapter 6

2. अधोलिखितपदानां संस्कृतरूपं (तत्सम रूपं) लिखत –
(निम्नलिखित संस्कृत शब्दों के तत्सम रूप लिखिए)

(क) कोख – …………….
(ख) साथ – …………….
(ग) गोद – …………….
(घ) भाई – …………….
(ङ) कुआँ – …………….
(च) दूध – …………….
उत्तराणि:
शब्दाः – तत्सम शब्दाः
(क) कोख – कुक्षिः
(ख) साथ – सह
(ग) गोद – क्रोडः
(घ) भाई – भ्राता
(ङ) कुआँ – कूपः
(च) दूध – दुग्धः

Sanskrit Class 8 Chapter 6

3. उदाहरणमनुसृत्य कोष्ठकप्रदत्तेषु पदेषु तृतीयाविभक्तिं प्रयुज्य रिक्तस्थानानि पूरयत
(उदाहरण के अनुसार कोष्ठक में दिए शब्दों की तृतीय विभक्ति रिक्त स्थान में भरिए)

(क) मात्रा सह पुत्री गच्छति (मातृ) ।
(ख) ……………. विना विद्या न लभ्यते (परिश्रम)
(ग) छात्रः ………….. लिखति (लेखनी)
(घ) सूरदासः ……….. अन्धः आसीत् (नेत्र)
(ङ) सः ………….. साकम् समयं यापयति। (मित्र)
उत्तराणि:
(क) मात्रा सह पुत्री गच्छति।
(ख) परिश्रमेण विना विद्या न लभ्यते।
(ग) छात्रः लेखन्या लिखति।।
(घ) सूरदासः नेत्राभ्यां अन्धः आसीत्।
(ङ) सः मित्रेण साकम् समयं यापयति।

Sanskrit Chapter 6 Class 8

4. ‘क’ स्तम्भे विशेषणपदं दत्तम् ‘ख’ स्तम्भे च विशेष्यपदम्। तयोर्मेलनम् कुरुत
(स्तंभ ‘क’ में विशेषण पद तथा ‘ख’ में विशेष्य पद दिए गए हैं। उनका उचित मिलान कीजिए)

‘क’ स्तम्भः – ‘ख’ स्तम्भः
(1) स्वस्था – (क) कृत्यम्
(2) महत्वपूर्णा – (ख) पुत्री
(3) जघन्यम् – (ग) वृत्तिः
(4) क्रीडन्ती – (घ) मनोदशा
(5) कुत्सिता – (ङ) गोष्ठी
उत्तराणि:
‘क’ स्तम्भः – ‘ख’ स्तम्भः
(1) स्वस्था – (घ) मनोदशा
(2) महत्वपूर्णा – (ङ) गोष्ठी
(3) जघन्यम् – (क) कृत्यम्
(4) क्रीडन्ती – (ख) पुत्री
(5) कुत्सिता – (ग) वृत्तिः

Ch 6 Sanskrit Class 8

5. अधोलिखितानां पदानां विलोमपदं पाठात् चित्वा लिखत(निम्नलिखित पदों के विलोमशब्द पाठ से चुनकर लिखिए)

(क) श्वः
(ख) प्रसन्ना
(ग) वरिष्ठा
(घ) प्रशंसितम्
(ङ) प्रकाशः
(च) सफलाः
(छ) निरर्थकः
उत्तराणि:
(क) श्वः – ह्यः
(ख) प्रसन्ना – कुण्ठिता
(ग) वरिष्ठा – कनिष्ठा
(घ) प्रशंसितम् – गर्हितम्
(ङ) प्रकाशः – अन्धकारः
(च) सफलाः – अफलाः
(छ) निरर्थकः – सार्थकः

Ncert Solutions For Class 8 Sanskrit Chapter 6

6. रेखांकितपदमाधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत –
(रेखांकित पदों के लिए प्रश्न निर्माण कीजिए)

(क) प्रसन्नतायाः विषयोऽयम्।
(ख) सर्वकारस्य घोषणा अस्ति।
(ग) अहम् स्वापराधं स्वीकरोमि।
(घ) समयात् पूर्वम् आया सं करोषि।
(ङ) अम्बिका क्रोडे उपविशति।
उत्तराणि:
(क) कस्याः विषयोऽयम्?
(ख) कस्य घोषणा अस्ति?
(ग) अहम् किम् स्वीकरोमि?
(घ) कस्मात् पूर्वम् आया सं करोषि?
(ङ) अम्बिका कुत्र उपविशति?

Chapter 6 Sanskrit Class 8

7. अधोलिखिते सन्धिविच्छेदे रिक्त स्थानानि पूरयत
(निम्न शब्दों की संधि विच्छेद करके रिक्त स्थान पूरे कीजिए)

यथा-
नोक्तवती = न + उक्तवती
सहसैव = सहसा + ………….
परामर्शानुसारम् = ……………. + अनुसारम्
वधार्हा = …………. + अर्हा
अधुनैव = अधुना + ………………
प्रवृत्तोऽपि = प्रवृत्तः + ……………
उत्तराणि:
नोक्तवती = न + उक्तवती
सहसैव = सहसा + एव
परामर्शानुसारम् = परामर्श + अनुसारम्
वधार्हा = वध + अर्हा
अधुनैव = अधुना + एव
प्रवृत्तोऽपि = प्रवृत्तः + अपि

Class 8 Sanskrit Chapter 6 Question Answer

Class 8 Sanskrit Chapter 6 गृहं शून्यं सुतां विना Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखितं गद्यांशं पठित्वा निर्देशानुसारं प्रश्नान् उत्तरत –

(क) शालिनी-भ्राता एवं चिन्तयितुमपि कथं प्रभवति? शिशुः कन्याऽस्ति चेत् वधार्हा? जघन्यं कृत्यमिदम्। त्वम् विरोधं न कृतवती? सः तव शरीरे स्थितस्य शिशोः वधार्थं चिन्तयति, त्वम् तूष्णीम् तिष्ठसि? अधुनैव गृहं चल। नास्ति आवश्यकता लिङ्गपरीक्षणस्य। भ्राता यदा गृहम् आगमिष्यति, अहम् वार्ता करिष्ये।

I. एकपदेन उत्तरत

(i) वधार्हा का अस्ति?
उत्तराणि:
कन्या

(ii) गृहं कः आगमिष्यति?
उत्तराणि:
भ्राता

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत

(i) पितृगृहं का आगच्छति?
उत्तराणि:
पितृगृहं शालिनी आगच्छति।

(ii) माला कया सह गच्छति?
उत्तराणि:
माला शालिन्या सह गच्छति।

III. यथानिर्देशम् उत्तरत

(i) ‘शिशोः इत्यत्र का विभक्तिः?
उत्तराणि:
षष्ठी

(ii) ‘भ्राता …………. कथं प्रभवति’ इत्यत्र कर्तृपदं किम्?
उत्तराणि:
भ्राता

(iii) ‘भ्राता यदा गृहम् आगमिष्यति’ इत्यत्र क्रियापदं किम्?
उत्तराणि:
आगमिष्यति

(iv) अधुनैव इत्यत्र कः सन्धिः ?
उत्तराणि:
वृद्धि

Class 8 Chapter 6 Sanskrit

समुचितपदेन रिक्तस्थानानि पूरयत येन कथनानां भावः स्पष्टो भवेत् –

(क) जघन्यं कृत्यम् इदम्।
भावः-इदं कार्यं …….. अस्ति।
उत्तराणि:
इदं कार्यं क्रूरम् अस्ति।

(ख) कन्या चेत् वधार्हा?
(i) कन्या आदरणीया अस्ति।
(ii) यदि कन्या, हन्तव्या सा।
उत्तराणि:
(ii) यदि कन्या, हन्तव्या सा।

अधोलिखित वाक्येषु स्थूलपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत –

प्रश्नाः
(क) चिन्तायाः विषयः नास्ति।
उत्तराणि:
कस्याः विषयः नास्ति?

(ख) भ्राता भवानीस्तुतिं करोति।
उत्तराणि:
कः भवानीस्तुतिं करोति?

(ग) अम्बिका पितुः क्रोडे उपविशति।
उत्तराणि:
अम्बिका कस्य क्रोडे उपविशति?

(घ) माला चिकित्सिकां प्रति गच्छति।
उत्तराणि:
का चिकित्सिकां प्रति गच्छति?

(ङ) कार्यालये एका गोष्ठी निश्चिता।
उत्तराणि:
कुत्र एका गोष्ठी निश्चिता?

Class 8 Sanskrit Ch 6

अधोलिखिते सन्दर्भे मंजूषातः पदानि चित्वारिक्तस्थानानि पूरयत –

राकेशः-भगिनि, …………. दिष्ट्या समागता। अद्य …………….. कार्यालये एका ……………. निश्चिता।
अद्यैव ……………. चिकित्सिकया सह ……………. समयः निर्धारितः। त्वं ……………. सह चिकित्सिकां प्रति …………..।
उत्तराणि:
राकेश-भगिनि, त्वम् दिष्ट्या समागता। अद्य मम कार्यालये एका गोष्ठी निश्चिता। अद्यैव मालायाः चिकित्सिकया सह मेलनस्य समयः निर्धारितः। त्वं मालया सह चिकित्सिकां प्रति गच्छ।

अधोलिखितानां शब्दानां वाक्येषु प्रयोगं कुरुत –

अतीव, गच्छ, उपविशति।
उत्तराणि:
(क) अद्य अतीव शीतम् अस्ति।
(ख) अधुना त्वं गृहं गच्छ।
(ग) गुरुः आसन्दिकायाम् उपविशति।

Class 8 Sanskrit Chapter 6 Solution

अधोलिखितानां शब्दानां समक्षे दत्तैरथैः सह मेलनं कुरुत –

शब्दाः – अथैः
जघन्यम् – प्रयासः
शिशुः – अंके
क्रोडे – क्रूरम्
आयासः – बालः
तदनन्तरम् – तत्पश्चात्
उत्तराणि:
शब्दाः – अथैः
जघन्यम् – क्रूरम्
शिशुः – बालः
क्रोडे – अंके
आयासः – प्रयासः
तदनन्तरम् – तत्पश्चात्

Chapter 6 Class 8 Sanskrit

अधोलिखितं श्लोकं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत –

यत्र नार्यस्तु पूज्यन्ते रमन्ते तत्र देवताः।
यत्रैताः न पूज्यन्ते सर्वास्तत्राफलाः क्रियाः॥

I. एकपदेन उत्तरत

(क) यत्र नार्यस्तु पूज्यन्ते, तत्र के रमन्ते?
(i) मानवाः
(ii) दैत्याः
(iii) देवताः
(iv) पशवः
उत्तराणि:
(iii) देवताः

(ख) यत्र नार्यस्तु न पूज्यन्ते, तत्र का: अफलाः भवन्ति?
(i) क्रियाः
(ii) पानम्
(iii) भोजनम्
(iv) गमनम्
उत्तराणि:
(i) क्रियाः

Class 8th Sanskrit Chapter 6

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत

(क) कुत्र क्रियाः अफलाः भवन्ति?
(ख) देवताः कुत्र रमन्ते?
उत्तराणि:
(क) यत्र नार्यः न पूज्यन्ते।
(ख) यत्र नार्यः पूज्यन्ते।

III. यथानिर्देशम् उत्तरत –

(क) ‘यत्र नार्यस्तु पूज्यन्ते’ इत्यत्र क्रियापदं किम्?
(i) यत्र
(ii) नार्यः
(iii) तु
(iv) पूज्यन्ते
उत्तराणि:
(iv) पूज्यन्ते

(ख) ‘रमन्ते तत्र देवता’ इत्यत्र कर्तृपदं किम्?
(i) रमन्ते
(ii) तत्र
(iii) देवताः
(iv) मानवाः
उत्तराणि:
(iii) देवताः

(ग) ‘अफलाः’ इत्यत्र कः समासः?
(i) कर्मधारय
(ii) बहुव्रीहि
(iii) द्विगु
(iv) द्वन्द्व
उत्तराणि:
(ii) बहुव्रीहि

Ncert Class 8 Sanskrit Chapter 6

(घ) ‘यत्रैताः’ इत्यत्र कः सन्धिः ?
(i) वृद्धि
(ii) यण
(iii) दीर्घ
(iv) गुण
उत्तराणि:
(i) वृद्धि

NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Chapter 5 कण्टकेनैव कण्टकम्

We have given detailed NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 5 कण्टकेनैव कण्टकम् Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 5 कण्टकेनैव कण्टकम्

Class 8 Sanskrit Chapter 5 कण्टकेनैव कण्टकम् Textbook Questions and Answers

1. एकपदेन उत्तरं लिखत –
(एकपद में उत्तर लिखो)

(क) व्याधस्य नाम किम् आसीत्?
उत्तराणि:
चञ्चलः।

(ख) चञ्चलः व्याघ्रं कुत्र दृष्टवान्?
उत्तराणि:
जाले।

(ग) कस्मै किमपि अकार्यं न भवति।
उत्तराणि:
क्षुधा-य।

(घ) बदरी-गुल्मानां पृष्ठे का निलीना आसीत्?
उत्तराणि:
लोमशिका।

(ङ) सर्वः किं समीहते?
उत्तराणि:
स्वार्थम्।

(च) नि:सहायो व्याधः किमयाचत?
उत्तराणि:
प्राणभिक्षाम्।

Class 8 Sanskrit Chapter 5

2. पूर्णवाक्येन उत्तरत
(संस्कृत में उत्तर दो)

(क) चञ्चलेन वने किं कृतम्?
उत्तराणि:
चञ्चलेन वने जालं प्रासारयत्।

(ख) व्याघ्रस्य पिपासा कथं शान्ता अभवत्?
उत्तराणि:
व्याघ्रस्य पिपासा जलेन शान्ता अभवत्।

(ग) जलं पीत्वा व्याघ्रः किम् अवदत्?
उत्तराणि:
जलं पीत्वा व्याघ्रः अवदत्-‘साम्प्रतं अहं बुभुक्षितोऽस्मि, इदानीम् अहं त्वां खादिष्यामि।

(घ) चञ्चलः ‘मातृस्वस:!’ इति को सम्बोधितवान्?
उत्तराणि:
चञ्चलः लोमशिकां ‘मातृस्वसः’ इति सम्बोधितवान्।

(ङ) जाले पुनः बद्धं व्याघ्रं दृष्ट्वा व्याधः किम् अकरोत्?
उत्तराणि:
जाले पुनः बद्धं व्याघ्रं दृष्ट्वा व्याधः प्रसन्नः भूत्वा गृहं प्रत्यावर्तत।

Sanskrit Class 8 Chapter 5

3. अधोलिखितानि वाक्यानि कः/का कं/कां प्रति कथयति –
(निम्नलिखित वाक्यों को किसने किसके प्रति कहा है)

Sanskrit Class 8 Chapter 5
उत्तराणि:
Class 8 Sanskrit Chapter 5 Question Answer

Class 8 Sanskrit Chapter 5 Question Answer

4. रेखांकित पदमाधृत्य प्रश्ननिर्माणं –
(रेखांकित पदों के लिए प्रश्न निर्माण कीजिए।)

(क) व्याधः व्याघ्रं जालात् बहिः निरसारयत्।
उत्तराणि:
(क) व्याधः व्याघ्र कस्मात् बहिः निरसारयत्?

(ख) चञ्चलः वृक्षम् उपगम्य अपृच्छत्।
उत्तराणि:
(ख) चञ्चलः कम् उपगम्य अपृच्छत्?

(ग) व्याघ्रः लोमशिकायै निखिला कथां न्यवेदयत्।
उत्तराणि:
(ग) व्याघ्रः कस्यै निखिला कथां न्यवेदयत्?

(घ) मानवाः वृक्षाणां छायायां विरमन्ति।
उत्तराणि:
(घ) मानवाः केषां छायायां विरमन्ति?

(ङ) व्याघ्रः नद्याः जलेन व्याधस्य पिपासामशमयत्।
उत्तराणि:
(ङ) व्याघ्रः कस्याः जलेन व्याधस्य पिपासामशमयत्?

Ncert Solutions For Class 8 Sanskrit Chapter 5

5. मञ्जूषातः पदानि चित्वा कथां पूरयत
(मञ्जूषा से पदों का चयन करके कथा को पूरा करो)

मञ्जूषा –

वृद्धः
साट्टहासम
कृतवान्
क्षुद्रः
अकस्मात्
तर्हि
दृष्ट्वा
स्वकीयैः
मोचयितुम्
कर्तनम्

एकस्मिन् वने एकः ……………. व्याघ्रः आसीत्। सः एकदा व्याधेन विस्तारिते जाले बद्धः अभवत्। सः बहुप्रयासं …………….. किन्तु जालात् मुक्तः नाभवत्। …………… तत्र एकः मूषकः समागच्छत्। बद्धं व्याघ्रं ……. सः तम् अवदत्-अहो! भवान् जाले बद्धः। अहं त्वां ……. इच्छामि। तच्छ्रुत्वा व्याघ्रः ……….. अवदत्-अरे ! त्वं ………. जीव: मम साहाय्यं करिष्यसि । यदि त्वं मां मोचयिष्यसि ……….. अहं त्वां न हनिष्यामि। मूषकः ………….. लघुदन्तैः तज्जालस्य …………. कृत्वा तं व्याघ्रं बहिः कृतवान्।
उत्तराणि:
एकस्मिन् वने एकः वृद्धः व्याघ्रः आसीत्। सः एकदा व्याधेन विस्तारिते जाले बद्धः अभवत्। सः बहुप्रयासं कृतवान् किन्तु जालात् मुक्तः नाभवत् । अकस्मात् तत्र एकः मूषकः समागच्छत् । बद्धं व्याघ्रं दृष्ट्वा सः तम् अवदत्-अहो! भवान् जाले बद्धः। अहं त्वां मोचयितुम् इच्छामि । तच्छ्रुत्वा व्याघ्रः साट्टहासम अवदत्-अरे ! त्वं क्षुद्रः जीवः मम साहाय्यं करिष्यसि। यदि त्वं मां मोचयिष्यसि तर्हि अहं त्वां न हनिष्यामि। मूषकः स्वकीयैः लघुदन्तैः तज्जालस्य कर्त्तनम् कृत्वा तं व्याघ्रं बहिः कृतवान्।

Ch 5 Sanskrit Class 8

6. यथानिर्देशमुत्तरत
(निर्देशानुसार उत्तर दीजिए)

(क) सः लोमशिकायै सर्वां कथां न्यवेदयत् – अस्मिन् वाक्ये विशेषणपदं किम्।
(ख) अहं त्वत्कृते धर्मम् आचरितवान् – अत्र अहम् इति सर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम्।
(ग) ‘सर्वः स्वार्थं समीहते’, अस्मिन् वाक्ये कर्तृपदं किम्।
(घ) सा सहसा चञ्चलमुपसृत्य कथयति – वाक्यात् एकम् अव्ययपदं चित्वा लिखत।
(ङ) ‘का वार्ता? माम् अपि विज्ञापय’ – अस्मिन् वाक्ये क्रियापदं किम्? क्रियापदस्य पदपरिचयमपि लिखतः।
उत्तराणि:
(क) सर्वाम्
(ख) चञ्चलाय
(ग) सर्वः
(घ) सहसा
(ङ) विज्ञापय – वि + ज्ञा + णिच् + लोट्लकार।

बहुवचनम्
द्विवचनम् मातरौ
मातरः

Sanskrit Chapter 5 Class 8

7. (अ) उदाहरणानुसारं रिक्तस्थानानि पूरयत –
(उदाहरण के अनुसार रिक्तस्थानों की पूर्ति करो)

Sanskrit Chapter 5 Class 8
उत्तराणि:
Chapter 5 Sanskrit Class 8

Class 8 Chapter 5 Sanskrit

(आ) धातुं प्रत्ययं च लिखत –
(धातु व प्रत्यय लिखो)

पदानि = धातुः + प्रत्ययः
यथा- गन्तम = गम् + तुमुन्
द्रष्टुम् = ………. + …………
करणीय = ………. + …………
पातुम् = ………. + …………
खादितुम् = ………. + …………
कृत्वा = ………. + …………
उत्तराणि:
द्रष्टुम् = दृश् + तुमुन्
करणीय = कृ + अनियर्
पातुम् = पा + तुमुन्
खादितुम् = खाद् + तुमुन्
कृत्वा = कृ + क्त्वा

Class 8 Sanskrit Ch 5

Class 8 Sanskrit Chapter 5 कण्टकेनैव कण्टकम् Additional Important Questions and Answers

अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा निर्देशानुसारं प्रश्नान् उत्तरत-

(क) तदा सः व्याधः व्याघ्रं जालात् बहिः निरसारयत्। व्याघ्रः क्लान्तः आसीत्। सोऽवदत्, ‘भो मानव! पिपासुः अहम्। नद्याः जलमानीय मम पिपासां शमय।

I. एकपदेन उत्तरत –

(i) क्लान्तः कः आसीत्?
उत्तराणि:
व्याघ्रः।

(ii) व्याघ्र जालाद् बहिः कः निरसारयत्?
उत्तराणि:
व्याधः।

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत

(i) व्याघ्रः किम् अब्रवीत्?
उत्तराणि:
व्याघ्रः अब्रवीत्-भो! मानव! पिपासुः अहम्। नद्याः जलम् आनीय मम पिपासां शमय।

Class 8 Sanskrit Chapter 5 Solution

III. निर्देशानुसारम् उत्तरत

(i) ‘जालात्’ इति पदे का विभक्तिः ?
उत्तराणि:
पञ्चमी

(ii) ‘आनीय’ इति पदे को धातुः अस्ति?
उत्तराणि:
नी।

समुचितपदेन रिक्तस्थानानि पूरयत येन कथनानां भावः स्पष्टो भवेत् –

(i) अहं त्वत्कृते धर्मम् आचरितवान्।
भावः -अहं …………. धर्मस्य …………. कृतवान्।
उत्तराणि:
(i) अहं त्वर्थं धर्मस्य आचरणं कृतवान्।

Class 8 Sanskrit Chapter 5 Question Answer 2021

अधोलिखितेषु भावार्थेषु समुचितभावार्थं लिखत –

(क) दौर्भाग्यात् जाले एकः व्याघ्रः बद्धः आसीत्
भावार्थाः
(i) जाले एकः विडालः बद्धः अभवत्।
(ii) दुर्भाग्यवशात् एकः व्याघ्रः जाले बद्धः आसीत् ।
(iii) वने एकः व्याघ्रः वसति स्म।
उत्तराणि:
(ii) दुर्भाग्यवशात् एकः व्याघ्रः जाले बद्धः आसीत्।

अधोलिखितेषु शुद्धकथनं ( ✓ ) चिह्नेन, अशुद्धकथनं (✗) चिह्नन अङ्कयत-

(क) शान्ता मे पिपासा
(i) मम पिपासा शान्ता जाता।
(ii) शान्ता पिपासा मम जाता।
उत्तराणि:
(i) मम पिपासा शान्ता जाता। ( ✓ )
(ii) शान्ता पिपासा मम जाता। (✗)

Ncert Class 8 Sanskrit Chapter 5

अधोलिखितवाक्येषु स्थूलपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत –

(i) जाले एक: व्याघ्रः बद्धः आसीत्।
(क) किम्
(ख) कः
(ग) का
(घ) कम्
उत्तराणि:
जाले कः बद्धः आसीत्?

(ii) व्याधः व्याघ्र जालात् बहिः निरसारयत्।
(क) कस्मात्
(ख) कया
(ग) कः
(घ) कौ
उत्तराणि:
कः व्याघ्र जालात् बहिः निरसारयत्?

(iii) कश्चित् चञ्चलो नाम व्याधः आसीत् ।
(क) कस्मै
(ख) केन
(ग) कौ
(घ) कः
उत्तराणि:
चञ्चलो नाम कः आसीत्?

Sanskrit Class 8 Chapter 5 Solution

घटनाक्रमानुसारम् अधोलिखितानि वाक्यानि पुनः योजयत –

(i) व्याधः जालं प्रासारयत्।
उत्तराणि:
व्याधः लोमशिकायै निखिला कथां न्यवेदयत्।

(ii) व्याधः लोमशिकायै निखिला कथां न्यवेदयत्।
उत्तराणि:
सा अवदत्-बाढम्। अहं पुनः व्याघ्र जाले बद्धं द्रष्टुमिच्छामि।

(iii) जाले पुनः तम् बद्धं दृष्ट्वा सः व्याधः प्रसन्नः सन् गृहम् प्रत्यावर्तत।
उत्तराणि:
व्याधः जालं प्रासारयत्।

(iv) सा अवदत्-बाढम्। अहं पुनः व्याघ्रं जाले बद्धं द्रष्टुमिच्छामि।
उत्तराणि:
व्याघ्रः तम् वृत्तान्तं दर्शयितुम् पुनः जाले प्राविशत्।

(v) लोमशिका व्याघ्रं अवदत्-सत्यं त्वया भणितम्।
उत्तराणि:
लोमशिका अवदत्-पुनः कूर्दनं कृत्वा दर्शय इति।

(vi) लोमशिका अवदत्-पुनः कूर्दनं कृत्वा दर्शय इति।
उत्तराणि:
नि:सहायः भूत्वा सः प्राणभिक्षामिव अयाचत्।

(vii) निःसहायः भूत्वा सः प्राणभिक्षामिव अयाचत्।
उत्तराणि:
लोमशिका व्याघ्र अवदत्-सत्यं त्वया भणितम्।

(viii) व्याघ्रः तम् वृत्तान्तं दर्शयितुम् पुनः जाले प्राविशत्।
उत्तराणि:
जाले पुनः तं बद्धं दृष्ट्वा सः व्याधः प्रसन्नः सन् गृहम् प्रत्यावर्तत।

Chapter 5 Class 8 Sanskrit

अधोलिखिते सन्दर्भे रिक्तस्थानानि मंजूषातः उचितपदैः पूरयत –

चञ्चल: …………. उपगम्य अपृच्छत् । …………. अवदत्-मानवाः अस्माकं …………… विरमन्ति। अस्माकं ……………. खादन्ति। पुनः ……………” प्रहृत्य ……………. सर्वदा …………… ददति।
कष्टम् , अस्मभ्यम् , फलानि, कुठारैः, छायायाम् , वृक्षः, वृक्षम् ।
उत्तराणि:
चञ्चलः वृक्षम् उपगम्य अपृच्छत् । वृक्षः अवदत्-मानवाः अस्माकं छायायां विरमन्ति। अस्माकं फलानि खादन्ति। पुनः कुठारैः प्रहृत्य अस्मभ्यं सर्वदा कष्टं ददति ।

अधोलिखितानां शब्दानां वाक्येषु प्रयोगं कुरुत –

खादति, कुत्र, समीपे।
उत्तराणि:
(i) खादति = भक्षयति।
सिंह: मांसम् खादति।

(ii) कुत्र = कस्मिन् स्थाने।
भवान् कुत्र वसति?

(iii) समीपे = निकटे।
ग्रामस्य समीपे कूपः अस्ति।

Sanskrit Ch 5 Class 8

अधोलिखितानां शब्दानां समक्षं दत्तैः अर्थैः सह मेलनं कुरुत –

शब्दाः – अर्थाः
(i) स्वीयः – सम्प्रति
(ii) खादति – असत्यम्
(iii) तर्हि – भक्षयति
(iv) शमय – अवश्यम्
(v) मिथ्या – शान्तं कुरु
(vi) इदानीम् – निजः
उत्तराणि:
(i) स्वीयः – निजः
(ii) खादति – भक्षयति
(iii) तर्हि – अवश्यम्
(iv) शमय – शान्तं कुरु
(v) मिथ्या – असत्यम्
(vi) इदानीम् – सम्प्रति

Class 8th Sanskrit Chapter 5

1. निम्नलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत –

चञ्चलः वृक्षम् उपगम्य अपृच्छत्। वृक्षः अवदत्, “मानवाः अस्माकं छायायां विरमन्ति। अस्माकं फलानि खादन्ति, पुनः कुठारैः प्रहृत्य अस्मभ्यं सर्वदा कष्टं ददति। यत्र कुत्रापि छेदनं कुर्वन्ति। सर्वः स्वार्थं समीहते।’

(i) एकपदेन उत्तरत –

कः वृक्षम् उपगम्य अपृच्छत्?
(क) लोमशिका
(ख) चञ्चलः
(ग) व्याघ्रः
(घ) वृक्षः
उत्तराणि:
(ख) चञ्चलः

(ii) पूर्णवाक्येन
के वृक्षेषु कुठारैः प्रहारं कुर्वन्ति?
उत्तराणि:
मानवाः वृक्षेषु कुठारैः प्रहारं कुर्वन्ति।

(iii) ‘अस्माकं’ इति सर्वनाम पदं केभ्यः प्रयुक्तम्?
(क) वृक्षाय
(ख) वृक्षाभ्यः
(ग) वृक्षेभ्यः
(घ) वृक्षस्य
उत्तराणि:
(ग) वृक्षेभ्यः

(iv) ‘विरमन्ति’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किं?
(क) फलानि
(ख) अस्माकं
(ग) छायायां
(घ) मानवाः
उत्तराणि:
(घ) मानवाः

2. ‘चञ्चलः’ इति अभिधानं कस्य आसीत्?
(क) व्याधस्य
(ख) व्याघ्रस्य
(ग) वृक्षस्य
(घ) नद्याः
उत्तराणि:
(क) व्याधस्य

Sanskrit Class 8 Chapter 5 Question Answer

3. ‘अन्येधुः’ इत्यर्थे किं पदं?
(क) अपरः दिनं
(ख) अन्यस्मिन् दिने
(ग) परश्वः
(घ) पूर्वदिने
उत्तराणि:
(ख) अन्यस्मिन् दिने

4. आचरितवान् इति क्रियापदे कः प्रत्ययः?
(क) क्तवतु
(ख) मतुप्
(ग) वतुप्
(घ) शानच्
उत्तराणि:
(क) क्तवतु

5. ‘सम्प्रति पुनः पुनः कूर्दनं कृत्वा दर्शय।’ इति कः कम् कथयति?
(क) लोमशिका चञ्चलं
(ख) व्याधः व्याघ्रम्
(ग) लोमशिका, व्याघ्रम्
(घ) व्याघ्रः व्याधम्
उत्तराणि:
(ग) लोमशिका, व्याघ्रम्

Class 8 Ch 5 Sanskrit

6. ….. बद्धं दृष्ट्वा व्याधः प्रसन्नः अभवत्। रिक्तपूर्तिः कुरुत –
(क) लोमाशिका
(ख) व्याधं
(ग) वृक्षं
(घ) व्याघ्र
उत्तराणि:
(घ) व्याघ्र

7. ……. इति पदं भूतकालार्थे न प्रयुक्त।
(क) निर्वाहयति स्म
(ख) आगतवान्
(ग) शमय
(घ) प्रत्यावर्तत।
उत्तराणि:
(ग) शमय

Ncert Class 8 Sanskrit Chapter 5 Solution

8. ‘यत्र कुत्र अपि छेदनं कुर्वन्ति।’ अधोलिखितपदेषु किं अव्ययपदं नास्ति?
(क) छेदनं
(ख) अपि
(ग) कुत्र
(घ) यत्र
उत्तराणि:
(क) छेदनं

9. ‘सकला’ इत्यस्य पदस्य समानार्थकं पदं किं?
(क) श्रान्तः
(ख) निखिलां
(ग) सर्वदा
(घ) वार्ताम्
उत्तराणि:
(ख) निखिला

Ncert Solutions Class 8 Sanskrit Chapter 5

10. रेखांकितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत

(i) मया अस्य व्याघ्रस्य प्राणाः रक्षिताः।
(क) काः
(ख) के
(ग) कान्
(घ) का
उत्तराणि:
(ख) के

(ii) लोमशिकायै निखिला कथां न्यवेदयत्।
(क) कस्मै
(ख) कस्याः
(ग) कस्य
उत्तराणि:
(घ) कस्यै

(iii) नद्याः जलं आनीय मम पिपासां शमय।
(क) कस्य
(ख) कस्याः
(ग) काः
(घ) के
उत्तराणि:
(ख) कस्याः ।

NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Chapter 3 डिजीभारतम्

We have given detailed NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 3 डिजीभारतम् Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 3 डिजीभारतम्

Class 8 Sanskrit Chapter 3 डिजीभारतम् Textbook Questions and Answers

1. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखत –
(निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक पद में लिखिए)

(क) कुत्र ‘डिजिटल इण्डिया’ इत्यस्य चर्चा भवति?
उत्तराणि:
सम्पूर्णविश्वे

(ख) केन सह मानवस्य आवश्यकता परिवर्तते?
उत्तराणि:
कालपरिवर्तनेन

(ग) आपणे वस्तूनां क्रयसमये केषाम् अनिवार्यता न भविष्यति?
उत्तराणि:
रूप्यकाणाम्

(घ) कस्मिन् उद्योगे वृक्षाः उपयुज्यन्ते?
उत्तराणि:
कर्गदोद्योगे

(ङ) अद्य सर्वाणि कार्याणि केन साधितानि भवन्ति?
उत्तराणि:
संगणकयन्त्रेण

Class 8 Sanskrit Chapter 3

2. अधोलिखितान् प्रश्नान् पूर्णवाक्येन उत्तरत
(निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर पूर्णवाक्य में लिखिए)

(क) प्राचीनकाले विद्या कथं गृह्यते स्म?
उत्तराणि:
(क) प्राचीनकाले विद्या मुखेन गृह्यते स्म।

(ख) वृक्षाणां कर्तनं कथं न्यूनतां यास्यति?
उत्तराणि:
वृक्षाणां कर्तनं संगणकस्य प्रयोगेण न्यूनतां यास्यति।

(ग) चिकित्सालये कस्य आवश्यकता अद्य नानुभूयते?
उत्तराणि:
चिकित्सालये रूप्यकाणाम् आवश्यकता अद्य नानुभूयते।

(घ) वयम् कस्यां दिशि अग्रेसरामः?
उत्तराणि:
वयम् ‘डिजीभारतम्’ इति दिशि अग्रेसरामः।

(ङ) वस्त्रपुटके केषाम् आवश्यकता न भविष्यति?
उत्तराणि:
वस्त्रपुटके रूप्यकाणाम् आवश्यकता न भविष्यति।

Sanskrit Class 8 Chapter 3

3. रेखांकितपदान्यधिकृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत
(रेखांकित पदों के लिए प्रश्न निर्माण कीजिए)

(क) भोजपत्रोपरि लेखनम् आरब्धम्।
उत्तराणि:
भोजपत्रोपरि किं आरब्धम्?

(ख) लेखनार्थम् कर्गदस्य आवश्यकतायाः अनुभूतिः न भविष्यति।
उत्तराणि:
लेखनार्थम् कस्य आवश्यकतायाः अनुभूतिः न भविष्यति?

(ग) विश्रामगृहेषु कक्षं सुनिश्चितं भवेत्।
उत्तराणि:
कुत्र कक्षं सुनिश्चितं भवेत्?

(घ) सर्वाणि पत्राणि चलदूरभाषयन्त्रे सुरक्षितानि भवन्ति।
उत्तराणि:
सर्वाणि पत्राणि कस्मिन् सुरक्षितानि भवन्ति?

(ङ) वयम् उपचारार्थम् चिकित्सालयं गच्छामः।
उत्तराणि:
वयम् किमर्थम् चिकित्सालयं गच्छामः?

Ncert Solutions For Class 8 Sanskrit Chapter 3

4. उदाहरणमनुसृत्य विशेषण विशेष्यमेलनं कुरुत
(उदाहरण के अनुसार विशेषण और विशेष्य को मिलाइए)

यथा- विशेषण – विशेष्य
संपूर्णे – भारते
(क) मौखिकम् – (1) ज्ञानम्
(ख) मनोगताः – (2) उपकारः
(ग) टङ्किता – (3) काले
(घ) महान् – (4) विनिमयः –
(ङ) मुद्राविहीनः – (5) कार्याणि
उत्तरम्-
संपूर्णे – भारते
(क) मौखिकम् – (1) ज्ञानम्
(ख) मनोगताः – (2) कार्याणि
(ग) टङ्किता – (3) काले
(घ) महान् – (4) उपकारः
(ङ) मुद्राविहीनः – (5) विनिमयः

Sanskrit Chapter 3 Class 8

5. अधोलिखितपदयोः सन्धिं कृत्वा लिखत
(निम्नलिखित पदों के लिए संधि करके लिखिए)

पदस्य + अस्य
उत्तराणि:
पदस्य + अस्य = पदस्यास्य।

तालपत्र + उपरि
उत्तराणि:
तालपत्र + उपरि = तालपत्रोपरि।

च + अतिष्ठत
उत्तराणि:
च + अतिष्ठत = चातिष्ठत्।

कर्गद + उद्योगे
उत्तराणि:
कर्गद + उद्योगे = कर्गदोद्योगे।

क्रय + अर्थम्
उत्तराणि:
क्रय + अर्थम् = क्रयार्थम्।

इति + अनयोः
उत्तराणि:
इति + अनयोः = इत्यनयोः।

उपचार + अर्थम्
उत्तराणि:
उपचार + अर्थम् = उपचारार्थम्।

Chapter 3 Sanskrit Class 8

6. उदाहरणमनुसृत्य अधोलिखितेन पदेन लघु वाक्य निर्माणं कुरुत –
(उदाहरण के अनुसार निम्नलिखित पदों से लघु वाक्यों का निर्माण कीजिए)

यथा- जिज्ञासा – मम मनसि वैज्ञानिकानां विषये जिज्ञासा अस्ति।

(क) आवश्यकता – …………………
उत्तराणि:
(क) आवश्यकता-अद्यत्वे लेखनार्थं कर्गदस्य आवश्यकता नास्ति।

(ख) सामग्री – …………………
उत्तराणि:
सामग्री-लेखनसामग्री वृक्षाणां वल्कलेन निर्मीयते।

(ग) पर्यावरण सुरक्षा – …………………
उत्तराणि:
पर्यावरण सुरक्षा-पर्यावरण सुरक्षा अस्माभिः कर्त्तव्या।

(घ) विश्रामगृहम् – …………………
उत्तराणि:
(घ) विश्रामगृहम्-नगरे विश्रामगृहम् अस्ति।

Class 8 Sanskrit Chapter 3 Question Answer

7. उदाहरणानुसारम् कोष्ठकप्रदत्तेषु पदेषु चतुर्थी प्रयुज्य रिक्तस्थानपूर्तिं कुरुत –
(कोष्ठक से शब्द छाँटकर चतुर्थ विभक्ति से रिक्तस्थान पूर्ति कीजिए)

यथा- भिक्षुकाय धनं ददातु। (भिक्षुक)

(क) ……… पुस्तकं देहि। (छात्र)
उत्तराणि:
छात्राय पुस्तकं देहि।

(ख) अहम् …………….. वस्त्राणि ददामि। (निर्धन)
उत्तराणि:
अहम् निर्धनाय वस्त्राणि ददामि।

(ग) ……….. पठनं रोचते। (लता)
उत्तराणि:
लतायै पठनं रोचते।

(घ) रमेशः ……… अलम्। (सुरेश)
उत्तराणि:
रमेशः सुरेशाय अलम्।

(ङ) ………….. नमः। (अध्यापक)
उत्तराणि:
अध्यापकाय नमः।

Class 8 Sanskrit Chapter 3 Solution

Class 8 Sanskrit Chapter 3 डिजीभारतम् Additional Important Questions and Answers

अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि निर्देशानुसारं लिखत –

(क) अद्य सम्पूर्णविश्वे “डिजिटलइण्डिया” इत्यस्य चर्चा श्रूयते। अस्य पदस्य कः भावः इति मनसि
जिज्ञासा उत्पद्यते। कालपरिवर्तनेन सह मानवस्य आवश्यकताऽपि परिवर्तते। प्राचीनकाले ज्ञानस्य आदान-प्रदानं मौखिकम् आसीत्, विद्या च श्रुतिपरम्परया गृह्यते स्म। अनन्तरं तालपत्रोपरि भोजपत्रोपरि च लेखनकार्यम् आरब्धम्।

I. एकपदेन उत्तरत –

(i) मनसि का उत्पद्यते?
उत्तराणि:
जिज्ञासा।

(ii) लेखनकार्यं कुत्र आरब्धम्?
उत्तराणि:
पत्रोपरि।

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत

(i) प्राचीनकाले विद्या कथं गृह्यते स्म?
उत्तराणि:
प्राचीनकाले विद्या श्रुतिपरम्परया गृह्यते स्म।

(ii) प्राचीनकाले मौखिकं किम् आसीत्?
उत्तराणि:
प्राचीनकाले ज्ञानस्य आदान-प्रदानं मौखिकम् आसीत्।

Ncert Class 8 Sanskrit Chapter 3

III. निर्देशानुसारम् उत्तरत

(i) ‘मनसि’ इत्यत्र का विभक्तिः ?
(क) तृतीया
(ख) षष्ठी
(ग) सप्तमी
(घ) चतुर्थी।
उत्तराणि:
(ग) सप्तमी

(ii) ‘श्रूयते’ इत्यस्य बहुवचनान्तरूपं लिखत।
(क) श्रूयध्वे
(ख) श्रूयन्ति
(ग) श्रूयन्ते
(घ) श्रूयाम हे।
उत्तराणि:
(ग) श्रूयन्ते

(iii) ‘आवश्यकताऽपि’ इत्यत्र कः सन्धिः?
(क) दीर्घ
(ख) गुण
(ग) यण
(घ) वृद्धि।
उत्तराणि:
(क) दीर्घ

(iv) ‘आरब्धम्’ इत्यत्र कः प्रत्ययः?
(क) धम्
(ख) ब्धम्
(ग) क्त
(घ) त।
उत्तराणि:
(ग) क्त।

Ch 3 Sanskrit Class 8

रिक्तस्थानस्य पूर्ति कृत्वा भावं स्पष्टीकुरुत – 

(i) कालस्य ………….. सह मानवस्य आवश्यकताऽपि …………
उत्तराणि:
कालस्य परिवर्त्तनेन सह मानवस्य आवश्यकताऽपि परिवर्त्तते।

(ii) प्राचीनकाले ………. आदान-प्रदानं च ……… आसीत्।
उत्तराणि:
प्राचीनकाले ज्ञानस्य आदान-प्रदानं च मौखिकम् आसीत्।

शुद्धकथनं (✓) चिह्नेन, अशुद्धकथनं चिह्नन अङ्कय(क) ज्ञानस्य आदान-प्रदानं मौखिकम् आसीत्।

(i) ज्ञानस्य आदान-प्रदानं वाण्या भवति स्म।
(ii) ज्ञानस्य आदान-प्रदानं लेखनेन भवति स्म।
उत्तराणि:
(i) ज्ञानस्य आदान-प्रदानं वाण्या भवति स्म। (✓)
(ii) ज्ञानस्य आदान-प्रदानं लेखनेन भवति स्म। (✗)

Class 8 Chapter 3 Sanskrit

विपरीतार्थ शब्दान् लिखत ।

शब्दाः विलोमः
प्राचीनकाले ……………….
आसीत् ……………….
आवश्यकता ……………….
सुरक्षिता ……………….
उपयोगेन ……………….
न्यूनता ……………….
उत्तराणि:
शब्दाः – विलोमः
प्राचीनकाले – आधुनिककाले
आसीत् – अस्ति
आवश्यकता – अनावश्यकता
सुरक्षिता – असुरक्षिता
उपयोगेन – अनुपयोगेन
न्यूनता – अधिकता

Class 8 Sanskrit Chapter 3 Question Answer 2021

अधोलिखितानां शब्दानां समक्षं दतैरथैः सह मेलनं कुरुत –

शब्दाः – अर्थाः
पदस्य – दातुम्
अनन्तरम् – ज्ञानम्
बहु – तीव्रम्
प्रदातुम् – शब्दस्य
द्रुतम् – पश्चात्
अन्वेषणम् – अनेकम्
उत्तराणि:
शब्दाः – अर्थाः
पदस्य – शब्दस्य
अनन्तरम् – पश्चात्
बहु – अनेकम्
प्रदातुम् – दातुम्
द्रुतम् – तीव्रम्
अन्वेषणम् – ज्ञानम्

Class 8 Sanskrit Ch 3

अधोलिखितंगद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि निर्देशानुसारं लिखत –

कालपरिवर्तनेन सह मानवस्य आवश्यकताऽपि परिवर्तते। प्राचीनकाले ज्ञानस्य आदान-प्रदानं मौखिकम् आसीत्, विद्या च श्रुतिपरम्परया गृह्यते स्म्। अनन्तरः तालपत्रोपरि भोजपत्रोपरि च लेखनकार्यम् आरब्धम्। परिवर्तिनि काले कर्गदस्य लेखन्याः च आविष्कारेण सर्वेषामेव मनोगतानां भावानां कर्गदोपरि लेखनं प्रारब्धम्।

I. एकपदेन उत्तरत –

(क) प्राचीनकाले ज्ञानस्य आदान-प्रदान कीदृशमासीत्।
(i) लिखितम्
(ii) मौखिकम्
(iii) दर्शनेन
(iv) श्रवणेन।
उत्तराणि:
(ii) मौखिकम्

(ख) लेखनकार्यं प्राचीनकाले कथम् आरब्धम्?
(i) भूर्जपत्रोपरि
(ii) पाषाणोपरि
(iii) कर्गदोपरि .
(iv) वस्त्रोपरि।
उत्तराणि:
(i) भूर्जपत्रोपरि

Sanskrit Class 8 Chapter 3 Solution

II. ‘लेखन्याः’ इत्यत्र का विभक्तिः?
(i) षष्ठी
(ii) तृतीया
(iii) चतुर्थी
(iv) द्वितीया।
उत्तराणि:
(i) षष्ठी

III. ‘कालपरिवर्त्तनेन …… परिवर्त्तते’- इत्यत्र क्रियापदं किम्?
(i) सह
(ii) मानवस्य
(iii) परिवर्तते
(iv) आवश्यकता।
उत्तराणि:
(iv) आवश्यकता।

Sanskrit Ch 3 Class 8

IV. ‘ज्ञानस्य’ इत्यस्य विपरीतार्थकशब्दं लिखत
(i) दु:खस्य
(ii) अज्ञानस्य
(iii) स्नेहस्य
(iv) शास्त्रस्य।
उत्तराणि:
(ii) अज्ञानस्य

V. ‘भूर्जपत्रम्’ इत्यत्र कः समासः?
(i) कर्मधारय
(ii) बहुव्रीहि
(iii) तत्पुरुष
(iv) अव्ययीभाव।
उत्तराणि:
(iii) तत्पुरुष

Class 8th Sanskrit Chapter 3

VI. ‘सर्वेषाम्’ इत्यस्य एकवचनान्तरूपं लिखत
(i) सर्वे,
(ii) सर्वस्य,
(iii) सर्वेण,
(iv) सर्वेः।
उत्तराणि:
(ii) सर्वस्य,

Ncert Solutions Class 8 Sanskrit Chapter 3

VII. ‘मानवस्य’ इत्यस्य पर्यायशब्दं लिखत
(i) दानवस्य
(ii) मनुष्यस्य
(iii) देवस्य
(iv) मुनेः।
उत्तराणि:
(ii) मनुष्यस्य

NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Chapter 2 बिलस्य वाणी न कदापि में श्रुता

We have given detailed NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 2 बिलस्य वाणी न कदापि में श्रुता Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 2 बिलस्य वाणी न कदापि में श्रुता

Class 8 Sanskrit Chapter 2 बिलस्य वाणी न कदापि में श्रुता Textbook Questions and Answers

1. उच्चारणं कुरुत –
(उच्चारण करें)
कस्मिश्चित्
क्षुधातः
सिंहपदपद्धतिः
विचिन्त्य
एतच्छ्रुत्वा
समाह्वानम्
साध्विदम्
भयसन्त्रस्तमनसाम्
प्रतिध्वनिः

Class 8 Sanskrit Chapter 2

2. एकपदेन उत्तरं लिखत – 
(एक पद में उत्तर लिखो)

(क) सिंहस्य नाम किम्?
उत्तराणि:
खरनखरः।

(ख) गुहायाः स्वामी कः आसीत्?
उत्तराणि:
दधिपुच्छः ।

(ग) सिंहः कस्मिन् समये गुहायाः समीपे आगतः?
उत्तराणि:
सूर्यास्तसमये।

(घ) हस्तपादादिकाः क्रियाः केषां न प्रवर्तन्ते?
उत्तराणि:
भयसन्त्रस्तमनसाम्।

(ङ) गुहा केन प्रतिध्वनिता?
उत्तराणि:
सिंहगर्जनेन।

Sanskrit Class 8 Chapter 2

3. पूर्णवाक्येन उत्तरत
(पूर्ण वाक्य में उत्तर लिखो)

(क) खरनखरः कुत्र प्रतिवसति स्म?
उत्तराणि:
(क) खरनखरः कस्मिंश्चित् वने प्रतिवसति स्म।

(ख) महतीं गुहां दृष्ट्वा सिंहः किम् अचिन्तयत्?
उत्तराणि:
(ख) महतीं गुहां दृष्ट्वा सिंहः अचिन्तयत्-‘नूनं एतस्यां गुहायां रात्रौ कोऽपि जीवः आगच्छति।
अतः अत्रैव निगूढो भूत्वा तिष्ठामि।’

(ग) शृगालः किम् अचिन्तयत्?
उत्तराणि:
(ग) शृगालः अचिन्तयत्-‘अहो विनष्टोऽस्मि। नूनम् अस्मिन् बिले सिंहः अस्ति इति तर्कयामि।
तत् किं करवाणि?’

(घ) शृगालः कुत्र पलायितः?
उत्तराणि:
(घ) शृगालः दूरं पलायितः।

(ङ) गुहासमीपमागत्य शृगालः किं पश्यति?
उत्तराणि:
(ङ) गुहासमीपमागत्य शृगालः पश्यति यत् सिंहपदपद्धतिः गुहायां प्रविष्टा दृश्यते, न बहिरागता।

(च) कः शोभते?
उत्तराणि:
(च) यः अनागतं कुरुते, सः शोभते।

Class 8 Sanskrit Chapter 2 Question Answer

4. रेखांकितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत –
(रेखांकित पदों के लिए प्रश्न निर्माण कीजिए)

(क) क्षुधातः सिंह कुत्रापि आहारं न प्राप्तवान्।
उत्तराणि:
कीदृशः सिंह कुत्रापि आहारं न प्राप्तवान्?

(ख) दधिपुच्छः नाम शृगालः गुहायाः स्वामी आसीत्।
उत्तराणि:
कः नाम शृगालः गुहायाः स्वामी आसीत्?

(ग) एषा गुहा स्वामिनः सदा आह्वानं करोति।
उत्तराणि:
एषा गुहा कस्य सदा आह्वानं करोति?

(घ) भयसन्त्रस्तमनसां हस्तपादादिकाः क्रियाः न प्रवर्तन्ते।
उत्तराणि:
भयसन्त्रस्तमनसां कीदृश्यः/ काः क्रियाः न प्रवर्तन्ते?

(ङ) आह्वानेन शृगालः बिले प्रविश्य सिंहस्य भोज्यं भविष्यति।
उत्तराणि:
आह्वानेन शृगालः कुत्र प्रविश्य सिंहस्य भोज्यं भविष्यति?

Sanskrit Chapter 2 Class 8

5. घटनाक्रमानुसारं वाक्यानि लिखत –
(वाक्यों को घटना के क्रमानुसार लिखो)

(क) गुहायाः स्वामी दधिपुच्छः नाम शृगालः समागच्छत् ।
(ख) सिंहः एकां महतीं गुहाम् अपश्यत् ।
(ग) परिभ्रमन् सिंहः क्षुधा” जातः।
(घ) दूरस्थः शृगालः रवं कर्तुमारब्धः।
(ङ) सिंहः शृगालस्य आह्वानमकरोत्।
(च) दूरं पलायमानः शृगालः श्लोकमपठत् ।
(छ) गुहायां कोऽपि अस्ति इति शृगालस्य विचारः।
उत्तराणि:
1. परिभ्रमन् सिंहः क्षुधा” जातः। (ग)
2. सिंहः एकां महतीं गुहाम् अपश्यत्। (ख)
3. गुहायाः स्वामी दधिपुच्छः नाम शृगालः समागच्छत्। (क)
4. गुहायां कोऽपि अस्ति इति शृगालस्य विचारः। (छ)
5. दूरस्थः शृगालः रवं कर्तुमारब्धः। (घ)
6. सिंहः शृगालस्य आह्वानम्करोत्। (ङ)
7. दूरं पलायमानः शृगालः श्लोकमपठत्। (च)

Class 8 Sanskrit Chapter 2 Question Answer 2021

6. यथानिर्देशमुत्तरत –
(निर्देशानुसार उत्तर दीजिए)

(क) ‘एकां महतीं गुहां दृष्ट्वा सः अचिन्तयत्’ अस्मिन् वाक्ये कति विशेषणपदानि, संख्यया सह पदानि अपि लिखत?
उत्तराणि:
1. एकाम्, 2. महतीम्।

(ख) तदहम् अस्य आह्वानं करोमि- अत्र ‘अहम्’ इति पदं कस्मै प्रयुक्तम्?
उत्तराणि:
सिंहाय।

(ग) ‘यदि त्वं मां न आह्वयसि’ अस्मिन् वाक्ये कर्तृपदं किम्?
उत्तराणि:
त्वम्।

(घ) “सिंहपदपद्धतिः गुहायां प्रविष्टा दृश्यते’ अस्मिन् वाक्ये क्रियापदं किम्?
उत्तराणि:
दृश्यते।

(ङ) वनेऽत्र संस्थस्य समागता जरा’ अस्मिन् वाक्ये अव्ययपदं किम्?
उत्तराणि:
अत्र।

Ncert Solutions For Class 8 Sanskrit Chapter 2

7. मञ्जूषातः अव्ययपदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत
(मञ्जूषा से अव्यय पदों को चुनकर रिक्त स्थान की पूर्ति कीजिए) |

कश्चन दूरे नीचैः यदा तदा यदि तर्हि परम् च सहसा |

एकस्मिन् वने ………… व्याधः जालं विस्तीर्य ……. स्थितः। क्रमशः आकाशात् सपरिवारः कपोतराजः ………… आगच्छत्। ………… कपोताः तण्डुलान् अपश्यन् ………… तेषां लोभो जातः। परं राजा सहमतः नासीत्। तस्य युक्तिः आसीत् ……. वने कोऽपि मनुष्यः नास्ति। ……. कुतः तण्डुलानाम् सम्भवः? ………… राज्ञः उपदेशम् अस्वीकृत्य कपोताः तण्डुलान् खादितुं प्रवृत्ताः जाले ….. निपतिताः। अतः उक्तम् .. विदधीत न क्रियाम्’।
उत्तराणि:
एकस्मिन् वने कश्चन व्याधः जालं विस्तीर्य दूरे स्थितः। क्रमशः आकाशात् सपरिवारः कपोतराजः नीचैः आगच्छत्। यदा कपोताः तण्डुलान् अपश्यन् तदा तेषां लोभो जातः। परं राजा सहमतः नासीत्। तस्य युक्तिः आसीत् यदि वने कोऽपि मनुष्यः नास्ति। तर्हि कुतः तण्डुलानाम् सम्भवः? परं राज्ञः उपदेशम् अस्वीकृत्य कपोताः तण्डुलान् खादितुं प्रवृत्ताः जाले च निपतिताः। अतः उक्तम् ‘सहसा विदधीत न क्रियाम्’।

Chapter 2 Sanskrit Class 8

Class 8 Sanskrit Chapter 2 बिलस्य वाणी न कदापि में श्रुता Additional Important Questions and Answers

अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि निर्देशानुसारं लिखत –

(1) कस्मिंश्चित् वने खरनखरः नाम सिंहः प्रतिवसति स्म। सः कदाचित् इतस्ततः परिभ्रमन् क्षुधार्तः न
किञ्चिदपि आहारं प्राप्तवान्। ततः सूर्यास्तसमये एकां महतीं गुहां दृष्ट्वा सः अचिन्तयत्-‘नूनम् एतस्यां
गुहायां रात्रौ कोऽपि जीवः आगच्छति।

I. एकपदेन उत्तरत

(i) सिंहस्य नाम किम् अस्ति?
उत्तराणि:
खरनखरः।

(ii) सिंहः किं दृष्ट्वा अचिन्तयत्?
उत्तराणि:
गुहाम्।

(iii) गुहा कीदृशी आसीत्?
उत्तराणि:
महती।

Ncert Class 8 Sanskrit Chapter 2

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत

(i) सिंहः कुत्र प्रतिवसति स्म?
उत्तराणि:
सिंहः कस्मिंश्चित् वने प्रतिवसति स्म।

(ii) परिभ्रमन् सिंहः किं न प्राप्तवान्?
उत्तराणि:
परिभ्रमन् सिंहः किञ्चिदपि आहारं न प्राप्तवान्।

III. निर्देशानुसारम् प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं उत्तरं चित्वा लिखत

(i) ‘सः’ इति सर्वनामपदस्य स्थाने संज्ञापदं किम् भविष्यति?
(क) जीवः
(ख) सिंहः
(ग) क्षुधातः
(घ) वने
उत्तराणि:
(ख) सिंहः।

(ii) ‘क्षुधातः’ इति विशेषणपदस्य कर्तृपदं किम्?
(क) गुहां
(ख) रात्रौ
(ग) सिंहः
(घ) आहारं
उत्तराणि:
(ग) सिंहः।

(iii) ‘आयाति’ इति पदस्य पर्यायशब्दं गद्यांशे किम् प्रयुक्तम्?
(क) प्रतिवसति
(ख) परिभ्रमन्
(ग) आगच्छति
(घ) प्राप्तवान्
उत्तराणि:
(ग) आगच्छति।

Ch 2 Sanskrit Class 8

(2) तदा गुहायाः स्वामी दधिपुच्छः नाम शृगालः समागच्छत् । स पश्यति यत् सिंहपदपद्धतिः गुहायां प्रविष्टा, न तु बहिरागता। सोऽचिन्तयत्-नूनम् अस्मिन् बिले सिंहः अस्ति। सः रवं कर्तुम् आरब्धः-भो बिल! किम् अद्य त्वं मां न आह्वयसि?

I. एकपदेन उत्तरत

(i) गुहायाः स्वामी कः आसीत्?
उत्तराणि:
शृगालः।

(ii) शृगालः किं कर्तुम् आरब्धः?
उत्तराणि:
रवम्।

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत

(i) गुहायां का प्रविष्टा?
उत्तराणि:
गुहायां सिंहपदपद्धतिः प्रविष्टा।

(ii) तदा कः समागच्छत्?
उत्तराणि:
तदा गुहायाः स्वामी दधिपुच्छः नाम शृगालः समागच्छत्।

Class 8 Chapter 2 Sanskrit

III. निर्देशानुसारम् उत्तरत

(i) ‘सोऽचिन्तयत्’ अत्र सज्ञापदं लिखत।
उत्तराणि:
शृगालः।

(ii) ‘न आह्वयसि’ इत्यत्र सन्धिः कार्यः।
उत्तराणि:
नाऽऽह्वयसि।

(iii) ‘नूनम्’ इत्यस्य पर्यायशब्दं लिखत।
उत्तराणि:
खलु।

Class 8 Sanskrit Chapter 2 Solution

समुचितपदेन रिक्तस्थानानि पूरयत, येन कथनानां भावः स्पष्टो भवेत् –

(क) सिंहः महतीं गुहां दृष्ट्वा अचिन्तयत्।

अस्य भावः अस्ति यत् सिंहः … ……………. गुहां
उत्तराणि:
अस्य भावः अस्ति यत् सिंहः विशालां गुहां वीक्ष्य अचिन्तयत्।

(ख) अत्रैव निगूढो भूत्वा तिष्ठामि।

अस्य भावः अस्ति यद् अहम् अस्मिन् …….
उत्तराणि:
अस्य भावः अस्ति यद् अहम् अस्मिन् स्थाने एव प्रच्छन्नो भूत्वा तिष्ठामि।

Sanskrit Ch 2 Class 8

अधोलिखितेषु विकल्पेषु समुचितं भावं चित्वा लिखत –

(क) कस्मिंश्चिद् वने एकः सिंहः प्रतिवसति स्म।

(i) कस्मिंश्चिद् नगरे एकः सिंहः वसति स्म।
(ii) कस्मिंश्चिद् वने एकः सिंहः वसति स्म।
(iii) एकस्मिन् वने सिंहः मृगान् खादति स्म।
(iv) एकस्मिन् वने सिंहः स्वपिति स्म।
उत्तराणि:
(ii) कस्मिंश्चिद् वने एकः सिंहः वसति स्म।

(ख) सिंहः किञ्चिदपि आहारं न प्राप्तवान्।
(i) सिंहः भोजनं न प्राप्तवान् ।
(ii) सिंहः भोजनं न कृतवान् ।
(iii) सिंहः भोजनं न खादितवान्।
(iv) सिंहः भोजनं न दृष्टवान् ।
उत्तराणि:
(i) सिंहः भोजनं न प्राप्तवान्।

Class 8th Sanskrit Chapter 2

अधोलिखितेषु भावकथनेषु यत् कथनं शुद्धं तत् (✓) चिह्नन, यच्चाऽशुद्धं तत् (✗) चिह्नन अङ्कयत।

(क) गुहायां रात्रौ कोऽपि आगच्छति

(i) गुहायां रात्रिः आगच्छति। ।
(ii) गुहायां कोऽपि रात्रिकाले आगच्छति।
उत्तराणि:
(i) गुहायां रात्रिः आगच्छति। (✗)
(ii) गुहायां कोऽपि रात्रिकाले आगच्छति। (✓)

(ख) सः किञ्चिदपि आहारं न प्राप्तवान्।
(i) सः स्वल्पमपि भोजनं न प्राप्तवान् ।
(ii) सः भोजनं प्राप्तवान्, न आहारम् ।
उत्तराणि:
(i) सः स्वल्पमपि भोजनं न प्राप्तवान् । (✓)
(ii) सः भोजनं प्राप्तवान्, न आहारम् ।(✗)

Class 8 Sanskrit Ch 2

अधोलिखितस्य श्लोकस्य अन्वयं लिखत

(क) अनागतं यः कुरुते सः शोभते।
(ख) सः शोच्यते यो न करोत्यनागतम्।
उत्तराणि:
(क) यः अनागतं कुरुते, सः शोभते।
(ख) यो न अनागतं करोति, सः शोच्यते।

Sanskrit Class 8 Chapter 2 Question Answer

अधोलिखितस्य श्लोकस्य प्रदत्ते अन्वये समुचितपदेन रिक्तस्थानानां पूर्ति कुरुत –

भयसन्त्रस्तमनसां हस्तपादादिकाः क्रियाः।
प्रवर्तन्ते न वाणी च वेपथुश्चाधिको भवेत्॥

अन्वयः-भयसन्त्रस्तमनसा ……………. क्रियाः ……………… च न प्रवर्तन्ते …………… च ……………. भवेत्।
उत्तराणि:
भयसन्त्रस्तमनसां हस्तपादादिकाः क्रियाः वाणी च न प्रवर्तन्ते वेपथुः च अधिकः भवेत्।

Class 8 Ch 2 Sanskrit

अधोलिखितेषु कथनेषु स्थूलपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं क्रियताम्

(क) वने सिंहः प्रतिवसति स्म।
(i) का
(ii) किम्
(iii) कः
(iv) कम्
उत्तराणि:
वने कः प्रतिवसति स्म?

(ख) सिंहः क्षुधार्तः आसीत्।
(i) किम्
(ii) कीदृशः
(iii) कस्मिन्
(iv) कान्
उत्तराणि:
सिंहः कीदृशः आसीत्?

(ग) सिंहः सायं गुहाम् अपश्यत् ।
(i) कुत्र
(ii) तदा
(iii) कदा.
(iv) कीदृशः
उत्तराणि:
सिंहः कदा गुहाम् अपश्यत्?

Chapter 2 Class 8 Sanskrit

घटनाक्रमाऽनुसारम् अधोलिखितानि वाक्यानि पुनः लिखत –

(i) शृगालः दूरं पलायमानः श्लोकम् अपठत्।
उत्तराणि:
वने खरनखरः नाम सिंहः प्रतिवसति स्म।

(ii) दधिपुच्छः रवं कर्तुम् आरब्धः।
उत्तराणि:
सः किञ्चिदपि आहारं न प्राप्तवान्।

(iii) वने खरनखरः नाम सिंहः प्रतिवसति स्म।
उत्तराणि:
गुहायाः स्वामी तत्र समागच्छत् ।

(iv) अन्ये पशवः भयभीताः अभवन् ।
उत्तराणि:
दधिपुच्छः रवं कर्तुम् आरब्धः।

(v) सिंहः शृगालस्य आह्वानम् अकरोत् ।
उत्तराणि:
सिंहः शृगालस्य आह्वानम् अकरोत् ।

(vi) गुहायाः स्वामी तत्र समागच्छत् ।
उत्तराणि:
अन्ये पशवः भयभीताः अभवन् ।

(vii) सः किञ्चिदपि आहारं न प्राप्तवान् ।
उत्तराणि:
शृगालः दूरं पलायमानः श्लोकम् अपठत्।

Sanskrit Class 8 Chapter 2 Solution

अधोलिखिते सन्दर्भे रिक्तस्थानानि मंजूषायाः उचितपदैः पूरयत –

एतस्मिन् अन्तरे ………….. ……………. स्वामी दधिपुच्छः नाम ………… समागच्छत् । स च यावत्
………… तावत् सिंहपदपद्धतिः गुहायां ……….. दृश्यते, न च ……………. आगता। शृगालः अचिन्तयत्-“अहो, ………. अस्मि, नूनम् अस्मिन् .. ……………….. सिंहः अस्ति इति तर्कयामि। तत् किं करवाणि?” एवं ………………………… दूरस्थः ………………………… कर्तुमारब्धः ।

शृगालः, प्रविष्टा, विचिन्त्य, गुहायाः, विनष्टो, बहिर्, पश्यति, बिले, रवम्।

उत्तराणि:
एतस्मिन् अन्तरे गुहायाः स्वामी दधिपुच्छ: नाम शृगालः समागच्छत् । स च यावत् पश्यति तावत् सिंहपदपद्धतिः गुहायां प्रविष्टा दृश्यते, न च बहिर् आगता। शृगालः अचिन्तयत्-“अहो, विनष्टो अस्मि। नूनम् अस्मिन् बिले सिंहः अस्ति इति तर्कयामि। तत् किं करवाणि?” एवं विचिन्त्य दूरस्थः रवं कर्तुमारब्धः।

अधोलिखितानां शब्दानाम् अर्थान् निर्दिश्य वाक्येषु प्रयोगं कुरुत –
क्षुधातः, निगूढः, महती।
उत्तराणि:
(i) क्षुधातः = बुभुक्षितः।
एकदा वने एकः सिंहः क्षुधातः आसीत् ।

(ii) निगूढः = प्रच्छन्नः।
वानरः निगूढः भूत्वा तिष्ठति।

(iii) महती = विशाला।
पर्वते महती गुहा अस्ति।

Ncert Class 8 Sanskrit Chapter 2 Solution

अधोलिखितानां शब्दानां समक्षं प्रदत्तैः अर्थैः सह मेलनं क्रियताम् –

शब्दाः – अर्थाः
(i) वने – आयाति।
(ii) इतस्ततः – वीक्ष्य।
(iii) आहारम् – विशाला।
(iv) महती – भोजनम्।
(v) दृष्ट्वा – यत्र तत्र।
(vi) आगच्छति – कानने।
उत्तराणि:
शब्दाः – अर्थाः
(i) वने – कानने।
(ii) इतस्ततः – यत्र तत्र।
(iii) आहारम् – भोजनम्।
(iv) महती – विशाला।
(v) दृष्ट्वा – वीक्ष्य।
(vi) आगच्छति – आयाति।

Ncert Solutions Class 8 Sanskrit Chapter 2

1. अधोलिखितगद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि निर्देशानुसारं लिखत –

एतस्मिन् अन्तरे गुहायाः स्वामी दधिपुच्छः नाम शृगालः समागच्छत्। स च यावत् पश्यति तावत् सिंहपदपद्धतिः गुहायां प्रविष्टा दृश्यते, न च बहिरागता। शृगालः अचिन्तयत्-“अहो विनष्टोऽस्मि। नूनम् अस्मिन् बिले सिंहः अस्तीति तर्कयामि। तत् किं करवाणि?”

(i) एकपदेन उत्तरत –
शृगालस्य नाम किम् आसीत्?
(क) स्वामी
(ख) दुग्धपुच्छः
(ग) दधिपुच्छः
(घ) गुहायाः
उत्तराणि:
(ग) दधिपुच्छः

(ii) पूर्णवाक्येन उत्तरत –
(क) कस्य पदपद्धतिः गुहायां प्रविष्टा दृश्यते?
उत्तराणि:
सिंहस्य पदपद्धतिः गुहायां प्रविष्टा दृश्यते।

(iii) ‘विनष्टोऽस्मि’ इति कः अचिन्तयत्?
(क) सिंहः
(ख) शृगालः
(ग) गजः
(घ) अश्वः
उत्तराणि:
(ख) शृगालः

(iv) ‘करवाणि’ इति क्रियापदे कः लकारः?
(क) लङ्
(ख) लुट्
(ग) लट्
(घ) लोट
उत्तराणि:
(घ) लोट

Cbse Class 8 Sanskrit Chapter 2

2. उचितं अव्ययपदं चित्वा वाक्यं पूरयत

(i) सिंहस्य उच्चगर्जनेन गुहा—- शृगालं आह्वयत्।
(क) उच्चैः
(ख) नीचैः
(ग) अद्यः
(घ) सहसा
उत्तराणि:
(क) उच्चैः

(ii) ‘गुहायाः’ इति पदे का विभक्तिः ?
(क) तृतीया
(ख) चतुर्थी
(ग) षष्ठी
(घ) सप्तमी
उत्तराणि:
(ग) षष्ठी

(iii) ‘विचार्य’ इत्यत्र कः प्रत्ययः?
(क) ल्यप्
(ख) क्त्वा
(ग) क्त
(घ) यत्
उत्तराणि:
(क) ल्यप्

(iv) ‘निष्क्रम्य’ इति पदस्य विलोमपदं किं?
(क) निष्क्रान्तः
(ख) प्रविश्य
(ग) प्रविशत्
(घ) प्राविशत्
उत्तराणि:
(ख) प्रविश्य

(v) ‘अकस्मात्’ इत्यस्य पदस्य समानार्थकं अव्ययपदं किं?
(क) समं
(ख) सार्धम्
(ग) सह
(घ) सहसा
उत्तराणि:
(घ) सहसा

(vi) ‘उच्यते’ इति क्रियापदे कः धातुः?
(क) उच्
(ख) वच्
(ग) उच्य्
(घ) उच्यत
उत्तराणि:
(ख) वच्

(vii) ‘यदाह’ इति पदस्य सन्धिच्छेदं किम्?
(क) यद् + अहं
(ख) यद + अहं
(ग) यदा + अहं
(घ) यदा + हं
उत्तराणि:
(ग) यदा + अहं

Class 8 Sanskrit Chapter 2 Exercise

3. रेखांकितपदानि आधारीकृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत –

(i) कदापि बिलस्य वाणी मे न श्रुता।
(क) कः
(ख) का
(ग) के
(घ) कस्य
उत्तराणि:
(घ) कस्य

(ii) नूनं अस्मिन् बिले सिंहः अस्ति।
(क) के
(ख) कदा
(ग) कुत्र
(घ) का
उत्तराणि:
(ग) कुत्र

(iii) सूर्यास्तसमये एकां महतीं गुहां दृष्ट्वा सिंहः अचिन्तयत्।
(क) कदा
(ख) कति
(ग) के
(घ) कः
उत्तराणि:
(क) कदा

4. ‘एतस्यां’ इत्यस्य पदस्य मूलशब्दं किं?
(क) अयं
(ख) एतद्
(ग) एत
(घ) इदम्
उत्तराणि:
(ख) एतद्

MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 8 लौहतुला with Answers

MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 8 लौहतुला with Answers

Check the below NCERT MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 8 लौहतुला with Answers Pdf free download. MCQ Questions for Class 9 Sanskrit with Answers were prepared based on the latest exam pattern. We have provided लौहतुला Class 9 Sanskrit MCQs Questions with Answers to help students understand the concept very well. https://ncertmcq.com/mcq-questions-for-class-9-sanskrit-with-answers/

Students can also read NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit Chapter 8 Questions and Answers at LearnInsta. Here all questions are solved with a detailed explanation, It will help to score more marks in your examinations.

निम्नवाक्येषु रेखाङ्कित पदानां स्थानेषु प्रश्नवाचक पदं लिखत

Question 1.
लौहघटिता पूर्वपुरुषोपार्जिता तुलासीत्।
(क) कीदृशा
(ख) कीदृशी
(ग) कीदृशम्
(घ) का

Answer

Answer: (ख) कीदृशी

Question 2.
सः श्रेष्ठिनो गृहे रक्षित्वा विदेशं अगच्छत्।
(क) केन
(ख) कस्य
(ग) कम्
(घ) कः

Answer

Answer: (ख) कस्य

Question 3.
त्वदीया तुला मूषकैः भक्षिता।
(क) केन
(ख) कया
(ग) कैः
(घ) काभ्याम्।

Answer

Answer: (ग) कैः

Question 4.
संसारे किञ्चिदपि शाश्वतं नास्ति।
(क) किम्
(ख) कीदृशम्
(ग) कम्
(घ) कः

Answer

Answer: (ख) कीदृशम्

Question 5.
संसारे किञ्चिदपि शाश्वतं नास्ति।
(क) कुत्र
(ख) कीदृशम्
(ग) के
(घ) किम्

Answer

Answer: (क) कुत्र

Question 6.
वणिक्शिशुः अभ्यागतेन सह प्रस्थितः।
(क) केन
(ख) कः
(ग) कम्
(घ) कस्य

Answer

Answer: (क) केन

Question 7.
तत् द्वारं बृहत् शिलया आच्छाद्य आगतः।
(क) केन
(ख) कया
(ग) कस्या
(घ) का

Answer

Answer: (ख) कया

Question 8.
सः शिशुं गिरिगुहायां प्रक्षिप्य आगतः।
(क) कया
(ख) कस्याः
(ग) कस्याम्
(घ) काम्

Answer

Answer: (ग) कस्याम्

Question 9.
वणिक्पुत्रः सत्वरं गृहं आगतः।
(क) कम्
(ख) किम्
(ग) कुत्र
(घ) कदा

Answer

Answer: (ग) कुत्र

Question 10.
मम शिशुः त्वया सह नदीं गतः।
(क) कम्
(ख) कस्या
(ग) केन
(घ) किम्

Answer

Answer: (ग) केन

Question 11.
क्वचित् श्येनो बालं हर्तुम् समर्थोऽस्ति।
(क) को
(ख) कः
(ग) के
(घ) कान्

Answer

Answer: (ख) कः

Question 12.
श्रेष्ठी तारस्वरेण उवाच।।
(क) की
(ख) का
(ग) कः
(घ) कीहशः

Answer

Answer: (ग) कः

Question 13.
तौ विवदमानौ राजकुलं गतौ।
(क) कम्
(ख) को
(ग) के
(घ) कः

Answer

Answer: (ख) को

गद्यांशम् पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत

आसीत् कस्मिंश्चिद् अधिष्ठाने जीर्णधनो नाम वणिक्पुत्रः। स च विभवक्षयात् देशान्तरं गन्तुमिच्छन् व्यचिन्तयत्
यत्र देशेऽथवा स्थाने भोगा भुक्ताः स्ववीर्यतः।
तस्मिन् विभवहीनो यो वसेत् स पुरुषाधमः॥
तस्य च गृहे लौहघटिता पूर्वपुरुषोपार्जिता तुला आसीत्। तां च कस्यचित् श्रेष्ठिनो गृहे निक्षेपभूतां कृत्वा देशान्तरं प्रस्थितः। ततः सुचिरं कालं देशान्तरं यथेच्छया भ्रान्त्वा पुनः स्वपुरम् आगत्य तं श्रेष्ठिनम् अवदत्- “भोः श्रेष्ठिन्! दीयतां मे सा निक्षेपतुला।” सोऽवदत्-“भोः! नास्ति सा, त्वदीया तुला मूषकैः भक्षिता” इति।

जीर्णधनः अवदत्-“भोः श्रेष्ठिन्! नास्ति दोषस्ते, यदि मूषकैः भक्षिता। ईदृशः एव अयं संसारः। न किञ्चिदत्र शाश्वतमस्ति। परमहं नद्यां स्नानार्थं गमिष्यामि। तत् त्वम आत्मीयं एनं शिशुं धनदेवनामानं मया सह स्नानोपकरणहस्तं प्रेषय” इति।

Question 1.
वणिक्पुत्रस्य नाम किम् आसीत्?

Answer

Answer: जीर्णधनः

Question 2.
लौहघटिता तुला कीदृशी आसीत्।

Answer

Answer: पूर्वपुरुषोपार्जिता

Question 3.
जीर्णधनः कुत्र प्रस्थितः?

Answer

Answer: देशान्तरम्।

Question 4.
वाणिवपुत्रः स्वपुरमागत्य श्रेष्ठिनम् किम् अवदत्?

Answer

Answer: वणिक्पुत्रः स्वपुरमागत्य श्रेष्ठिनम् अवदत्- “भोः श्रेष्ठिन्! दीयतां मे सा निक्षेपतुला।”

Question 5.
श्रेष्ठी किम् अवदत्?

Answer

Answer: श्रेष्ठी अवदत् “भोः। नास्ति सा, त्वदीया तुला मूषकैः भक्षिता” इति।

Question 6.
अत्र “जीर्णधनः” इति कर्तृपदस्य क्रियापदं किम्?

Answer

Answer: आसीत्

Question 7.
अस्मिन् अनुच्छेदे ‘कालं’ इति पदस्य विशेषणपदं किम् अत्र?

Answer

Answer: सुचिरं

Question 8.
अशाश्वतं’ इति पदस्य विपर्यय पदम् किम् अत्र?

Answer

Answer: शाश्वतं

Question 9.
अनुच्छेदे ‘अस्ति’ इति क्रियापदस्य विपर्ययपदं किम् प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: आसीत्

स श्रेष्ठी स्वपुत्रम् अवदत्-“वत्स! पितृव्योऽयं तव, स्नानार्थं यास्यति, तद् अनेन साकं गच्छ” इति। अथासौ श्रेष्ठिपुत्रः धनदेवः स्नानोपकरणमादाय प्रहृष्टमनाः तेन अभ्यागतेन सह प्रस्थितः। तथानुष्ठिते स वणिक् स्नात्वा तं शिशुं गिरिगुहायां प्रक्षिप्य, तद्वारं बृहत् शिलया आच्छाद्य सत्त्वरं गृहमागतः। सः श्रेष्ठी पृष्टवान्-“भोः! अभ्यागत! कथ्यतां कुत्र मे शिशुः यः त्वया सह नदीं गतः”? इति। स अवदत्-“तव पुत्रः नदीतटात् श्येनेन हृतः” इति। श्रेष्ठी अवदत्- “मिथ्यावादिन्! किं क्वचित् श्येनो बालं हर्तुं शक्नोति? तत् समर्पय मे सुतम् अन्यथा राजकुले निवेदयिष्यामि।” इति। सोऽकथयत्-“भोः सत्यवादिन्! यथा श्येनो बालं न नयति, तथा मूषका अपि लौहघटितां तुला न भक्षयन्ति। तदर्पय मे तुलाम्, यदि दारकेण प्रयोजनम्।” इति।

Question 1.
वणिक्शिशुः कीदृशं मनः तेन सह प्रस्थितः?

Answer

Answer: (प्रसन्नमनः) प्रहृष्टमनाः

Question 2.
लौहघटितातुला केन खादिता?

Answer

Answer: मूषकैः

Question 3.
तेन सह कः प्रस्थितः?

Answer

Answer: वणिक्शिशुः

Question 4.
वणिक्पुत्रः किम् कृत्वा गृहमागतः?

Answer

Answer: वणिक्पुत्रः स्नात्वा तं शिशुं (वणिक्शिशु) गिरिगुहायां प्रक्षिप्य, तद्द्वारं बृहत् शिलया आच्छाद्य सत्वरं गृहम् आगतः।

Question 5.
श्रेष्ठी स्वपुत्रम् किम् उवाच?

Answer

Answer: श्रेष्ठी स्वपुत्रमुवाच-“वत्स! पितृव्योऽयं तव, स्नानार्थं यास्यति, तद् गम्यताम् अनेन साकम्।

Question 6.
अत्र ‘मिथ्यावादिन्’ इति पदस्य विपर्ययपदं किम् प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: सत्यवादिन्,

Question 7.
‘भक्षयन्ति’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम् अस्मिन् अनुच्छेदे?

Answer

Answer: मूषकाः

Question 8.
अत्र गद्यांशे ‘शीघ्रम्’ इति पदस्य पर्यायपदं किम् प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: सत्वरम्

Question 9.
‘पुत्रम्’ इत्यर्थे किं पदं प्रयुक्तम् अत्र?

Answer

Answer: सुतम्

एवं विवदमानौ तौ द्वावपि राजकुलं गतौ। तत्र श्रेष्ठी तारस्वरेण अवदत्- “भोः! वञ्चितोऽहम्! वञ्चितोऽहम्! अब्रह्मण्यम्! अनेन चौरेण मम शिशुः अपहृतः” इति। अथ धर्माधिकारिणः तम् अवदन्-“भोः! समर्प्यतां श्रेष्ठिसुतः’। सोऽवदत्- “किं करोमि? पश्यतो मे नदीतटात् श्येनेन शिशुः अपहृतः’। इति। तच्छ्रुत्वा ते अवदन्-भोः! भवता सत्यं नाभिहितम्-किं श्येनः शिशुं हर्तुं समर्थो भवति? सोऽवदत्-भोः भोः! श्रूयतां मद्वचः
तुलां लौहसहस्रस्य यत्र खादन्ति मूषकाः।
राजन्तत्र हरेच्छ्येनो बालकं, नात्र संशयः॥
ते अपृच्छन्- “कथमेतत्”।
ततः स श्रेष्ठी सभ्यानामग्रे आदितः सर्वं वृत्तान्तं न्यवेदयत्। ततः न्यायाधिकारिणः विहस्य तौ द्वावपि सम्बोध्य तुला-शिशुप्रदानेन तोषितवन्तः।

Question 1.
राजकुलं कौ गतौ?

Answer

Answer: द्वावपि

Question 2.
श्रेष्ठी कीदृशेन स्वरेण प्रोवाच?

Answer

Answer: तारस्वरेण

Question 3.
किं कुर्वाणौ तौ द्वावपि राजकुलं गतौ?

Answer

Answer: विवदमानौ।

Question 4.
श्रेष्ठी तारस्वरेण किम् उवाच?

Answer

Answer: श्रेष्ठी तारस्वरेण उवाच- “भोः! अब्रह्मण्यम्! अब्रह्मण्यम्! अनेन चौरेण मम शिशुिः अपहृतः” इति।

Question 5.
अत्र किं संशयः न अस्ति?

Answer

Answer: यत्र लौहसहस्रस्य तुलाम् मूषकाः खादन्ति तत्र श्येनः अपि बालकम् हरेत् अत्र संशयः न अस्ति।

Question 6.
सर्व’ इति पदस्य विशेष्य पदं किम् अत्र?

Answer

Answer: वृत्तान्तम्

Question 7.
गद्यांशे अत्र “सन्तोषितौ” इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?

Answer

Answer: तौ

Question 8.
“प्रारम्भतः” इति पदस्य पर्यायपदं किम अस्मिन् अनुच्छेदे?

Answer

Answer: आदितः

Question 9.
अत्र “उच्चस्वरेण” इति अर्थे किम् पदं प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: तारस्वरेण।

अन्वय लेखनम्

यत्र देशेऽथवा स्थाने भोगा भुक्ताः स्ववीर्यतः।
तस्मिन् विभवहीनो यो वसेत् स पुरुषाधमः॥

अन्वय- यत्र (i) …………….. अथवा (ii) ……………. स्ववीर्यतः भोगाः (iii) ……….. (iv) ………….. यः वसेत् स पुरुषाधमः।
मञ्जूषा- विभवहीनः, स्थाने, देशे, भुक्ता

Answer

Answer:
(i) देशे
(ii) स्थाने
(iii) भुक्ताः
(iv) विभवहीनः।

तुला लौहसहस्रस्य यत्र खादन्ति मूषकाः।
राजन्तत्र हरेच्छ्येनो बालकं, नात्र संशयः॥

अन्वय- राजन्! (i) ………….. लौहसहस्रस्य (ii) ……………. मूषकाः (iii) …………… तत्र (iv) ……………. बालकम् हरेत् अत्र संशयः न।
मञ्जूषा- तुलाम्, यत्र, श्येनः, खादन्ति

Answer

Answer:
(i) यत्र
(ii) तुलाम्
(iii) खादन्ति
(iv) श्येनः।

निम्न श्लोकनि पठित्वा भावलेखनम्

यत्र देशेऽथवा स्थाने भोगा भुक्ताः स्ववीर्यतः
तस्मिन् विभवहीनो यो वसेत स पुरुषाधमः॥

अस्य भावोऽस्ति- यत्र देशे (i) ……………….. स्थाने (ii) …………… भोगाः भुक्ताः (iii) ……………. यः विभवहीनः (iv) …………….. सः पुरुषः अधमः।।
मञ्जूषा- वसेत्, स्ववीर्यतः, अथवा, तस्मिन्

Answer

Answer:
(i) अथवा
(ii) स्ववीर्यतः
(iii) तस्मिन्
(iv) वसेत्।

तुलां लौहसहस्रस्य यत्र खादति मूषकाः।
राजन्तत्र हरेच्छ्येनो बालकं नात्र संशयः॥

अस्य भावोऽस्ति- (i) ………….. यत्र (ii) ……………. तुलां (iii) …………… खादन्ति तत्र श्येनः (iv) …………… हरेत् अत्र संशयः न।।
मञ्जूषा- बालकम्, मूषकाः, लौहसहस्रस्य, राजन्।

Answer

Answer:
(i) राजन्
(ii) लौहसहस्रस्य
(iii) मूषकाः
(iv) बालकम्।

निम्नवाक्यानि घटनाक्रमानुसारं पुनर्लिखत

1. (i) भोः! नास्ति सा, त्वदीया तुला मूषकैर्भक्षिता इति।
(ii) सः एकदा विदेशं गच्छन् अचिन्तयत्।
(iii) कस्मिंश्चिद् अधिष्ठाने जीर्णधनः नामकः वाणिक्पुत्रः आसीत्।
(iv) धनिकः नृपस्य समीपं न्यायार्थम् अगच्छत्।
(v) भोः श्रेष्ठिन्! दीयतां मे सा निक्षेपतुला।
(vi) इमाम् लौहतुलां श्रेष्ठिनः गृहे निक्षिप्य गच्छामि।
(vii) कथं श्येनः पुत्रं नेतुं समर्थोऽस्ति।
(viii) अस्य पुत्रस्य अपहरणं श्येनेन कृतम्।

Answer

Answer:
(i) कस्मिंश्चिद् अधिष्ठाने जीर्णधनः नामकः वाणिवपुत्रः आसीत्।
(ii) सः एकदा विदेशं गच्छन् अचिन्तयत्।
(iii) इमाम् लौहतुलां श्रेष्ठिनः गृहे निक्षिप्य गच्छामि।
(iv) भोः श्रेष्ठिन्! दीयतां मे सा निक्षेपतुला।
(v) भोः! नास्ति सा, त्वदीया तुला मूषकैर्भक्षिता इति।
(vi) कथं श्येनः पुत्रं नेतुं समर्थोऽस्ति।
(vii) धनिकः नृपस्य समीपं न्यायार्थम् अगच्छत्।
(viii) अस्य पुत्रस्य अपहरणं श्येनेन कृतम्।

2. (i) तव तुलां मूषकाः खादिताः।
(ii) न्यायाधीशस्य आज्ञया धनिकः तस्य तुलाम् अयच्छत्।
(iii) न्यायाधीशः जीर्णधनस्य वार्ता श्रुत्वा अवदत्-‘कथमेतत् भवितुं शक्नोति’?
(iv) तव पुत्रं श्येनः नीतवान्।
(v) जीर्णधनः सर्वां वार्ता कथयति।
(vi) एकदा एकः जीर्णधनः नाम वाणिवपुत्रः न्वयसत्।
(vii) सः स्वलौहतुलां धनिकस्य समीपं निक्षिप्य विदेशम् अगच्छत्।
(viii) जीर्णधनः स्नानार्थं धनिकस्य पुत्रं नीत्वा नदीम् अगच्छत्।

Answer

Answer:
(i) एकदा एकः जीर्णधनः नाम वाणिवपुत्रः न्वयसत्।
(ii) सः स्वलौहतुलां धनिकस्य समीपं निक्षिप्य विदेशम् अगच्छत्।
(iii) तव तुलां मूषकाः खादिताः।
(iv) जीर्णधनः स्नानार्थं धनिकस्य पुत्रं नीत्वा नदीम् अगच्छत्।
(v) तव पुत्रं श्येनः नीतवान्।
(vi) न्यायाधीशः जीर्णधनस्य वार्तां श्रुत्वा अवदत्-‘कथमेतत् भवितुं शक्नोति’?
(vii) जीर्णधनः सर्वां वार्ता कथयति।
(viii) न्यायाधीशस्य आज्ञया धनिकः तस्य तुलाम् अयच्छत्।

‘क’ स्तम्भे लिखितानां पदानां पर्यायाः ‘ख’ स्तम्भे लिखिताः। तान् यथासमक्षं योजयत्

‘क’ स्तम्भः – “ख’ स्तम्भः
(i) अधिष्ठाने – एतादृशः
(ii) निक्षेपः – धनाभावात्
(iii) ईदृशः – देहि
(iv) विभवक्षयात् – प्रारम्भतः
(v) समर्पय – बोधयित्वा
(vi) आदितः – हसित्वा
(vii) संबोध्य – न्यासः
(viii) विहस्य – स्थाने

Answer

Answer:
(i) स्थाने
(ii) न्यासः
(iii) एतादृशः
(iv) धनाभावात्
(v) देहि
(vi) प्रारम्भतः
(vii) बोधयित्वा
(viii) हसित्वा

‘क’ स्तम्भे विशेषणानि ‘ख’ स्तम्भे विशेष्याणि दत्तानि। तानि समुचित योजयत

‘क’ स्तम्भः – ‘ख’ स्तम्भः
(i) सुचिरे – तुलाम्
(ii) कस्मिंश्चित् – वृत्तान्तम्
(iii) लौहघटिताम् – पुरुषः
(iv) सर्वं – तौ
(v) अधमः – अधिष्ठाने
(vi) विवादमानौ – काले

Answer

Answer:
(i) काले
(ii) अधिष्ठाने
(iii) तुलाम्
(iv) वृत्तान्तम्
(v) पुरुषः
(vi) तौ

निम्न पदानाम् दत्तेषु विपर्ययपदेषु शुद्धं विपर्ययं सह मेलनं कुरुत’

पदानि – विपर्ययाः
(i) गन्तुम् – मदीया
(ii) सत्यवादिन्! – पुरुषाधमः
(iii) अस्ति – अपर्य
(iv) गृहाण – श्रेष्ठिन्!
(v) त्वदीया – आदितः
(vi) सत्वरम् – आसीत्
(vii) दु:खितमनाः – मिथ्यावादिन्!
(viii) पुरुष श्रेष्ठः – चिरम्
(ix) अन्ततः – प्रहष्टमनाः
(x) भिक्षुक! – आगन्तुम्

Answer

Answer:
(i) आगन्तुम्
(ii) मिथ्यावादिन्!
(iii) आसीत्
(iv) अपर्य
(v) मदीया
(vi) चिरम्
(vii) प्रहष्टमनाः
(viii) पुरुषाधमः
(ix) आदितः
(x) श्रेष्ठिन्!।

We hope the given NCERT MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 8 लौहतुला with Answers Pdf free download will help you. If you have any queries regarding CBSE Class 9 Sanskrit लौहतुला MCQs Multiple Choice Questions with Answers, drop a comment below and we will get back to you soon.

MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 11 पर्यावरणम् with Answers

MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 11 पर्यावरणम् with Answers

Check the below NCERT MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 11 पर्यावरणम् with Answers Pdf free download. MCQ Questions for Class 9 Sanskrit with Answers were prepared based on the latest exam pattern. We have provided पर्यावरणम् Class 9 Sanskrit MCQs Questions with Answers to help students understand the concept very well. https://ncertmcq.com/mcq-questions-for-class-9-sanskrit-with-answers/

Students can also read NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit Chapter 11 Questions and Answers at LearnInsta. Here all questions are solved with a detailed explanation, It will help to score more marks in your examinations.

निम्नवाक्येषु रेखाकित पदानां स्थानेषु प्रश्नवाचक पदं लिखत

Question 1.
प्रकृतिः प्राणिनाम् संरक्षति।
(क) केषाम्
(ख) का
(ग) कः
(घ) काम्

Answer

Answer: (क) केषाम्

Question 2.
प्रकृतिः सुखसाधनैः तर्पयति।
(क) केन
(ख) किमर्थम्
(ग) कैः
(घ) कम्

Answer

Answer: (ग) कैः

Question 3.
पञ्चतत्वानि मिलित्वा पर्यावरणं रचयन्ति।
(क) कानि
(ख) किम्
(ग) कीदृशम्
(घ) कम्

Answer

Answer: (ख) किम्

Question 4.
‘परिष्कृतम्’ पर्यावरणं अस्मभ्यम् जीवनं यच्छति।
(क) किम्
(ख) कीदृशम्
(ग) केन
(घ) कथम्

Answer

Answer: (ख) कीदृशम्

Question 5.
प्रकृतिकोपैः जनः आतङ्कितः भवति।
(क) कीदृशः
(ख) कीदृशम्
(ग) कीदृशेन
(घ) कीदृशाः

Answer

Answer: (क) कीदृशः

Question 6.
‘इन्धनकाष्ठानि‘ बाहुल्येन समुपहरन्ति।
(क) कानि
(ख) काम्
(ग) कम्
(घ) कान्

Answer

Answer: (क) कानि

Question 7.
वृक्षकर्तनात् सङ्कटापन्नो जातः।।
(क) कात्
(ख) कस्मात्
(ग) केन
(घ) कुतः

Answer

Answer: (ख) कस्मात्

Question 8.
यन्त्रागाराणां विषाक्तं जलं नद्याम् पतन्ति।
(क) काम्
(ख) कानाम्
(ग) कासाम्
(घ) केषाम्

Answer

Answer: (घ) केषाम्

Question 9.
पर्यावरणरक्षणं धर्मस्य अङ्ग इति ऋषयः कथयन्ति।
(क) कस्य
(ख) किम्
(ग) कम्
(घ) कः

Answer

Answer: (क) कस्य

Question 10.
शुद्धपर्यावरणं अस्मभ्यम् जीवनं यच्छति।
(क) केभ्यः
(ख) कम्
(ग) किमर्थम्
(घ) काम्

Answer

Answer: (क) केभ्यः

Question 11.
स्वार्थान्धः मानवः अद्य पर्यावरणं नाशयति।
(क) कीदृशः
(ख) कः
(ग) केन
(घ) कम्

Answer

Answer: (क) कीदृशः

Question 12.
पञ्च प्रमुखानि तत्त्वानि सन्ति।
(क) कदा
(ख) कति
(ग) कः
(घ) का

Answer

Answer: (ख) कति

Question 13.
वने ऋषयः वसन्ति स्म?
(क) के
(ख) केन
(ग) कस्मै
(घ) कदा

Answer

Answer: (ख) केन

Question 14.
प्राचीनकाले ऋषयः लोकमङ्गलाशंसिनः आसन्।
(क) कति
(ख) कः
(ग) कदा
(घ) कम्

Answer

Answer: (ग) कदा

Question 15.
भूकम्पैः मानवस्य मङ्गलम् या भवति?
(क) केषाम्
(ख) कथम्
(ग) कैः
(घ) कः

Answer

Answer: (ग) कैः

Question 16.
विहगाः श्रोत्ररसायनं ददति।
(क) कानाम्
(ख) कासाम्
(ग) कति
(घ) के

Answer

Answer: (घ) के

Question 17.
स्वल्पलाभाय जनाः बहुमूल्यानि वस्तूनि नाशयन्ति।
(क) कीदृशानि
(ख) के
(ग) कैः
(घ) का

Answer

Answer: (क) कीदृशानि

निम्नलिखितम् गद्यांशम् पठित्वा तदाधारितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत

प्रकृतिः समेषां प्राणिनां संरक्षणाय यतते। इयं सर्वान् पुष्णाति विविधैः प्रकारैः सुखसाधनैः च तर्पयति। पृथिवी, जलं, तेजः, वायुः, अकाशः च अस्याः प्रमुखानि तत्त्वानि। तान्येव मिलित्वा पृथक्तया वाऽस्माकं पर्यावरणं रचयन्ति। आवियते परितः समन्तात् लोकः अनेन इति पर्यावरणम्। यथा अजातश्शिशुः मातृगर्भे सुरक्षितः तिष्ठति तथैव मानवः पर्यावरणकुक्षौ। परिष्कृतं प्रदूषणरहितं च पर्यावरणम् अस्मभ्यं सांसारिकं जीवनसुखं, सद्विचार, सत्यसङ्कल्पं माङ्गलिकसामग्रीञ्च प्रददाति। प्रकृतिकोपैः आतङ्कितो जनः किं कर्तुं प्रभवति? जलप्लावनैः, अग्निभयैः, भूकम्पैः, वात्याचक्रैः, उल्कापातादिभिश्च सन्तप्तस्य मानवस्य क्व मङ्गलम्?

Question 1.
प्रकृतिः केषाम् संरक्षणाय यतते?

Answer

Answer: प्राणिनाम्

Question 2.
का विविधैः प्रकारैः सर्वान् पुष्णाति तर्पयति च?

Answer

Answer: प्रकृतिः

Question 3.
प्रकृतिः कैः पोषयति?

Answer

Answer: सुखसाधनैः।

Question 4.
प्रकृतिः कथं रक्षणं करोति?

Answer

Answer: प्रकृतिः यथा अजातः शिशुः मातृगर्भे सुरक्षितः तिष्ठति तथैव मानवः पर्यावरणकुक्षौ रक्षणं करोति।

Question 5.
परिष्कृतं प्रदुषणरहितं च पर्यावरणं अस्मभ्यम् किं ददाति?

Answer

Answer: परिष्कृतं प्रदूषणरहित च पर्यावरणं अस्मभ्यम् सांसारिकं जीवनसुखं, सद्विचार, सत्यसंकल्प मांगलिक सामग्रीञ्च प्रददाति।

Question 6.
‘इयं सर्वान् पुष्णाति’ अत्र ‘इयं’ पदम् कस्यै प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: प्रकृत्ये

Question 7.
‘शुद्धम्’ इति पदस्य पर्यायपदं गद्यांशे किम् प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: परिष्कृतम्

Question 8.
‘प्रददाति’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदम् किम् अत्र?

Answer

Answer: पर्यावरणम्

Question 9.
अत्र ‘विविधैः’ इति विशेषणपदस्य विशेष्यपदं किम्?

Answer

Answer: सुखसाधनैः

अत एव अस्माभिः प्रकृतिः रक्षणीया। तेन च पर्यावरणं रक्षितं भविष्यति। प्राचीनकाले लोकमङ्गलाशंसिनः ऋषयो वने निवसन्ति स्म। यतो हि वने सुरक्षितं पर्यावरणमुपलभ्यते स्म। तत्र विविधा विहगाः कलकूजिश्रोत्ररसायनं ददति। सरितो गिरिनिर्झराश्च अमृतस्वादु निर्मलं जलं प्रयच्छन्ति। वृक्षा लताश्च फलानि पुष्पाणि इन्धनकाष्ठानि च बाहुल्येन समुपहरन्ति। शीतलमन्दसुगन्धवनपवना औषधकल्पं प्राणवायु वितरन्ति।

Question 1.
प्रकृतिः केन रक्षणीया?

Answer

Answer: अस्माभिः

Question 2.
के श्रोत्ररसायनं ददति?

Answer

Answer: विहगाः

Question 3.
प्राचीन काले वने के वसन्ति स्म?

Answer

Answer: ऋषयः।

Question 4.
प्राचीनकाले कीदृशाः ऋषयः वने निवसन्ति स्म?

Answer

Answer: प्राचीनकाले लोकमङ्गलाशंसिनः ऋषयः वने निवसन्ति स्म।

Question 5.
निर्मलं जलं के-के प्रयच्छन्ति?

Answer

Answer: सरितो गिरिनिर्झराश्च अमृतस्वादु निर्मलं जलं प्रयच्छन्ति।

Question 6.
अत्र ‘आधुनिककाले’ इति पदस्य विपर्ययपदं किम् अस्ति?

Answer

Answer: प्राचीनकाले

Question 7.
‘विविधाः विहगाः’ अनयोः पदयोः अत्र विशेषणपदं किम्?

Answer

Answer: विविधाः

Question 8.
‘सरिता’ इति कर्तृपदस्य क्रियापदं किम्?

Answer

Answer: प्रयच्छति

Question 9.
खगाः ‘इति पदस्य पर्यायपदं किम्?’

Answer

Answer: विहगाः

परन्तु स्वार्थान्धो मानवः तदेव पर्यावरणम् अद्य नाशयति। स्वल्पलाभाय जना बहुमूल्यानि वस्तूनि नाशयन्ति। जनाः यन्त्रागाराणां विषाक्तं जलं नद्यां निपातयन्ति। तेन मत्स्यादीनां जलचराणां च क्षणेनैव नाशो भवति। नदीजलमपि तत्सर्वथाऽपेयं जायते। मानवाः व्यापारवर्धनाय वनवृक्षान् निर्विवेकं छिन्दन्ति। तस्मात् अवृष्टिः प्रवर्धते, वनपशवश्च शरणरहिता ग्रामेषु उपद्रवं विदधति। शुद्धवायुरपि वृक्षकर्तनात् सङ्कटापन्नो जायते एवं हि स्वार्थान्धमानवै विकृतिम् उपगता प्रकृतिः एव तेषां सर्वेषां विनाशकी भवति। विकृतिमुपगते पर्यावरणे विविधाः रोगाः भीषणसमस्याश्च सम्भवन्ति तत्सर्वमिदानी चिन्तनीयं प्रतिभाति।

Question 1.
कीदृशः मानवः अद्य पर्यावरणं नाशयति?

Answer

Answer: स्वार्थान्धः

Question 2.
कस्याः जलम् सर्वथा अपेयं जायते?

Answer

Answer: नद्याः (नदीजलम्)

Question 3.
जनाः किमर्थम् बहुमूल्यानि वस्तूनि नाश्यन्ति?

Answer

Answer: स्वल्पलाभाय।

Question 4.
यन्त्रागाराणां जलं किम् करोति?

Answer

Answer: यन्त्रागाराणां विषाक्तं जलं नद्यां निपात्यते येन मत्स्यादीनां जलचराणां च क्षणेनैव नाशः जायते।

Question 5.
वृक्षकर्तनात् कीदृशः संकटापन्नो जातः?

Answer

Answer: शुद्धवायुरपि वृक्षकर्तनात् संकटापन्नो जातः।

Question 6.
‘बहुलाभाय’ अस्य पदस्य विपर्ययपदं किं प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: स्वल्पलाभाय

Question 7.
‘भवति’ इति क्रियापदस्य कर्ता कः?

Answer

Answer: प्रकृतिः

Question 8.
‘विविधाः रोगाः’ अनयोः पदयोः अत्र विशेष्यपदं किम्?

Answer

Answer: रोगाः

Question 9.
‘वस्तूनि’ इति विशेष्य पदस्य विशेषणपदं किम् अत्र?

Answer

Answer: बहुमूल्यानि।

धर्मो रक्षति रक्षितः इत्यार्षवचनम्। पर्यावरणरक्षणमपि धर्मस्यैवाङ्गमिति ऋषयः प्रतिपादितवन्तः। अत एव ‘वापीकूपतडागादिनिर्माणं देवायतन-विश्रामगृहादिस्थापनञ्च धर्मसिद्धेः स्रोतो रूपेण अङ्गीकृतम्। कुक्कुर-सूकर-सर्प-नकुलादि-स्थलचराः, मत्स्य-कच्छप-मकरप्रभृतयः जलचराश्च अप रक्षणीयाः, यतः ते स्थलमलानाम् अपनोदिनः जलमलानाम् अपहारिणश्च। प्रकृतिरक्षया एव लोकरक्षा सम्भवति इत्यत्र न संशयः।

Question 1.
‘धर्मो रक्षति रक्षितः’ इति कीदृशम् वचनम्?

Answer

Answer: आर्षवचनम्

Question 2.
पर्यावरणरक्षणं कस्य अङ्गम् इति?

Answer

Answer: धर्मस्य

Question 3.
कः रक्षितः रक्षति?

Answer

Answer: धर्मः।

Question 4.
आर्षवचनम् किम्?

Answer

Answer: ‘धर्मो रक्षति रक्षितः’ इति आर्षवचनम् अस्ति।

Question 5.
स्थलचराः के-के. भवन्ति?

Answer

Answer: कुक्कुर-सूकर-सर्प-नकुल आदयः स्थलचराः भवन्ति।

Question 6.
‘प्रतिपादितवन्तः’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?

Answer

Answer: ऋषयः

Question 7.
अनुच्छेदे ‘लोकरक्षा’ इति कर्तृपदस्यं क्रियापदं किम्?

Answer

Answer: संभवति

Question 8.
अनुच्छेदे ‘स्थलचराः’ इति पदस्य विपर्ययपदं किम्?

Answer

Answer: जलचराः

Question 9.
अत्र ‘ऋषीणां’ इति पदस्य पर्यायपदं किम्?

Answer

Answer: आर्षः।

निम्न ‘क’ वर्गीय पदानाम् ‘ख’ वर्गीय पदेषु पर्यायपदम् चित्वा लिखत

‘क’ वर्गः – ‘ख’ वर्गः
1. यतते – कर्णामृतम्
2. कुक्षौ – अधुना
3. परितः – शोचनीयम्
4. परिष्कृतम् – ऋषयः
5. गिरिनिर्झराः – प्रयत्न करोति
6. श्रोत्ररसायनम् – स्वीकृतम्
7. प्राणवायुः – शुद्धम्
8. अपेयम् – पर्वतानां प्रपाताः
9. इदानीम् – गर्भ
10. अवृष्टिः – समन्तात्
11. चिन्तनीयम् – आक्सीजनम्
12. देवायतनम् – पातुम् अयोग्यम्
13. आर्षः – वर्षारहितः
14. अङ्गीकृतम् – देवालयः

Answer

Answer:
1. प्रयत्नं करोति
2. गर्भे
3. समन्तात्
4. शुद्धम्
5. पर्वतानां प्रपाताः
6. कर्णामृतम्
7. आक्सीजनम्,
8. पातुम् अयोग्यम्
9. अधुना
10. वर्षारहितः
11. शोचनीयम्
12. देवालयः
13. ऋषयः
14. स्वीकृतम्।

‘क’ स्तम्भे विशेषणानि ‘ख’ स्तम्भे विशेष्याणि दत्तानि। तानि समुचित योजयत

‘क’ स्तम्भः – ‘ख’ स्तम्भः
1. प्रमुखानि – सुखसाधनैः
2. विविधैः – प्रकृतिः
3. इयं – मानवस्य
4. सन्तप्तस्य – विहगाः
5. आतङ्कितः – जलम्
6. विविधाः – वनपवनः
7. निर्मलम् – प्रकृतिः
8. शीतलः – धर्म
9. बहुमूल्यानि – प्राणिनाम्
10. विनाशकी – वस्तुनि
11. रक्षितः – जनः
12. समेषाम् – तत्त्वानि

Answer

Answer:
1. तत्त्वानि
2. सुखसाधनैः
3. प्रकृतिः
4. मानवस्य
5. जनः
6. विहगाः
7. जलम्
8. वनपवनः
9. वस्तूनि
10. प्रकृतिः
11. धर्म:
12. प्राणिनाम्

निम्न ‘क’ वर्गीय पदानाम् ‘ख’ वर्गीय पदेषु विलोमपदानि मेलयत

‘क’ वर्गः – ‘ख’ वर्गः
1. जलचराः – पुरा
2. संशयः – पेयम्
3. धर्मः – उपकी
4. रक्षितः – अविषाक्तम्
5. स्वार्थः – असुरक्षितम्
6. अद्य – असत्यम्
7. अपेयम् – असंशयः
8. निर्विवेकम् – परार्थः
9. विनाशकी – अधर्मः
10. विषाक्तम् – स्थलचराः
11. भविष्यति – अरक्षितः
12. प्राचीनकाले – सविवेकम्
13. सुरक्षितम् – आसीत्
14. सद्विचारम् – आधुनिक काले
15. अजातशिशुः – कुविचारम्
16. सत्यम् – जातशिशुः

Answer

Answer:
1. स्थलचराः
2. असंशयः
3. अधर्मः
4. अरक्षितः
5. परार्थः
6. पुरा
7. पेयम्
8. सविवेकम्
9. उपकत्री
10. अविषाक्तम्
11. आसीत्
12. आधुनिक काले
13. असुरक्षितम्
14. कुविचारम्
15. जातशिशुः
16. असत्यम्।

We hope the given NCERT MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 11 पर्यावरणम् with Answers Pdf free download will help you. If you have any queries regarding CBSE Class 9 Sanskrit पर्यावरणम् MCQs Multiple Choice Questions with Answers, drop a comment below and we will get back to you soon.

MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 7 प्रत्यभिज्ञानम् with Answers

MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 7 प्रत्यभिज्ञानम् with Answers

Check the below NCERT MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 7 प्रत्यभिज्ञानम् with Answers Pdf free download. MCQ Questions for Class 9 Sanskrit with Answers were prepared based on the latest exam pattern. We have provided प्रत्यभिज्ञानम् Class 9 Sanskrit MCQs Questions with Answers to help students understand the concept very well. https://ncertmcq.com/mcq-questions-for-class-9-sanskrit-with-answers/

Students can also read NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit Chapter 7 Questions and Answers at LearnInsta. Here all questions are solved with a detailed explanation, It will help to score more marks in your examinations.

निम्नवाक्येषु रेखांकित पदानाम् स्थानेषु प्रश्नवाचक पदं लिखत

Question 1.
सौभद्रो ग्रहणं गतः।
(क) कः
(ख) किम्
(ग) कस्य
(घ) केन

Answer

Answer: (क) कः

Question 2.
किमत्र विराटनगरे नीचैः अपि नामभिः अभिभाष्यन्ते।
(क) के
(ख) कुत्र
(ग) कस्मिन्
(घ) कदा

Answer

Answer: (ख) कुत्र

Question 3.
क्षत्रियवंशोभूताः नीचैः अपि नामभिः।
(क) केषाम्
(ख) कीदृशाः
(ग) काः
(घ) के

Answer

Answer: (ख) कीदृशाः

Question 4.
अहम् शत्रुवशं गतः।
(क) कम्
(ख) कः
(ग) किम्
(घ) कुत्र

Answer

Answer: (ख) कः

Question 5.
सुखमास्ते ते जननी।
(क) कस्य
(ख) कम्
(ग) के
(घ) कया

Answer

Answer: (क) कस्य

Question 6.
अलं स्वच्छन्दप्रलापेन।
(क) कथम्
(ख) कदा
(ग) केन
(घ) कया

Answer

Answer: (ग) केन

Question 7.
रणभूमौ हतेषु शरान् पश्य।
(क) को
(ख) कुत्र
(ग) कस्मै
(घ) कदा

Answer

Answer: (ख) कुत्र

Question 8.
तेन पदातिना गृहीतः।
(क) कया
(ख) केन
(ग) कुत्र
(घ) कम्

Answer

Answer: (ख) केन

Question 9.
अशस्त्रेषु मादृशाः न प्रहरन्ति।
(क) केषाम्
(ख) कीदृशाः
(ग) कथम्
(घ) कस्य

Answer

Answer: (ख) कीदृशाः

Question 10.
मां वञ्चयित्वा गृहीतवान्।
(क) काम्
(ख) कथम्
(ग) क्त्वा
(घ) केन

Answer

Answer: (ख) कथम्

Question 11.
उत्सिक्तः खलु अयं क्षत्रियकुमारः।
(क) कीदृशः
(ख) कम्
(ग) कः
(घ) किम्

Answer

Answer: (ग) कः

Question 12.
उत्सिक्तः खलु अयं क्षत्रियकुमारः।
(क) कः
(ख) कम्
(ग) किम्
(घ) कीदृशः

Answer

Answer: (घ) कीदृशः

Question 13.
मम तु भुजौ एव प्रहरणम्।
(क) कम्
(ख) कस्य
(ग) केन
(घ) किम्

Answer

Answer: (ख) कस्य

Question 14.
मम तु भुजौ एव प्रहरणम्।
(क) किम्
(ख) कम्
(ग) केन
(घ) कस्य

Answer

Answer: (क) किम्

Question 15.
भीमः बाहुभ्याम् एव नेष्यति।
(क) काभ्याम्
(ख) कैः
(ग) केन
(घ) कः

Answer

Answer: (क) काभ्याम्

Question 16.
वयं च परिरक्षिताः।
(क) कीदृशाः
(ख) के
(ग) कम्
(घ) कस्य

Answer

Answer: (ख) के

Question 17.
अयमेव अस्ति धनुर्धरः धनञ्जयः।
(क) कः
(ख) कीदृशः
(ग) कस्य
(घ) कम्

Answer

Answer: (ख) कीदृशः

Question 18.
क्रमेण सर्वान् प्रणमति।
(क) काभ्याम्
(ख) कम्
(ग) कान्
(घ) को

Answer

Answer: (ग) कान्

Question 19.
सर्वे च तम् आलिङ्गन्ति।
(क) काम्
(ख) कम्
(ग) केन
(घ) कस्य

Answer

Answer: (ख) कम्

Question 20.
वयं च परिरक्षिताः।
(क) के
(ख) कीदृशाः
(ग) कीदृशी
(घ) कीदृशः

Answer

Answer: (ख) कीदृशाः

Question 21.
अयमेवस्ति धनुर्धरः धनञ्जयः।
(क) कीदृशः
(ख) किम्
(ग) कः
(घ) कम्

Answer

Answer: (ग) कः

Question 22.
अभिमन्युः क्रमेण सर्वान् प्रणमति।।
(क) कान्
(ख) किम्
(ग) कम्
(घ) कः

Answer

Answer: (क) कान्

गद्यांशम् पठित्वा प्रश्नानाम् उतराणि लिखत

भटः – जयतु महाराजः।
राजा – अपूर्व इव ते हर्षों ब्रूहि केनासि विस्मितः?
भटः – अश्रद्धेयं प्रियं प्राप्तं सौभद्रो ग्रहणं गतः॥
राजा – कथमिदानीं गृहीतः?
भटः – रथमासाद्य निश्शङ्कं बाहुभ्यामवतारितः।
राजा – केन?
भटः – यः किल एष नरेन्द्रेण विनियुक्तो महानसे (अभिमन्युमुद्दिश्य) इत इतः कुमारः।
अभिमन्युः – भोः को नु खल्वेषः? येन भुजैकनियन्त्रितो बलाधिकेनापि न पीडितः अस्मि।
बृहन्नला – इत इतः कुमारः।
अभिमन्युः – अये! अयमपरः कः विभात्युमावेषमिवाश्रितो हरः।
बृहन्नला – आर्य, अभिभाषणकौतूहलं मे महत्। वाचालयत्वेनमार्यः।
बल्लभः – (अपवार्य) बाढम् (प्रकाशम्) अभिमन्यो।

Question 1.
कः गृहीतः?

Answer

Answer: अभिमन्युः

Question 2.
अयमपरः कः? इति कः वदति।

Answer

Answer: अभिमन्युः

Question 3.
कः ग्रहणं गतः?

Answer

Answer: सौभद्रम्

Question 4.
अभिमन्युः कथं गृहीतः?

Answer

Answer: अभिमन्युः वञ्चयित्वा गृहीतः आसीत्।

Question 5.
सौभद्रः कथम् गृहीतः?

Answer

Answer: रथमासाद्य निश्शंङ्कः बाहुभ्याम् अवतारितः।

Question 6.
कौतूहलम्’ अस्य पदस्य विशेषणपदं किम् अत्र नाट्यांशे?

Answer

Answer: महत्

Question 7.
नाट्यांशेऽस्मिन् ‘अप्रकाशम्’ इति पदस्य विलोमपदं किम् अत्र?

Answer

Answer: प्रकाशम्

Question 8.
‘अस्मि’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम् अत्र?

Answer

Answer: अहम् (अभिमन्युः)

Question 9.
अत्र ‘शोभते’ इति अर्थे किं पदं प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: विभाति

अभिमन्युः – कथं कथम्। अभिमन्यु माहम्। भोः। किमत्र विराटनगरे क्षत्रियवंशोभूता नीचैः अपि नामभिः अभिभाष्यन्ते अथवा अहं शत्रुवशं गतः। अतएव तिरस्क्रियते।
बृहन्नला – अभिमन्यो! सुखमास्ते ते जननी?
अभिमन्युः – कथं कथम्? जननी नाम? किं भवान् मे पिता अथवा पितृव्यः? कथं मां पितृवदाक्रम्य स्त्रीगतां कथां पृच्छसे?
बृहन्नला – अभिमन्यो! अपि कुशली देवकीपुत्रः केशवः?
अभिमन्युः – कथं कथम्? तत्रभवन्तमपि नाम्ना। अथ किम् अथ किम्? (बृहन्नला वल्लभौ परस्परमवलोकयतः)
अभिमन्युः – कथमिदानीं सावज्ञमिव मां हस्यते?
बृहन्नला – न खलु किञ्चित्।
पार्थं पितरमुद्दिश्य मातुलं च जनार्दनम्।
तरुणस्य कृतास्त्रस्य युक्तो युद्धपराजयः॥

Question 1.
सुखमास्ते ते जननी? इति कः कथयति?

Answer

Answer: बृहन्नला

Question 2.
केशवः कस्याः पुत्रः आसीत्?

Answer

Answer: (देवकी) देवक्याः

Question 3.
कः तिरस्क्रियते?

Answer

Answer: अभिमन्युः

Question 4.
अभिमन्युः किमर्थम् तिरस्क्रियते?

Answer

Answer: अभिमन्युः शत्रुवशं गतः अतएव तिरस्क्रियते।

Question 5.
बृहन्नला अभिमन्युम् किं पृच्छति?

Answer

Answer: बृहन्नला अभिमन्युम् प्रच्छति-अभिमन्यो! सुखमास्ते ते जननी।

Question 6.
नाट्यांशे ‘अर्जुन’ इति पदस्य पर्यायपदं किम् प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: पार्थं

Question 7.
अत्र ‘जनकः’ इति पदस्य विपर्ययपदं किम्?

Answer

Answer: जननी

Question 8.
‘पृच्छसे’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदम् अत्र किम्?

Answer

Answer: त्वम्

Question 9.
अस्मिन् नाट्यांशे ‘माता’ इति पदस्य पर्यायपदं किं आगतम्?

Answer

Answer: जननी

अभिमन्युः – अलं स्वच्छन्दप्रलापेन। अस्माकं कुले आत्मस्तवं कर्तुमनुचितम्। रणभूमौ हतेषु शरान् पश्य, मदृते अन्यत् नाम न भविष्यति।
बृहन्नला – एवं वाक्यशौण्डीर्यम्। किमर्थं तेन पदातिना गृहीतः?
अभिमन्युः – अशस्त्रं मामभिगतः। पितरम् अर्जुनं स्मरन् अहं कथं हन्याम्। अशस्त्रेषु मादृशाः न प्रहरन्ति। अतः अशस्त्रोऽयं मां वञ्चयित्वा गृहीतवान्।
राजा – त्वर्यतां त्वर्यतामभिमन्युः।।
बृहन्नला – इत इतः कुमारः। एष महाराजः। उपसर्पतु कुमारः।
अभिमन्युः – आः। कस्य महाराजः?
राजा – एह्येहि पुत्र! कथं न मामभिवादयसि? (आत्मगतम्) अहो! उत्सिक्तः खल्वयं क्षत्रियकुमारः। अहमस्य दर्पप्रशमनं करोमि। (प्रकाशम्) अथ केनायं गृहीतः?
भीमसेनः – महाराज! मया।
अभिमन्युः – अशस्त्रेणेत्यभिधीयताम्
भीमसेनः – शान्तं पापम्। धनुस्तु दुर्बलैः एव गृह्यते। मम तु भुजौ एव प्रहरणम्।
अभिमन्युः – मा तावद् भोः! किं भवान् मध्यमः तात: यः तस्य सदृशं वचः वदति।
भगवान् – पुत्र! कोऽयं मध्यमो नाम?

Question 1.
अभिमन्युः रणभूमौ कथं गृहीतः?

Answer

Answer: वञ्चयित्वा

Question 2.
कस्य कुले आत्मस्तवं अनुचितम् अस्ति?

Answer

Answer: अभिमन्योः (अभिमन्युकुले)

Question 3.
अभिमन्युः कथम् गृहीतः?

Answer

Answer: पदातिना

Question 4.
अशस्त्रेषु कीदृशाः जनाः न प्रहरन्ति?

Answer

Answer: अशस्त्रेषु अभिमन्योः सदृशाः न प्रहरन्ति।

Question 5.
धनुस्तु कैः एव गृह्यते?

Answer

Answer: धनुस्तु दुर्बलैः एव गृह्यते।

Question 6.
अत्र नाट्यांशे ‘क्षत्रियकुमारः’ इति पदस्य विशेषणपदं किम्?

Answer

Answer: अयं

Question 7.
‘करोमि’ इति क्रियापदस्य कर्ता कः अत्र?

Answer

Answer: अहम्

Question 8.
नाट्यांशे ‘प्रकाशम्’ इति विपर्ययपदं नाट्यांशे किम् आगतम्?

Answer

Answer: आत्मगतम्

Question 9.
अस्मिन् नाट्यांशे ‘सबलैः’ इति पदस्य विपर्ययपदं किम् प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: दुर्बलैः

अभिमन्युः – यद्यहमनुग्राह्यः
पादयोः समुदाचारः क्रियतां निग्रहोचितः।
बाहुभ्यामाहृतं भीमः बाहुभ्यामेव नेष्यति॥
(ततः प्रविशत्युत्तर)
उत्तरः – तात! अभिवादये!
राजा – आयुष्मान् भव पुत्र। पूजिताः कृतकर्माणो योधपुरुषाः।
उत्तरः – पूज्यतमस्य क्रियतां पूजा।
राजा – पुत्र! कस्मै?
उत्तरः – इहात्रभवते धनञ्जयाय।
राजा – कथं धनञ्जयायेति?
उत्तरः – अथ किम्
श्मशानाद्धनुरादाय तूणीराक्षयसायके ।
नृपा भीष्मादयो भग्ना वयं च परिरक्षिताः॥
राजा – एवमेतत्।
उत्तरः – व्यपनयतु भवाञ्छङ्काम्। अयमेव अस्ति धनुर्धरः धनञ्जयः।

Question 1.
ततः कः प्रविशति?

Answer

Answer: उत्तरः

Question 2.
क: बाहुभ्यामेव नेष्यति?

Answer

Answer: भीमः

Question 3.
धनञ्जयः कः आसीत्

Answer

Answer: धनुर्धरः

Question 4.
पूज्यतमः धनुर्धरः कः अस्ति?

Answer

Answer: पूज्यतमः धनुर्धरः (अर्जुनः) धनञ्जयः अस्ति।

Question 5.
भीमः काभ्यामेव नेष्यति।

Answer

Answer: भीमः बाहुभ्यामेव नेष्यति।

Question 6.
अत्र ‘अभिवादये’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?

Answer

Answer: अहम् (उत्तरः)

Question 7.
नाट्यांशे अत्र ‘भीमः’ इति कर्तृपदस्य क्रियापदंकिम्?

Answer

Answer: नेष्यति

Question 8.
धनञ्जयः’ इति पदस्य विशेषणपदं किम् अत्र?

Answer

Answer: धनुर्धरः

Question 9.
‘धनञ्जयः’ इति पदं कस्मै प्रयुक्तम् अस्मिन् नाट्यांशे?

Answer

Answer: अर्जुनाय

श्लोकस्य अन्वयं लेखनम्

पादयोः समुदाचारः क्रियतां निग्रहोचितः।
बाहुभ्यामाहृतं भीमः बाहुभ्यामेव नेष्यति।

अन्वयः- पादयोः (i) ………….. उचितः (ii) ………… क्रियताम् (iii) आहतम् (माम्) (iv) …………… बाहुभ्याम् एव नेष्यति।
मञ्जूषा- समुदाचारः, निग्रहः, भीमः, बाहुभ्याम्

Answer

Answer:
(i) निग्रहः
(ii) समुदाचारः
(iii) बाहुभ्याम्
(iv) भीमः

श्मशानाद्धनुरादाय तूणीराक्षयसायके।
नृपा भीष्मादयो भग्ना वयं च परिरक्षिताः॥

अन्वयः- (i) …………….. धनुः (ii) …………… आदाय (iii) …………….. नृपाः (iv) …………… वयं च परिरक्षिताः।
मञ्जूषा- तूणीराक्षयः, श्मशानात्, भग्नाः, भीष्मादयः

Answer

Answer:
(i) श्मशानात्
(ii) तूणीराक्षयः
(iii) भीष्मादयः
(iv) भग्नाः

पार्थं पितरमुद्दिश्य मातुलं च जनार्दनम्।
तरुणस्य कृतास्त्रस्य युक्तो युद्धपराजयः॥

अन्वयः- पार्थं (i) …………….. मातुलं (ii) ……………… च (iii) ……………. कृतः (iv) ……………… तरुणस्य युद्धपराजयः युक्तः।
मञ्जूषाः- जनार्दनं, अस्त्रस्य, उद्दिश्य, पितरं

Answer

Answer:
(i) पितरं
(ii) जनार्दनं
(iii) उद्दिश्य
(iv) अस्त्रस्य

योकायित्वा जरासन्धं कण्ठश्लिष्टेन बाहुना।।
असह्यं कर्म तत् कृत्वा नीतः कृष्णोऽतदर्हताम्॥

अन्वयः- कण्ठश्लिष्टेन (i) ……………. जरासन्धं (ii) ………………. तत् (iii) …………………. कर्म (iv) ……………. (भीमेन) कृष्णः अतदर्हतां नीतः।।
मञ्जूषाः- कृत्वा, बाहुना, योक्त्रयित्वा, असह्यं

Answer

Answer:
(i) बाहुना
(ii) योक्त्रयित्वा
(iii) असह्यं
(iv) कृत्वा

न ते क्षेपेण रुष्यामि, रुष्यता भवता रमे।
किमुक्त्वा नापराद्धोऽहं, कथं तिष्ठति यात्विति॥

अन्वयः- रुष्यता (i) ……………. रमे। ते (ii) ……………. न रुष्यामि (iii) ………….. उक्त्वा अहं नापराद्धः (iv) ……………. (भवान्) तिष्ठति यातु इति।
मञ्जूषाः- क्षेपेण, कथं, किम्, भवता

Answer

Answer:
(i) भवता
(ii) क्षेपेण
(iii) किम्
(iv) कथं

निम्नवाक्यानि घटनाक्रमानुसारं पुनर्लिखत

1. (i) विराटपुत्रः उत्तरः बृहन्नलां (अर्जुनम्) सारथिं मत्वा कौरवेभ्यः युद्धस्य गच्छति।
(ii) दुर्योधनादयः कौरवाः राज्ञः विराटस्य धेनूः अपाहरन्।
(iii) अतः सः ताभ्यां सहे उग्रतार्पूवकं वार्ता करोति।
(iv) अन्ते राजपुत्रः उत्तरः आगत्य तयोः रहस्योद्घाटनं करोति।
(v) युद्धे कौरवाणां पराजयो भवति।
(vi) कौरवपक्षे अभिमन्युः युद्धम् करोति।
(vii) अभिमन्युः अर्जुनं भीमसेनं च न ज्ञायते।
(viii) वल्लभ वेषधारी भीमसेनः रणभूमौ अभिमन्युं ग्रहीतवान्।

Answer

Answer:
(i) दुर्योधनादयः कौरवाः राज्ञः विराटस्य धेनूः अपाहरन्।
(ii) कौरवपक्षे अभिमन्युः युद्धम् करोति।
(iii) विराटपुत्रः उत्तरः बृहन्नला (अर्जुनम्) सारथिं मत्वा कौरवेभ्यः युद्धस्य गच्छति।
(iv) युद्धे कौरवाणां पराजयो भवति।
(v) वल्लभ वेषधारी भीमसेनः रणभूमौ अभिमन्यु ग्रहीतवान्।
(vi) अभिमन्युः अर्जुनं भीमसेनं च न ज्ञायते।
(vii) अतः सः ताभ्यां सहे उग्रतार्पूवकं वार्ता करोति।
(viii) अन्ते राजपुत्रः उत्तरः आगत्य तयोः रहस्योद्घाटनं करोति।

2. (i) अर्जुनः भीमसेनः च तम् अभिमन्यु नृपस्य समीपे आनयतः।
(ii) राजपुत्रस्य उत्तरस्य उत्तरेण तयोः रहस्योद्घाटनम् अभवत्।
(iii) अभिमन्युः नृपं, भीमम् अर्जुनं च प्रणामं न अकरोत्।
(iv) दुर्योधनादयः कौरवाः राज्ञः विराटस्य गाः अपाहरन्।
(v) विराटपुत्रः उत्तरः बृहन्नलां सारधिं कृत्वा कौरवेभ्यः युद्धाय गच्छति।
(vi) तौ अभिमन्यु नुपस्य समीपे प्रस्तुतवन्तौ।
(vii) कौरवाणां पक्षतः अभिमन्युः युद्धम् अकरोत्।
(viii) अभिमन्युः तौ न अजानत्।

Answer

Answer:
(i) दुर्योधनादयः कौरवाः राज्ञः विराटस्य गाः अपाहरन्।
(ii) कौरवाणां पक्षतः अभिमन्युः युद्धम् अकरोत्।
(iii) विराटपुत्रः उत्तरः बृहन्नलां सारधिं कृत्वा कौरवेभ्यः युद्धाय गच्छति।
(iv) अर्जुनः भीमसेनः च तम् अभिमन्यु नृपस्य समीपे आनयतः।
(v) तौ अभिमन्यु नुपस्य समीपे प्रस्तुतवन्तौ।
(vi) अभिमन्युः तौ न अजानत्।
(vii) अभिमन्युः नृपं, भीमम् अर्जुनं च प्रणामं न अकरोत्।
(viii) राजपुत्रस्य उत्तरस्य उत्तरेण तयोः रहस्योद्घाटनम् अभवत्।

निम्न ‘क’ वर्गीय पदायं ‘ख’ वर्गीय पदेषु पर्यायपदानि चीयताम्

‘क’ पदानि – ‘ख’ पर्यायपदानि
(i) सौभद्रः – हर्षः
(ii) प्रकाशम् – शोभते
(iii) जनार्दनम् – पितुःभ्राता
(iv) प्रलापेन – अभिमन्युः
(v) प्रसन्नता – प्रकटरूपेण
(vi) विभाति – वीरता
(vii) पितृव्यः – श्रीकृष्णम्
(viii) मतृदे – अनर्गलभाषणेन
(ix) शौण्डीर्यम् – त्यजतु
(x) समीपं गच्छतु – अर्जुनाय
(xi) त्वर्यताम् – मां बिना
(xii) दूरीकरोतु – उपसर्पतु
(xiii) धनञ्जनाय – व्यपनयतु
(xiv) दर्पः – घमण्डः

Answer

Answer:
(i) अभिमन्युः
(ii) प्रकटरूपेण
(iii) श्रीकृष्णम्
(iv) अनर्गलभाषणेन
(v) हर्षः
(vi) शोभते
(vii) पितुःभ्राता
(viii) मां बिना
(ix) वीरता
(x) उपसर्पतु
(xi) उपसर्पतु
(xii) व्यपनपतु
(xiii) अर्जुनाय
(xiv) घमण्डः

We hope the given NCERT MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 7 प्रत्यभिज्ञानम् with Answers Pdf free download will help you. If you have any queries regarding CBSE Class 9 Sanskrit प्रत्यभिज्ञानम् MCQs Multiple Choice Questions with Answers, drop a comment below and we will get back to you soon.

MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 5 सूक्तिमौक्तिकम् with Answers

MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 5 सूक्तिमौक्तिकम् with Answers

Check the below NCERT MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 5 सूक्तिमौक्तिकम् with Answers Pdf free download. MCQ Questions for Class 9 Sanskrit with Answers were prepared based on the latest exam pattern. We have provided सूक्तिमौक्तिकम् Class 9 Sanskrit MCQs Questions with Answers to help students understand the concept very well. https://ncertmcq.com/mcq-questions-for-class-9-sanskrit-with-answers/

Students can also read NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit Chapter 5 Questions and Answers at LearnInsta. Here all questions are solved with a detailed explanation, It will help to score more marks in your examinations.

निम्नवाक्येषु रेखाङ्कित पदानां स्थानेषु प्रश्नवाचकपदं लिखत

Class 9 Sanskrit Chapter 5 MCQ Question 1.
वृत्तं यत्नेन संरक्षेत्।
(क) केन
(ख) केभ्यः
(ग) कस्य
(घ) कस्मात्

Answer

Answer: (क) केन

Sanskrit Class 9 Chapter 5 MCQ Question 2.
वित्ततः क्षीणः अक्षीणः भवति।
(क) कस्य
(ख) केन
(ग) कस्मात्
(घ) कः

Answer

Answer: (ग) कस्मात्

Class 9 Sanskrit Chapter 5 MCQ With Answers Question 3.
वृत्ततः तु हतो हतः।
(क) कस्य
(ख) कः
(ग) कस्मात्
(घ) केन

Answer

Answer: (ग) कस्मात्

Class 9 Sanskrit Ch 5 MCQ Question 4.
वित्ततः क्षीणः अक्षीणः भवति।
(क) कः
(ख) कीदृशः
(ग) कस्य
(घ) किम्

Answer

Answer: (ख) कीदृशः

Question 5.
श्रूयतां धर्मसर्वस्वम्।
(क) किम्
(ख) कः
(ग) कम्
(घ) कीदृशं

Answer

Answer: (क) किम्

Question 6.
आत्मनः प्रतिकूलानि परेषां न समाचरेत्।
(क) कः
(ख) कम्
(ग) कस्य
(घ) काम्

Answer

Answer: (ग) कस्य

Question 7.
आत्मनः प्रतिकूलानि परेषां न समाचरेत्।
(क) केषाम्
(ख) काम्
(ग) किम्
(घ) कः

Answer

Answer: (क) केषाम्

Question 8.
प्रियवाक्यप्रदानेन सर्वे तुष्यन्ति जन्तवः।
(क) केभ्यः
(ख) केन
(ग) के
(घ) काः

Answer

Answer: (ग) के

Question 9.
प्रियवाक्यप्रदानेन सर्वे जन्तवः तुष्यन्ति।
(क) कः
(ख) कम्
(ग) केन
(घ) कस्मात्

Answer

Answer: (ग) केन

Question 10.
तस्मात् तदेव वक्तव्यम्।
(क) के
(ख) किमेव
(ग) कीदृशम्
(घ) केन

Answer

Answer: (ख) किमेव

Question 11.
मधुरवचने दरिद्रता न भवति।
(क) के
(ख) कीदृशे
(ग) कस्मिन्
(घ) कस्मात्

Answer

Answer: (ग) कस्मिन्

Question 12.
मधुरवचने दरिद्रता न भवेत्।
(क) कस्याः
(ख) का
(ग) काम्
(घ) कस्य

Answer

Answer: (ख) का

Question 13.
नद्यः स्वयमेव जलं न पिबन्ति।
(क) काः
(ख) का
(ग) कः
(घ) किम्

Answer

Answer: (क) काः

Question 14.
वृक्षाः फलानि न खादन्ति।
(क) काः
(ख) के
(ग) कः
(घ) किम्

Answer

Answer: (ख) के

Question 15.
वारिवाहाः सस्यं न अदन्ति।
(क) काः
(ख) काम्
(ग) कस्याः
(घ) काः

Answer

Answer: (घ) काः

Question 16.
सतां विभूतयः परोपकाराय।
(क) काम्
(ख) केषाम्
(ग) के
(घ) काः

Answer

Answer: (ख) केषाम्

Question 17.
सतां विभूतयः परोपकाराय।।
(क) केषाम्
(ख) किमर्थम्/कस्मै
(ग) कस्य
(घ) कस्मात्

Answer

Answer: (ख) किमर्थम्/कस्मै

Question 18.
पुरुषैः सदा गुणेष्वेव हि प्रयत्नः कर्त्तव्यः।
(क) कैः
(ख) के
(ग) केन
(घ) कः

Answer

Answer: (क) कैः

Question 19.
आरम्भगुर्वी मैत्री क्रमेण क्षयिणी भवति।
(क) कीदृशः
(ख) कीदृशी
(ग) कीदृशः
(घ) कः

Answer

Answer: (ख) कीदृशी

Question 20.
सज्जनानाम् मैत्री धायेव भवति।
(क) का
(ख) केषाम्
(ग) केन
(घ) कीदृशी

Answer

Answer: (क) का

Question 21.
खलानाम् मैत्री छायेव भवति।
(क) केषाम्
(ख) काम्
(ग) का
(घ) कः

Answer

Answer: (क) केषाम्

Question 22.
हंसाः महीमण्डलमण्डलनाय कुत्रापि गच्छेयुः।
(क) काय
(ख) कस्मै/किमर्थम्
(ग) के
(घ) केषु

Answer

Answer: (ख) कस्मै/किमर्थम्

Question 23.
सरोवराणां हि हानिः भवति।
(क) केषाम्
(ख) के
(ग) कस्मात्
(घ) कस्य

Answer

Answer: (क) केषाम्

Question 24.
मरालैः सह विप्रयोगः सरोवराणां हानिः भवति।
(क) काः
(ख) केभ्यः
(ग) काय
(घ) कैः

Answer

Answer: (घ) कैः

Question 25.
नद्यः आस्वाद्यतोयाः प्रवहन्ति।
(क) कीदृशे
(ख) कीदृशी
(ग) कीदृश्यः
(घ) कैः

Answer

Answer: (ग) कीदृश्यः

Question 26.
समुद्रम् आसाद्य जलं अपेयम् भवति।
(क) कीदृशम्
(ख) काम्
(ग) कीदृश्यः
(घ) कस्य

Answer

Answer: (क) कीदृशम्

Question 27.
निर्गुणं प्राप्य गुणाः अपि दोषाः भवन्ति।
(क) कम्
(ख) किम्
(ग) के
(घ) काम्

Answer

Answer: (ख) किम्

Question 28.
गुणज्ञेषु गुणाः गुणाः भवन्ति।।
(क) कम्
(ख) केषु
(ग) कैः
(घ) कम्

Answer

Answer: (ख) केषु

निम्नलिखितम् श्लोकं पठित्वा तदाधारिताना प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत

वृत्तं यत्नेन संरक्षेद् वित्तमेति च याति च।
अक्षीणो वित्ततः क्षीणो वृत्ततस्तु हतो हतः॥

Question 1.
जीवने किम् आगच्छति गच्छति च?

Answer

Answer: वित्तम् (धनम्)

Question 2.
वित्ततः क्षीणः कीदृशः भवति?

Answer

Answer: अक्षीणः

Question 3.
वृत्ततः क्षीणः कीदृशः भवति?

Answer

Answer: हतः

Question 4.
मनुष्यः कदा अक्षीणः एव तिष्ठति?

Answer

Answer: वित्ततः क्षीणः तु मनुष्यः अक्षीणः एव तिष्ठति।

Question 5.
वृत्तं केन संरक्षेत्?

Answer

Answer: वृत्तः यत्नेन संरक्षेत्।

Question 6.
‘संरक्षेत्’ इति क्रियापदस्य कर्मपदं किम्?

Answer

Answer: वित्तम्

Question 7.
‘आयाति’ इति क्रियापदस्य विपर्ययपदं पद्यांशे किम्?

Answer

Answer: याति

Question 8.
‘आचरणम्’ इति पदस्य समानार्थकम् पदं श्लोकात् चित्वा लिखत

Answer

Answer: वृत्तम्

Question 9.
‘धनम्’ इत्यर्थे किं पदं प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: वित्तम्

श्रूयतां धर्मसर्वस्वं श्रुत्वा चैवावधार्यताम।
आत्मनः प्रतिकूलानि परेषां न समाचरेत्।

Question 1.
किं श्रुत्वा अवधार्यताम्?

Answer

Answer: धर्मसर्वस्वं

Question 2.
श्रुत्वा किं कर्त्तव्यम्?

Answer

Answer: अवधार्यताम्

Question 3.
कस्य प्रतिकूलानि न समाचरेत्?

Answer

Answer: आत्मनः

Question 4.
अस्माभिः किं न समाचरेत्।

Answer

Answer: अस्माभिः आत्मनः प्रतिकूलानि न समाचरेत्।

Question 5.
आत्मनः प्रतिकूलानि केषाम् न समाचरेत्?

Answer

Answer: आत्मनः प्रतिकूलानि परेषां न समाचरेत्।

Question 6.
‘आचरणं कर्त्तव्यम्’ इति पदस्य पर्यायपदं श्लोके किं प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: समाचरेत्

Question 7.
अवधार्यताम्’ इति क्रियापदस्य कर्म पदं किम्?

Answer

Answer: धर्मसर्वस्वम्।

Question 8.
अनुकुलानि’ इति पदस्य विपर्यय पदं श्लोकात् चित्वा लिखत

Answer

Answer: प्रतिकूलानि

Question 9.
आकर्ण्य’ इत्यर्थे किं पदं प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: श्रुत्वा

प्रियवाक्यप्रदानेन सर्वे तुष्यन्ति जन्तवः।
तस्मात् तवेव वक्तव्यं वचने का दरिद्रता।

Question 1.
जन्तवः केन प्रसीदन्ति?

Answer

Answer: प्रियवाक्यप्रदानेन

Question 2.
सर्वदा कीदृशं वाक्यं वक्तव्यम?

Answer

Answer: प्रियं

Question 3.
प्रियवाक्यप्रदानेन के प्रसीदन्ति?

Answer

Answer: जन्तवः

Question 4.
कुत्र दरिद्रता न भवेत्?

Answer

Answer: प्रियवचने दरिद्रता न भवेत्।

Question 5.
सर्वे जन्तवः केन तुष्यन्ति?

Answer

Answer: सर्वे जन्वतः प्रियवाक्य प्रदानेन तुष्यन्ति।

Question 6.
‘प्राणिनः’ इति पदस्य पर्यायपदं किम्?

Answer

Answer: जन्तवः

Question 7.
‘तदेव’ इति पदं कस्मै आगतम्?

Answer

Answer: प्रियवाक्याय

Question 8.
‘अप्रियवाक्य’ इति पदस्य विपर्यायपदं श्लोकात् चित्वा लिखत।

Answer

Answer: प्रियवाक्य

Question 9.
‘प्रसन्नाः भवन्ति’ इत्यर्थे किं पदं प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: तुष्यन्ति

पिबन्ति नद्यः स्वयमेव नाम्भः।
स्वयं न खादन्ति फलानि वृक्षाः।
नादन्ति सस्यं खलु वारिवाहाः
परोपकाराय सतां विभूतयः॥

Question 1.
स्वयमेव अम्भः काः न पिबन्ति?

Answer

Answer: नद्यः

Question 2.
वृक्षाः किं न खादन्ति?

Answer

Answer: फलानि

Question 3.
वारिवाहाः किं न अदन्ति?

Answer

Answer: सस्यम्

Question 4.
सज्जनानाम् विभूतयः किमर्थं भवन्ति?

Answer

Answer: सज्जनानाम् विभूतयः परोपकाराय भवन्ति।

Question 5.
नद्यः किं न पिबन्ति?

Answer

Answer: नद्यः स्वयमेव अम्भः न पिबन्ति।

Question 6.
‘अन्नम्’ इति अर्थे किं पदं श्लोके प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: सस्यम्

Question 7.
अत्र ‘नद्यः’ इति कर्तृपदस्य क्रियापदं किं?

Answer

Answer: पिबन्ति

Question 8.
श्लोके ‘जलम्’ पदस्य कः पर्यायः आगतः?

Answer

Answer: अम्भः

Question 9.
श्लोके मेघाः (जलदाः) इत्यर्थे किं पदं प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: वारिवाहाः

गुणेष्वेव हि कर्तव्यः प्रयत्नः पुरुषः सवा।
गुणयुक्तो दरिद्रोऽपि नेश्वरैरगुणैः समः।।

Question 1.
पुरुषैः केषु प्रयत्नः कर्त्तव्यः?

Answer

Answer: गुणेषु

Question 2.
पुरुषैः कदा प्रयत्नः कर्त्तव्यः?

Answer

Answer: सदा

Question 3.
सर्वदा कैः प्रयत्नः कर्त्तव्यम्?

Answer

Answer: पुरुषैः

Question 4.
गुणयुक्तः दरिद्रः अपि कैः समः न भवति।

Answer

Answer: गुणयुक्तः दरिद्रः अपि गुणहीनैः अगुणैः ईश्वरैः समः न भवति।

Question 5.
ईश्वरैः गुणैः समः कः न भवति?

Answer

Answer: गुणयुक्त दरिद्रः अपि गुणहीनैः ईश्वरैः गुणैः समः न भवति।

Question 6.
कर्तव्यः’ इति क्रियापदस्य श्लोके कर्ता कः?

Answer

Answer: पुरुषैः

Question 7.
श्लोके ‘धनिकः’ इति पदस्य विलोम पदं किम् प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: दरिद्रः

Question 8.
‘गुणसम्पन्नः’ इति पदस्य पर्यायपदं श्लोकात् अवचित्य लिखत।

Answer

Answer: गुणयुक्तः

Question 9.
श्लोकात् एकं अव्ययपदं चित्वा लिखत।

Answer

Answer: ‘हि’। ‘सम’

आरम्भगुर्वी क्षयिणी क्रमेण
लघ्वी पुरा वृद्धिमती च पश्चात्।
दिनस्य पूर्वार्द्धपराद्धभिन्ना
छायेव मैत्री खलसज्जनानाम्॥

Question 1.
केषाम् मैत्री आरम्भगुर्वी भवति?

Answer

Answer: खलानाम्

Question 2.
केषाम् मैत्री पश्चात् वृद्धिमती भवति?

Answer

Answer: सज्जनानाम्

Question 3.
खलसज्जनानाम् मैत्री कीदृशी भवति?

Answer

Answer: छायेव

Question 4.
दिनस्य पूर्वार्द्धछायेव केषाम् मैत्री भवति?

Answer

Answer: दिनस्य पूर्वार्द्धछायेव खलानाम् मैत्री भवति।

Question 5.
दिनस्य अपराईछायेव केषाम् मैत्री भवति?

Answer

Answer: दिनस्य अपरार्द्धछायेव सज्जानानाम् मैत्री भवति?

Question 6.
श्लोके ‘लघ्वी’ इति पदस्य विपर्ययपदं किं प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: गुर्वी

Question 7.
अत्र ‘भवति’ इति क्रिया पदस्य कर्ता कः?

Answer

Answer: मैत्री

Question 8.
‘आदौ दीर्घा’ इत्यर्थे श्लोके किं पदं प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: आरम्भगुर्वी

Question 9.
‘सज्जनानाम्’ इति पदस्य विपर्ययपदं किम्?

Answer

Answer: खलानाम्

यत्रापि कुत्रापि गता भवेयु
हँसा महीमण्डलमण्डनाय।।
हानिस्तु तेषां हि सरोवराणां
येषां मरालैः सह विप्रयोगः॥

Question 1.
हानिः केषाम् भवति?

Answer

Answer: सरोवराणाम्

Question 2.
हंसाः किमर्थम् गच्छेयुः?

Answer

Answer: महीमण्डलमण्डनाय

Question 3.
हंसानां कैः सह विप्रयोगः सरोवराणां हानि करोति?

Answer

Answer: मरालैः

Question 4.
सरोवराणां हानिः कथं भवति?

Answer

Answer: सरोवराणां हानिः मरालैः सह विप्रयोगेन भवति।

Question 5.
हंसाः सर्वदा किमर्थम् भवन्ति?

Answer

Answer: हंसाः सर्वदा महीमण्डलमण्डनाय भवन्ति।

Question 6.
‘मरालः’ इति पदस्य पर्यायपदं पद्यांशे किम् प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: हंसः

Question 7.
‘हंसाः’ इति कर्तृपदस्य क्रियापदं किम् अत्र अस्ति

Answer

Answer: गताः

Question 8.
‘लाभः’ इतिपदस्य विलोमपदं किं?

Answer

Answer: हानिः

Question 9.
अत्र ‘वियोगः’ इत्यर्थे किं पदं श्लोके प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: विप्रयोगः

गुणा गुणज्ञेषु गुणा भवन्ति
ते निर्गुणं प्राप्य भवन्ति दोषाः।
आस्वाद्यतोयाः प्रवहन्ति नद्यः
समुद्रमासाद्य भवन्त्यपेयाः।

Question 1.
गुणाः निर्गुणं प्राप्य किं भवन्ति?

Answer

Answer: दोषाः

Question 2.
गुणाः कुत्र/केषु गुणाः भवन्ति?

Answer

Answer: गुणज्ञेषु

Question 3.
आस्वाद्यतोयाः काः प्रवहन्ति

Answer

Answer: नद्यः

Question 4.
कीदृश्यः नद्यः प्रवहन्ति?

Answer

Answer: आस्वाद्यतोयाः नद्यः प्रवहन्ति।

Question 5.
गुणाः कदा दोषाः भवन्ति?

Answer

Answer: गुणाः निर्गुणं प्राप्य दोषाः भवन्ति।

Question 6.
अत्र श्लोके ‘नद्यः’ इति कर्तृपदस्य क्रियापदं किम्?

Answer

Answer: प्रवहन्ति

Question 7.
आसाद्य’ इति पर्यायपदं पद्यांशे किम् अत्र अस्ति?

Answer

Answer: प्राप्य

Question 8.
श्लोके नद्यः’ इति पदस्य विशेषणपदं किं?

Answer

Answer: आस्वाद्यतोयाः

Question 9.
‘जलम्’ इत्यर्थे अत्र किं पदं प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: तोयम्

अन्वय लेखनम् (उचितैः पदैः अन्वयं सम्पूरयत)

वृतं यत्नेन संरक्षेद् वित्तमेति च याति च।
अक्षीणो वित्ततः क्षीणो वृत्ततस्तु हतो हतः॥

अन्वयः- वृत्तं (i) ……………….. संरक्षेत् वित्तं तु जीवने (ii) ………………. याति च। (यः) वित्ततः (iii) ……………. भवति (तस्य किमपि नष्टं न भवति। किन्तु यदि कोऽपि) (iv) …………….. वृत्ततः क्षीणः भवति तदा सः हतो हतः एव भवति।
मञ्जूषा- क्षीणः, एति, वृत्ततः, यत्नेन

Answer

Answer:
(i) यत्नेन
(ii) एति
(iii) क्षीणः
(iv) वृत्ततः

श्रूयतां धर्मसर्वस्वं श्रुत्वा चैवावधार्यताम्।
आत्मनः प्रतिकूलानि परेषां न समाचरेत्॥

अन्वयः- धर्मसर्वस्वं श्रूयतां (i) ……………… च (ii) ………………… अवधार्यताम् (iii) ………………….. प्रतिकूलानि (iv) ……………. समाचरेत्।
मञ्जूषा- परेषां, श्रुत्वा, एव, आत्मनः

Answer

Answer:
(i) श्रुत्वा
(ii) एव
(iii) आत्मनः
(iv) परेषां

प्रियवाक्यप्रदानेन सर्वे तुष्यन्ति जन्तवः।
तस्माद् तदेव वक्तव्यं वचने का दरिद्रता॥

अन्वयः- सर्वे जन्तवः (i) ………………. .प्रदानेन (ii) ………………… तस्मात् (iii) ………………….. एव (iv) ………………… वचने का दरिद्रता।
मञ्जूषा- वक्तव्यं, प्रियवाक्य, तुष्यन्ति, तत्

Answer

Answer:
(i) प्रियवाक्य
(ii) तुष्यन्ति
(iii) तत्
(iv) वक्तव्यं

पिबन्ति नद्यः स्वयमेव नाम्भः
स्वयं न खादन्ति फलानि वृक्षाः।
नादन्ति सस्यं खलु वारिवाहाः
परोपकाराय सतां विभूतयः॥

अन्वयः- नद्यः (i) ………… एव अम्भः न (ii) ………….. वृक्षाः स्वयं फलानि न (iii) ………….. वारिवाहाः खलु (iv) ………… न अदन्ति सतां विभूतयः परोपकाराय (एव भवति)।
मञ्जूषा- खादन्ति, सस्यं, पिबन्ति, स्वयम्

Answer

Answer:
(i) स्वयम्
(ii) पिबन्ति
(iii) खादन्ति
(iv) सस्यं

गुणेष्वेव हि कर्तव्यः प्रयत्नः पुरुषैः सदा।
गुणयुक्तो दरिद्रोऽपि नेश्वरैरगुणैः समः।।

अन्वयः- पुरुषैः (i) ……………. गुणेषु (ii) …………….. हि प्रयत्नः (iii) ………………. दरिद्रः (iv) ……………………. गुणयुक्तः (नरः) ईश्वरैः गणैः समः (न भवति)
मञ्जूषा- अपि, एव, कर्त्तव्यः, सदा।

Answer

Answer:
(i) सदा
(ii) एव
(iii) कर्त्तव्यः
(iv) अपि

आरम्भगुर्वी क्षयिणी क्रमेण
लघ्वी पुरा वृद्धिमती च पश्चात्।
दिनस्य पूर्वार्द्धपरार्द्धभिन्ना
छायेव मैत्री खलसज्जनानाम्॥

अन्वयः- आरम्भगुर्वी (i) ………………. क्षयिणी पुरा (ii) ……………… पश्चात् वृद्धिमती पूर्वार्द्ध (iii) ……………… च (iv) …………………. छाया इव भिन्ना मैत्री भवति।
मञ्जूषा- अपरार्द्ध, दिनस्य, लघ्वी, क्रमेण

Answer

Answer:
(i) क्रमेण
(ii) लघ्वी
(iii) अपरार्द्ध
(iv) दिनस्य

यत्रापि कुत्रापि गता भवेयु
हंसा महीमण्डलमण्डनाय।
हानिस्तु तेषां हि सरोवराणां
येषां मरालैः सह विप्रयोगः॥

अन्वयः- महीमण्डल मण्डनाय (i) …………… यत्र अपि (ii) ……………….. अपि (iii) ……………… भवेयुः, हानिः तु (iv) …………….. सरोवराणां हि भवति येषां मरालैः सह विप्रयोगः।
मञ्जूषा- हंसाः, तेषां, गताः, कुत्र

Answer

Answer:
(i) हंसाः
(ii) कुत्र
(iii) गताः
(iv) तेषां

गुणाः गुणज्ञेषु गुणा भवन्ति
ते निर्गुणं प्राप्य भवन्ति दोषाः।
आस्वाद्यतोयाः प्रवहन्ति नद्यः
समुद्रमासाद्य भवन्त्यपेयाः॥

अन्वयः- गुणा (i) …………….. गुणाः भवन्ति निर्गुणं प्राप्यते (ii) ……………….. भवन्ति। नद्यः (iii) ……………….. प्रवहन्ति (ताः) समुद्रम् (iv) ……………….. अपेयाः भवन्ति।
मञ्जूषा- अस्वाद्यतोयाः, असाद्य, गुणज्ञेषु, दोषाः

Answer

Answer:
(i) गुणज्ञेषु
(ii) दोषाः
(iii) आस्वाद्यतोयाः
(iv) आसाद्य

निम्न श्लोकानि पठित्वा भावलेखनम् कुरुत

वृत्तं यत्नेन संरक्षेद् वित्तमेति च याति च।
अक्षीणो वित्ततः क्षीणो वृत्ततस्तु हतो हतः॥

अस्य भावोऽस्ति- मानवः स्वजीवने सदैव (i) ……………… रक्षणं प्रयत्नेन कुर्यात्, धनं तु तस्य (ii) ………………… आयाति गच्छति च। यदि मनुष्यः धनेन (iii) ………………. भवति तर्हि किमपि न हीयते परन्तु यदि (iv) ……………….. हीनः भवति तदा तु तदा जीवनमेव निरथकं भवति, सः तु जीवितः एव मृत इव भवति।
मञ्जूषा- आचरणेन, आचरणस्य, जीवने, हीनः

Answer

Answer:
(i) आचरणस्य
(ii) जीवने
(iii) हीनः
(iv) आचरणेन

श्रूयतां धर्मसर्वस्वं श्रुत्वा चैवावधार्यताम्।
आत्मनः प्रतिकूलानि परेषां न समाचरेत्।

अस्य भावोऽस्ति- महात्मा विदुरोऽकथयत् यत् हे जनाः! धर्मस्य (i) …………….. प्रथमं शृणुत पश्चात् तद्जीवनेषु धारयत। (ii) ………………. स्वरोऽस्ति यत् (iii) ………………. विपरीतम् आचरणं कदापि अन्येभ्यः (iv) ………………….. न कुरुत। अर्थात् यदाचरणं भवतां कृते उचितं हितकरं वा न स्यात् तदन्येषां कृते न कुरुत।
मञ्जूषा- जनेभ्यः, धर्मस्य, सारम्, आत्मनः

Answer

Answer:
(i) सारम्
(ii) धर्मस्य
(iii) आत्मनः
(iv) जनेभ्यः

प्रियवाक्यप्रदानेन सर्वे तुष्यन्ति जन्तवः।।
तस्माद् तदेव वक्तव्यं वचने का दरिद्रता॥

अस्य भावोऽस्ति- आचार्यः चाणक्यो वदति यत् अस्मिन् (i) ………………. सर्वे देहधारिण प्रियं (ii) ………………. श्रुत्वा एव प्रसीदन्ति। अतः सर्वैः जनैः प्रयत्नेन सदैव तदेव प्रियं (iii) ……………….. वक्तव्यम्। यतः वचन कथने कापि दरिद्रता न आगच्छति अथवा कापि (iv) ………….. न भवति।
मञ्जूषा- वचनं, संसारे, दरिद्रता, वाक्यम् (वचनम्)

Answer

Answer:
(i) संसारे
(ii) वचनं
(iii) वाक्यम्
(iv) दरिद्रता

पिबन्ति नद्यः स्वयमेव नाम्भः।
स्वयं न खादन्ति फलानि वृक्षाः।
नादन्ति सस्यं खल वारिवाहाः
परोपकाराय सतां विभूतयः॥

अस्य भावोऽस्ति- अस्मिन् जगति यथा (i) ………………… स्वजलं स्वयमेव न पिबन्ति अर्थात् अन्येभ्यः प्राणिभ्यः जलं यच्छन्ति। वृक्षाः स्वफलानि कदापि स्वयं न (ii) ……………… अन्यान् जीवान् खादयन्ति मेघाश्च स्वसामर्थ्यण विवर्धितान् (iii) ……………… स्वयं न खादित्वा सर्वेभ्यः प्राणिभ्यः यच्छन्ति, तथैव सज्जनानां (iv) ……………….. स्वार्थाय न भूत्वा परोपकारार्थमेव भवन्ति।
मञ्जूषा- सम्पत्तयः, सस्यान्, नद्यः, खादित्वा

Answer

Answer:
(i) नद्यः
(ii) खदित्वा
(iii) सस्थान्
(iv) सम्पत्तय

गुणेष्वेव हि कर्तव्यः प्रयत्नः पुरुषैः सदा।
गुणयुक्तो दरिद्रोऽपि नेश्वरैरगुणैः समः॥

अस्य भावोऽस्ति- यत् अस्मिन् संसारे जनाः सदैव (i) ……………… ग्रहणे एव (ii) ………………… कुर्युः। यतः जगति गुणवन्तः (iii) ……………. अपि गुणहीनेषु (iv) ………………. श्रेष्ठतमाः मन्यन्ते। अतः संसारे गुणानाम् अतीव महत्त्वम् अस्ति।
मञ्जूषा- प्रयत्नान्, धनवत्सु, दरिद्राः, गुणानाम्

Answer

Answer:
(i) गुणानाम्
(ii) प्रयत्नान्
(iii) दरिद्राः
(iv) धनवत्सु

आरम्भगुर्वी क्षयिणी क्रमेण
लध्वी पुरा वृद्धिमती च पश्चात्।
दिनस्य पूर्वार्द्धपरार्द्धभिन्ना
छायेव मैत्री खलसज्जनानाम्॥

अस्य भावोऽस्ति- कविः भर्तृहरिः नीतिशतके कथयति यत् यथा दिनस्य पूर्वार्द्ध प्राणिनाम् छाया (i) ……………….. दीर्घा पश्चात् शनैः शनैः (ii) ………………. समायाति तथैव खलानां दुष्यणां वा मैत्री अपि प्रारम्भे गुर्वी भवति शनैः शनैश्च क्षयिणी भवति। एवमेव यथा परार्द्ध समये (iii) …………….. छाया पूर्वं लघ्वी भवति पुनश्च शनैः शनैः वृद्धिम् प्राप्तनोति तथैव सज्जनायां (iv) ………….. अपि आरम्भे लघ्वी भवति एवं शनैः शनैः वृद्धिमायाति।
मञ्जूषा- प्राणिनाम्, आरम्भे, मैत्री, क्षयम्

Answer

Answer:
(i) आरम्भे
(ii) क्षयम्
(iii) प्राणिनाम्
(iv) मैत्री

यत्रापि कुत्रापि गता भवेयु
हँसा महीमण्डलमण्डनाय।
हानिस्तु तेषां हि सरोवराणां
येषां मरालैः सह विप्रयोगः।।

अस्य भावोऽस्ति- हंसाः अर्थात् श्रेष्ठाः (i) ……………… कुत्रापि स्थानेषु गच्छेयुः तेषां (ii) …………….. तेषां स्थानानां मण्डनं भवति परन्तु (iii) ……………… तु तेषां सरोवराणां स्थानानां वा भवति यैः सह तेषां हंसानां सज्जनानां वा (iv) ……………… भवति। अतः सदैव सौभाग्यार्थं सज्जनानां सङगति कुर्यात्।
मञ्जूषा- गमनेन, हानिः (दुर्भाग्य), वियोगः, जनाः

Answer

Answer:
(i) जनाः
(ii) गमनेन
(iii) हानिः (दुर्भाग्य)
(iv) वियोगः

गुणाः गुणज्ञेषु गुणा भवन्ति
ते निर्गुणं प्राप्य भवन्ति दोषाः।
आस्वाद्यतोयाः प्रवहन्ति नद्यः
समुद्रमासाद्य भवन्त्यपेयाः॥

भावार्थ- गुणाः सदैव गुणीनां (i) ……………… प्राप्य सद्गुणाः भवन्ति परन्तु गुणहीनान् प्राप्य द्रोषरूपे (ii) …………….. भवन्ति यथा नद्याः जलं (iii) ……………… शुद्धं पेयं च भूत्वा अपि समुद्रे मिलित्वा (iv) ………………. भवति। अतः गुणीजनैः कदापि दुर्जनस्य संगतिः न कर्तव्या।
मञ्जूषा- स्वादिष्टं, संगति, अपेयं, परिवर्तिताः

Answer

Answer:
(i) संगति
(ii) परिवर्तिताः
(iii) स्वादिष्टं
(iv) अपेयं

निम्न ‘क’ वर्गीय पदानाम् ‘ख’ वर्गीय पदेषु पर्यायचयनम् कुरुत

‘क’ वर्गः – ‘ख’ वर्गः
1. गुणज्ञेषु – गुणरहितैः
2. मरालैः – तरवः महीरुहाः
3. पुरा – कथनीयम्
4. वृद्धिमती – न पेयाः
5. अगुणैः – गुण-सम्पन्नः
6. दरिद्रः – गुणज्ञातृषु जनेषु
7. गुणयुक्तः – समृद्धयः
8. वारिवाहाः – हंसैः
9. अम्भः – प्रसन्नाः भवन्ति
10. वृक्षाः – आचरणं कर्त्तव्यम्
11. तुष्यन्ति – जलम्
12. समाचरेत् – मेघाः
13. वक्तव्यम् – निर्धनः
14. विभूतयः – वृद्धिम् उपगता
15. अपेयाः – प्राचीनकाले

Answer

Answer:
1. गुणज्ञातृषु जनेषु
2. हंसैः
3. प्राचीनकाले
4. वृद्धिम् उपगता
5. गुणरहितैः
6. निर्धनः
7. गुण-सम्पन्नः
8. मेघाः
9. जलम्
10. तरवः महीरुहाः
11. प्रसन्नाः भवन्ति
12. आचरणं कर्त्तव्यम्
13. कथनीयम्
14. समृद्धयः
15. न पेयाः

‘क’ स्तम्भे विशेषणानि ‘ख’ स्तम्भे विशेष्याणि दत्तानि। तानि समुचित योजयत

‘क’ स्तम्भः – ‘ख’ स्तम्भः
(i) गताः – सरोवराणाम्
(ii) तेषाम् – जन्तवः
(iii) सर्वे – मैत्री
(iv) तत् – नद्यः
(v) गुर्वी – दरिद्रता
(vi) अपेयाः – पुरुषः
(vii) का – कथा
(viii) गुणयुक्तः – वक्तव्य
(ix) लब्धी – नारी
(x) श्रेष्ठमा – हंसाः

Answer

Answer:
(i) हंसाः
(ii) सरोवराणाम्
(iii) जन्तवः
(iv) वक्तव्य
(v) मैत्री
(vi) नद्यः
(vii) दरिद्रता
(viii) पुरुषः
(ix) कथा
(x) नारी

निम्न ‘क’ वर्गीय पदानाम् ‘ख’ वर्गीय पदेषु विपर्ययचयनम् कुरुत।

‘क’ वर्गः – ‘ख’ वर्गः
1. प्रतिकूलानि – कटुः
2. अक्षीणः – श्रवणीयम्
3. एति – गुणहीनः
4. वक्तव्यम् – गुर्वी
5. प्रियं – वृद्धिमती
6. सतां/सज्जनानाम् – अनुकूलानि
7. दरिद्रः – क्षीणः
8. गुणयुक्तः – याति
9. आरम्भः – दुर्जनानाम्
10. लघ्वी – धनिकः
11. पुरा – अन्तः
12. क्षयिणी – पश्चात्

Answer

Answer:
1. अनुकूलानि
2. क्षीणः
3. याति
4. श्रवणीयम्
5. कटुः
6. दुर्जनानाम्
7. धनिकः
8. गुणहीनः
9. अन्तः
10. गुर्वी
11. पश्चात्
12. वृद्धिमती

We hope the given NCERT MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 5 सूक्तिमौक्तिकम् with Answers Pdf free download will help you. If you have any queries regarding CBSE Class 9 Sanskrit सूक्तिमौक्तिकम् MCQs Multiple Choice Questions with Answers, drop a comment below and we will get back to you soon.

MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 6 भ्रान्तो बालः with Answers

MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 6 भ्रान्तो बालः with Answers

Check the below NCERT MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 6 भ्रान्तो बालः with Answers Pdf free download. MCQ Questions for Class 9 Sanskrit with Answers were prepared based on the latest exam pattern. We have provided भ्रान्तो बालः Class 9 Sanskrit MCQs Questions with Answers to help students understand the concept very well. https://ncertmcq.com/mcq-questions-for-class-9-sanskrit-with-answers/

Students can also read NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit Chapter 6 Questions and Answers at LearnInsta. Here all questions are solved with a detailed explanation, It will help to score more marks in your examinations.

निम्नवाक्येषु रेखाकित पदानां पदानां स्थानेषु प्रश्नवाचकपदं लिखत

Class 9 Sanskrit Chapter 6 MCQ With Answers Question 1.
बालः पाठशालागमनवेलायां क्रीडितुम् अगच्छत्।
(क) कदा
(ख) कस्याम्
(ग) काम्
(घ) कुत्र

Answer

Answer: (क) कदा

Sanskrit MCQ For Class 9 Chapter 6 Question 2.
मित्राणि विद्यालयगमनार्थं त्वरमाणाः अभवन्।
(क) काम्
(ख) किमर्थम्
(ग) के
(घ) किम्

Answer

Answer: (ख) किमर्थम्

Sanskrit MCQ Class 9 Question 3.
सर्वे पूर्वदिनपाठान् स्मृत्वा विद्यालयं गच्छन्ति।
(क) कासाम्
(ख) कान्
(ग) कृत्वा
(घ) कस्मात्

Answer

Answer: (ख) कान्

Question 4.
विरमन्तु एते वराकाः पुस्तकदासाः।
(क) काः
(ख) कस्याः
(ग) कीदृशाः
(घ) किम्

Answer

Answer: (ग) कीदृशाः

Question 5.
अनेन मिथ्यागर्वितेन कीटेन।
(क) केन
(ख) कस्मै
(ग) कीदृशेण
(घ) कैः

Answer

Answer: (ग) कीदृशेण

Question 6.
एते पक्षिणः मानुषेषु न उपगच्छन्ति।
(क) केषु
(ख) कस्मै
(ग) कासु
(घ) के

Answer

Answer: (क) केषु

Question 7.
मम स्वामि पुत्रप्रीत्या पोषयति।
(क) केन
(ख) कः
(ग) कीदृशी
(घ) काम्

Answer

Answer: (क) केन

Question 8.
नमः एतेभ्यः यैः मे तन्द्रालुतायां कुत्सा समापादिता।
(क) केभ्यः
(ख) केन
(ग) कस्मै
(घ) कः

Answer

Answer: (क) केभ्यः

Question 9.
सः बालः भग्नः मनोरथः अवदत।
(क) कः
(ख) कम्
(ग) कीदृशः
(घ) किम्

Answer

Answer: (ग) कीदृशः

Question 10.
कुक्कुरः स्वामिनः गृहे वसति।
(क) कः
(ख) कस्य।
(ग) कम्
(घ) कीदृशः

Answer

Answer: (ख) कस्य।

Question 11.
मया ईषत् अपि न भ्रष्टव्यम्।
(क) केन
(ख) कः
(ग) कस्य
(घ) किम्

Answer

Answer: (क) केन

Question 12.
रक्षानियोगकरणात् मया न भ्रष्टव्यम्।
(क) कात्
(ख) कस्मात्
(ग) कः
(घ) केन

Answer

Answer: (ख) कस्मात्

Question 13.
कुक्कुरः मानुषाणां मित्रम् अस्ति।
(क) काम्
(ख) कासाम्
(ग) केषाम्
(घ) कस्य

Answer

Answer: (ग) केषाम्

Question 14.
चटकः स्वकर्मणि व्यग्रः आसीत्।
(क) कानि
(ख) कस्मै
(ग) केषाम्
(घ) कस्मिन्

Answer

Answer: (घ) कस्मिन्

Question 15.
स्वादूनि भक्ष्यकवलानि ते दास्यामि।
(क) कानि
(ख) कीदृशानि
(ग) किम्
(घ) कम्

Answer

Answer: (ख) कीदृशानि

Question 16.
सः महती वैदुषीं लब्धवान्।
(क) कीदृशीम्।
(ख) कः
(ग) केन
(घ) काम्

Answer

Answer: (क) कीदृशीम्।

Question 17.
भक्ष्यकवलानि ते दास्यामि।
(क) केषाम्
(ख) कानि
(ग) कात्
(घ) कस्मै

Answer

Answer: (घ) कस्मै

Question 18.
सः महतीं वैदुषीं लब्धवान्।
(क) कम्
(ख) केभ्यः
(ग) काम्
(घ) कहा सालमा

Answer

Answer: (ग) काम्

Question 19.
भ्रान्तः बालः अचिन्तयत्।
(क) कः
(ख) केन
(ग) किम्
(घ) कासाम्

Answer

Answer: (क) कः

Question 20.
खिन्नः बालकः श्वानम् अकथयत्।
(क) कस्मै
(ख) कीदृशः
(ग) कस्य
(घ) कात्

Answer

Answer: (ख) कीदृशः

Question 21.
खिन्नः बालकः कुक्कुरम् अकथयत्।
(क) कः
(ख) कासाम्
(ग) कस्मिन्
(घ) कम्

Answer

Answer: (घ) कम्

निम्नलिखितम् पाठांश पठित्वा तदाधारितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत

भ्रान्तः कश्चन बालः पाठशालागमनवेलायां क्रीडितुम् अगच्छत्। किन्तु तेन सह केलिभिः कालं क्षेप्तुं तदा कोऽपि न वयस्येषु उपलभ्यमानः आसीत्। यतः ते सर्वेऽपि पूर्वदिनपाठान् स्मृत्वा विद्यालयगमनाय त्वरमाणाः अभवन्। तन्द्रालुः बालः लज्जया तेषां दृष्टिपथमपि परिहरन् एकाकी किमपि उद्यानं प्राविशत्। सः अचिन्तयत्-“विरमन्तु एते वराकाः पुस्तकदासाः। अहं तु आत्मानं विनोदयिष्यामि। सम्प्रति विद्यालय गत्वा भूयः क्रुद्धस्य उपाध्यायस्य मुखं द्रष्टुं नैव इच्छामि। एते निष्कुटवासिनः प्राणिन एव मम वयस्याः सन्तु इति।

Question 1.
बालकः कीदृशः आसीत्?

Answer

Answer: भ्रान्तः

Question 2.
कस्मिन् समये सः क्रीडितुं निर्जगाम?

Answer

Answer: पाठशालागमनवेलायाम्

Question 3.
कीदृशः बालकः उद्यानं प्राविवेश?

Answer

Answer: एकाकी

Question 4.
बालकेन सह किमर्थं वयस्येषु न उपलभ्यमानः आसीत्?

Answer

Answer: बालकेन सह केलिभिः कालं क्षेप्तुं वयस्येषु न उपलभ्यमानः आसीत्।

Question 5.
बालस्य मित्राणि के भविष्यन्ति?

Answer

Answer: निष्कुटवासिनः एव प्राणिनो सर्वे बालस्य वयस्याः भविष्यन्ति।

Question 6.
अत्र बालः” इति पदस्य विशेषणपदं किम्?

Answer

Answer: भ्रान्तः

Question 7.
अनुच्छेदे ‘चिन्तयामास’ इति पदस्य कर्ता कः?

Answer

Answer: सः

Question 8.
‘आचार्यस्य’ इति पदस्य पर्यायपदम् अत्र गद्यांशे किं प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: उपाध्यायस्य

Question 9.
चिन्तयामास ‘इत्यर्थे किं पदं अत्र प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: अचिन्तयत्

अथ सः पुष्पोद्यानं व्रजन्तं मधुकरं दृष्ट्वा तं क्रीडितुम् द्वित्रिवारं आह्वयत्। तथापि, सः मधुकरः अस्य बालस्य आह्वानं तिरस्कृतवान्। ततो भूयो भूयः हठमाचरति बाले सः मधुकरः अगायत्-“वयं हि मधुसंग्रहव्यग्रा” इति। तदास बालः ‘अलंभाषणेन अनेन मिथ्यागवितेन कीटेन’ इति विचिन्त्य अन्यत्र दत्तदृष्टिः चञ्च्वा तृणशलाकादिकम् आददानम् एकं चटकम् अपश्यत्, अवदत् च-“अयि चटकपोत! मानुषस्य मम मित्रं भविष्यसि। एहि क्रीडावः। एतत् शुष्कं तृणं त्यज स्वादूनि भक्ष्यकवलानि ते दास्यामि” इति। स तु “मया वटद्वमस्य शाखायां नीडं कार्यम्” इत्युक्त्वा स्वकर्मव्यग्रो अभवत्।

Question 1.
बालः कुत्र भ्रमन्तं एकं मधुकरम् अपश्यत?

Answer

Answer: पुष्पोद्यानम्

Question 2.
चटकपोतः कस्मिन् कार्ये व्यग्रः आसीत्?

Answer

Answer: नीडकार्ये

Question 3.
बालः सर्वप्रथमम् किम् अपश्यत्?

Answer

Answer: मधुकरम्

Question 4.
बालकः चटकपोतम् किम् दातुम् इच्छति?

Answer

Answer: बालकः चटकपोतम् स्वादूनि भक्ष्यकवलानि दातुम् इच्छति।

Question 5.
चटकपोतः बालम् किम् अकथयत्?

Answer

Answer: अहम् तु ‘नीड:कार्यो बटद्रुशाखायां तद्यामि कार्येण इत्युक्तवा सः स्वकर्मव्यग्रो बभूव।

Question 6.
अत्र आह्वयत्’ इति क्रियापदस्य कर्ता कः अस्ति?

Answer

Answer: सः

Question 7.
‘अवलोक्य’ इति पदस्य पर्यायपदं किं प्रयुक्तम् अत्र?

Answer

Answer: दृष्ट्वा

Question 8.
अनुच्छेदे ‘मधुकरम्’ इति पदस्य विशेषणपदं किं प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: व्रजन्तम्

Question 9.
पुनः पुनः इत्यर्थे किं पदं अत्र अनुच्छेदे प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: भूयोभूयः

तदा खिन्नो बालकः एते पक्षिणो मानुषेषु नोपगच्छन्ति। तद् अन्वेषयामि अपरं मानुषोचितं विनोदयितारम् इति विचिन्त्य पलायमानं कमपि श्वानम् अवलोकयत्। प्रीतो बालः तम् इत्थं सम्बोधयत्-रे मानुषाणां मित्र! किं पर्यटसि अस्मिन् निदाघदिवसे? इदं प्रच्छायशीतलं तरुमूलम् आश्रयस्व। अहमपि क्रीडासहायं त्वामेवानुरूपं पश्यामीति। कुक्कुरः प्रत्यवदत् यो मां पत्रप्रीत्या पोषयति स्वामिनो गहे तस्य। रक्षानियोगकरणान्न मया भ्रष्टव्यमीषदपि॥ इति।

Question 1.
बालः कीदृशः आसीत्?

Answer

Answer: खिन्नः

Question 2.
बालः क्रीडासहायं कम् पश्यति?

Answer

Answer: कुक्कुरम्

Question 3.
श्वानम् दृष्टवा बालः कीदृशः जातः?

Answer

Answer: (प्रसन्नः (प्रीतः)

Question 4.
कुक्कुरः पुत्रप्रीत्या केन पोषयति?

Answer

Answer: कुक्कुरः पुत्रप्रीत्या स्वामिना पोषयति।

Question 5.
प्रीतः बालः कुक्कुरं किं सबोधयामास?

Answer

Answer: प्रीतः बालः कुक्कुरः संबोधयामास-रे मानुषाणां मित्र! किं पर्यटसि अस्मिन् निदाघदिवसे? इदं प्रच्छायशीतलं तरुमूलम् आश्रयस्व। अहमपि क्रीडासहायं त्वामेवानुरूपं पश्यामीति।

Question 6.
रात्रौ’ इति पदस्य विलोमपदम् किं अस्ति अत्र?

Answer

Answer: दिवसे

Question 7.
अत्र अनुच्छेदे ‘उपगच्छन्ति’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?

Answer

Answer: पक्षिणः

Question 8.
अत्र ‘अस्मिन् निदाघदिवसे’ अत्र विशेष्यपदं किम्?

Answer

Answer: निदाघदिवसे

Question 9.
समीपं गच्छन्ति’ इति अर्थे समस्तपदं किम्?

Answer

Answer: उपगच्छन्ति

सर्वैः एवं निषिद्धः स बालो भग्नमनोरथः सन्- ‘कथमस्मिन् जगति प्रत्येकं स्व-स्वकार्ये निमग्नो भवति। न कोऽपि माम् इव वृथा कालक्षेपं सहते। नम एतेभ्यः यैः मे तन्द्रालुतायां कुत्सा समापादिता। अथ स्वोचितम् अहमपि करोमि इति विचार्य त्वरितं पाठशालाम् अगच्छत्।। ततः प्रभृति स विद्याव्यसनी भूत्वा महती वैदुषी प्रथा सम्पदं च अलभत।

Question 1.
बालः त्वरितं कुत्र अगच्छत्?

Answer

Answer: पाठशालाम्

Question 2.
बालः सर्वैः कीदृशः आसीत्?

Answer

Answer: निषिद्धः

Question 3.
बालः कीदृशः मनोरथः अभवत्?

Answer

Answer: विघ्नितः।

Question 4.
विघ्नितमनोरथः बालः किम् अचिन्तयत्?

Answer

Answer: विघ्नितमनोरथः बालः अचिन्तयत् यत् अस्मिन् जगति प्रत्येकं स्व-स्वकृत्ये निमग्नः भवति।

Question 5.
बालः किम् लेभे?

Answer

Answer: बालः विद्याव्यसनी भूत्वा महती वैदुषी प्रथा सम्पदं च लेभे।

Question 6.
अत्र ‘जगति’ अस्य पदस्य विशेषणपदं किम्?

Answer

Answer: अस्मिन्

Question 7.
अनुच्छेदे ‘करोमि’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?

Answer

Answer: अहम्

Question 8.
शीघ्रम्’ इति पदस्य पर्यायपदं किम् प्रयुक्तम् अत्र?

Answer

Answer: त्वरितम्

Question 9.
‘शनैः शनैः’ इति पदस्य अत्र अनुच्छेदे विपर्ययपदं किं प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: त्वरितम्

अन्वय लेखनम्

अधोलिखितस्य श्लोकस्य प्रदत्ते अन्वये रिक्तस्थानानि पूरयत
यो मां पुत्रप्रीत्या पोषयति स्वामिनो गृहे तस्य।
रक्षानियोगकरणान्न मया भ्रष्टव्यमीषदपि। इति।

यः पुत्रप्रीत्या (i) …………. पोषयति तस्य (ii) …………. गृहे (iii) …………. करणात् मया (iv) …………. अपि न भ्रष्टव्यम्।
मञ्जूषा- ईषत्, स्वामिनः, माम्, रक्षानियोग

Answer

Answer:
(i) माम्
(ii) स्वामिनः
(iii) रक्षानियोग
(iv) ईषत्

निम्नवाक्यानि घटनाक्रमानुसारं पुनर्लिखत

1. (i) एकदा एकः तन्द्रालुः बालः आसीत्।
(ii) सः बालः विहिनत मनोरथः चिन्तितवान्-‘कथं अस्मिन् जगति प्रत्येकं जनाः स्व-स्व कार्येषु निमग्नाः सन्ति।’
(iii) हे मनुष्याणां मित्र कुक्कुर! अस्मिन् निदाघे तरुमूले मया सह खेतिष्यसि?
(iv) सः अगायत् – वयं हि मधुसंग्रहे व्यग्राः स्मः इति।
(v) सः पुष्पोद्यानं व्रजन्तं मधुकरं दृष्ट्वा तं क्रीडाहेतोः आह्वयत्।
(vi) अयि चटकपोत! मानुषस्य मम मित्रं भविष्यसि किम्?
(vii) ततः प्रभृति सः विद्याभ्यासं कृत्वा वैदुषी प्रथां सम्पत्तिं च अलभत।
(viii) मम स्वामी पुत्र प्रीत्या मां पोषयति अतः अहं तस्य सेवायाः भ्रष्टः न भविष्यामि।

Answer

Answer:
(i) एकदा एकः तन्द्रालुः बालः आसीत्।
(ii) सः पुष्पोद्यानं व्रजन्तं मधुकरं दृष्ट्वा तं क्रीडाहेतोः आह्वयत्।
(iii) सः अगायत् – वयं हि मधुसंग्रहे व्यग्राः स्मः इति।
(iv) अयि चटकपोत! मानुषस्य मम मित्रं भविष्यसि किम्?
(v) हे मनुष्याणां मित्र कुक्कुर! अस्मिन् निदाघे तरुमूले मया सह खेतिष्यसि?
(vi) मम स्वामी पुत्र प्रीत्या मां पोषयति अतः अहं तस्य सेवायाः भ्रष्टः न भविष्यामि।
(vii) सः बालः विहिनत मनोरथः चिन्तितवान्-‘कथं अस्मिन् जगति प्रत्येकं जनाः स्व-स्व कार्येषु निमग्नाः सन्ति।’
(viii) ततः प्रभृति सः विद्याभ्यासं कृत्वा वैदुषी प्रथा सम्पत्तिं च अलभत।

2. (i) सः तु चटकपोतं दृष्ट्वा अवदत् – ‘मम मित्रं भविष्यसि’?
(ii) सः चिन्तयामास – विरमन्तु एते पुस्तकदासाः वराकाः। अहं पुनः आत्मानं विनोदयिष्यामि।
(iii) सः तु नीड निर्माणे व्यस्तः आसीत् अतः स्वकर्मणि व्यग्रो बभूव।
(iv) प्रीतः बातः श्वानं सम्बोधयामास-रे मनष्याणां मित्र! किम् अस्मिन् निदाधे मया सह पर्यटसि।
(v) एकः बालः पाठशालागमनबेलायां क्रीडितुं गच्छति।
(vi) एते निष्कुटवासिनः प्राणिनः एव मम वयस्याः सन्ति।
(vii) न, अहं स्वामिन सेवे अतः रक्षानियोगात् भ्रष्टः न भविष्यामि।
(viii) सः स्व उचितं भविष्यं विचार्य त्वरितं विद्यालयं गतवान्।

Answer

Answer:
(i) एकः बालः पाठशालागमनबेलायां क्रीडितुं गच्छति।
(ii) सः चिन्तयामास – विरमन्तु एते पुस्तकदासाः वराकाः। अहं पुनः आत्मानं विनोदयिष्यामि।
(iii) एते निष्कुटवासिनः प्राणिनः एव मम वयस्याः सन्ति।
(iv) सः तु चटकपोतं दृष्ट्वा अवदत् – ‘मम मित्रं भविष्यसि’?
(v) सः तु नीड निर्माणे व्यस्तः आसीत् अतः स्वकर्मणि व्यग्रो बभूव।
(vi) प्रीतः बातः श्वानं सम्बोधयामास-रे मनष्याणां मित्र! किम् अस्मिन् निदाधे मया सह पर्यटसि।
(vii) न, अहं स्वामिनं सेवे अतः रक्षानियोगात् भ्रष्टः न भविष्यामि।
(viii) सः स्व उचितं भविष्यं विचार्य त्वरितं विद्यालयं गतवान्।

निम्न ‘क’ वर्गीय पदानाम् ‘ख’ वर्गीय पदेषु पर्यायचयनम् कुरुत

‘क’ वर्ग: – ‘ख’ वर्गः
1. भ्रान्तः – अल्पमात्रम् अपि
2. चिन्तयामास – ग्रीष्मदिने
3. उपाध्यायस्य – पक्षी
4. वयस्य – स्वादिष्टानि
5. व्रजन्तम् – धावन्तम्
6. चञ्च्वा – खेलावः
7. आददानम् – वृक्षः
8. मिथ्यागर्वितेन – क्रीडाभिः
9. स्वादूनि – कुक्कुरः
10. पलायमानम् – योग्यम्
11. निदाघदिवसे – आचार्यस्य
12. अनुरूपम् – चञ्चुपुटेन
13. श्वानः – व्याहङ्कारयुक्तेन
14. तरुः – भ्रमयुक्तः
15. ईषदपि – अचिन्तयत्
16. चटकम् – मित्र
17. केलिभिः – भ्रमन्तम्
18. क्रीडावः – गृह्णन्तम्

Answer

Answer:
1. भ्रमयुक्तः
2. अचिन्तयत्
3. आचार्यस्य
4. मित्र
5. भ्रमन्तम्
6. चञ्चुपुटेन
7. गृह्णान्तम्
8. व्यर्थाहङ्कारयुक्तेन
9. स्वादिष्टानि
10. धावन्तम्
11. ग्रीष्मदिने
12. योग्यम्
13. कुक्कुरः
14. वृक्षः
15. अल्पमात्रम् अपि
16. पक्षी
17. क्रीडाभिः
18. खेलावः

‘क’ स्तम्भे विशेषणानि ‘ख’ स्तम्भे विशेष्याणि दत्तानि। तानि समुचित योजयत

‘क’ स्तम्भः – ‘ख’ स्तम्भः
(i) एते – बालः
(ii) स – बाले
(iii) आचरित – कीटेन
(iv) व्रजन्तं – बालकः
(v) मिथ्यागर्वितेन – पक्षिणः
(vi) खिन्नः – निदाघदिवसे
(vii) एते – वैदुषीं
(viii) अस्मिन् – बालः
(ix) महती – प्रच्छायशीतलं
(x) निषिद्ध – मुधकरं
(xi) प्रीतः – पुस्तकदासाः
(xii) तरुमूलम् – बालाः

Answer

Answer:
(i) पुस्तकदासाः
(ii) बालः
(iii) बाले
(iv) मधुकरं
(v) कीटेन
(vi) बालकः
(vii) पक्षिणः
(vii) निदाघदिवसे
(ix) वैदुषीं
(x) बालाः
(xi) बालः
(xii) प्रच्छायशीतलं

निम्न ‘क’ वर्गीय पदानाम् ‘ख’ वर्गीय पदेषु विलोमपदचयनम् कुरुत

‘क’ वर्गः – ‘ख’ वर्गः
1. खिन्नः – अननुरूपम्
2. त्वरितम् – सेवकस्य
3. दिवसे – उष्णम्
4. शीतलम् – रात्री
5. सहायम् – रिपुः
6. अनुरूपम् – प्रसन्नः
7. स्वामिनः – शनैः शनैः
8. मित्रम् – असहायम्

Answer

Answer:
1. प्रसन्नः
2. शनैः शनैः
3. रात्रौ
4. उष्णम्
5. असहायम्
6. अननुरूपम्
7. सेवकस्य
8. रिपुः

We hope the given NCERT MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 6 भ्रान्तो बालः with Answers Pdf free download will help you. If you have any queries regarding CBSE Class 9 Sanskrit भ्रान्तो बालः MCQs Multiple Choice Questions with Answers, drop a comment below and we will get back to you soon.

MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 1 भारतीवसन्तगीतिः with Answers

MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 1 भारतीवसन्तगीतिः with Answers

Check the below NCERT MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 1 भारतीवसन्तगीतिः with Answers Pdf free download. MCQ Questions for Class 9 Sanskrit with Answers were prepared based on the latest exam pattern. We have provided भारतीवसन्तगीतिः Class 9 Sanskrit MCQs Questions with Answers to help students understand the concept very well. https://ncertmcq.com/mcq-questions-for-class-9-sanskrit-with-answers/

Students can also read NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit Chapter 1 Questions and Answers at LearnInsta. Here all questions are solved with a detailed explanation, It will help to score more marks in your examinations.

निम्नवाक्येषु रेखाङ्कित पदानाम् स्थानेषु प्रश्नवाचक पदं लिखत

Class 9 Sanskrit Chapter 1 MCQ Question 1.
अये वाणि! नवीनां वीणाम् (त्वं) निनादय।
(क) कम्
(ख) काम्
(ग) कीदृशी
(घ) कीदृशीम्

Answer

Answer: (घ) कीदृशीम्

Sanskrit Class 9 MCQ Chapter 1 Question 2.
ललितनीतिलीनां गीतिं मृदुं गाय।
(क) कम्
(ख) कथम्
(ग) कीदृशम्
(घ) काम्

Answer

Answer: (ख) कथम्

Sanskrit Class 9 MCQ Ncert Question 3.
इह वसन्ते सरसाः रसालाः लसन्ति।
(क) कदा
(ख) कुत्र
(ग) कति
(घ) के

Answer

Answer: (क) कदा

Class 9 Sanskrit Chapter 1 MCQ With Answers Question 4.
वसन्ते इह मधुर मञ्जरी पिञ्जरी भूतमालाः रसाला: लसन्ति।
(क) कुत्र
(ख) कदा
(ग) के
(घ) किम्

Answer

Answer: (क) कुत्र

Sanskrit MCQ Class 9 Question 5.
वसन्ते सरसाः रसालाः लसन्ति।
(क) काः
(ख) कदा
(ग) के
(घ) कीदृशाः

Answer

Answer: (ग) के

Learn Insta Class 9 Sanskrit MCQ Question 6.
ललित कोकिला काकलीनाम् कलापाः बिलसन्ति।
(क) काः
(ख) के
(ग) कति
(घ) कथम्

Answer

Answer: (ख) के

Sanskrit Class 9 Chapter 1 MCQ Question 7.
कलिन्दात्मजायाः तीरे समीरः वहति।
(क) काम्
(ख) के
(ग) कस्याः
(घ) काः

Answer

Answer: (ग) कस्याः

Class 9 Sanskrit Extra Questions Question 8.
कलिन्दात्मजायाः सवानीरतीरे सनीरः समीर: वहति।
(क) कुत्र
(ख) कथम्
(ग) कम्
(घ) कम्

Answer

Answer: (क) कुत्र

Sanskrit MCQ Questions Pdf Class 9 Question 9.
सनीरः समीरः मन्दमन्दं वहति।
(क) काः
(ख) कथम्
(ग) कति
(घ) कदा

Answer

Answer: (ख) कथम्

Question 10.
कलिन्दात्मजायाः तीरे सनीरे समीरे वहति (सति) मधुमपवीनां षक्तिमः दृश्यते।
(क) कीदृशाः
(ख) कस्मिन्
(ग) कुत्र
(घ) के

Answer

Answer: (ख) कस्मिन्

Question 11.
मलिनाम् अलीनां ततिम् प्रेक्ष्य वाणि। नवीनां वीणां निनादय।
(क) कासाम्
(ख) कुत्र
(ग) कीदृशीम्
(घ) काः

Answer

Answer: (क) कासाम्

Question 12.
मलिनाम् अलीनां स्वनन्तीम् ततिम् पश्य।
(क) कीदृशीम्
(ख) कम्
(ग) काम्
(घ) के

Answer

Answer: (क) कीदृशीम्

Question 13.
लतानां नितान्तं शान्तिशीलम् सुमं चलेत्।
(क) कुत्र
(ख) किम्
(ग) कीदृशम्
(घ) काः

Answer

Answer: (ग) कीदृशम्

Question 14.
लतानां नितान्तं शान्तिशीलम् सुमं चलेत्।
(क) कासाम्
(ख) कीदृशी
(ग) के
(घ) का

Answer

Answer: (क) कासाम्

Question 15.
तव अदीनां वीणाम् आकर्ण्य सुमं चलेत्।
(क) कथम्
(ख) कुत्र
(ग) काम्
(घ) के

Answer

Answer: (ग) काम्

Question 16.
नदीनाम् कान्त सलिलम् सलीलम् उच्छलेत्।
(क) कथम्
(ख) कति
(ग) कदा
(घ) का

Answer

Answer: (क) कथम्

Question 17.
ललितपल्लवे पादपे मलिनां अलीनां स्वतन्तींततिं पश्यत।
(क) कुत्र
(ख) कीदृशे
(ग) किम्
(घ) कति

Answer

Answer: (ख) कीदृशे

निम्न श्लोकं श्लोकं पठित्वा तदाधारितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत

निनादय नवीनामये वाणि! वीणाम्
मृदुं गाय गीति ललित-नीति-लीनाम्।

Question 1.
वाणी कीदृशीं वीणां निनादयतु?

Answer

Answer: नवीनाम्

Question 2.
सा कीदृशीं गीतिं गायतु?

Answer

Answer: ललित-नीति-लीनाम्

Question 3.
का वीणां विनादयतु?

Answer

Answer: वाणी

Question 4.
अस्मिन् श्लोके कविः वाणी किं कीदृशञ्च गातुं प्रार्थयति?

Answer

Answer: अस्मिन् श्लोके कविः वाणी ललित-नीति-लीनाम् च गीति मृदुं गातुं प्रार्थयति।

Question 5.
सा काम् निनादयतु?

Answer

Answer: सा ललित-नीति-लीनाम् विनादयतु।

Question 6.
‘नवीनाम् वीणाम्’ अनयोः पदयोः विशेषणपदं किम्?

Answer

Answer: नवीनाम्

Question 7.
‘निनादय नवीनामये वाणि! वीणाम्।’ अत्र वाक्ये क्रियापदं किमस्ति?

Answer

Answer: निनादय

Question 8.
श्लोके ‘कोमलाम्’ इत्यस्य पदस्य अर्थ किं पदम् आगतम्?

Answer

Answer: मृदुम्

Question 9.
श्लोके सम्बोधन पदं किम्?

Answer

Answer: वाणि

मधुर-मञ्जरी-पिञ्जरी-भूत-मालाः
वसन्ते लसन्तीह सरसा रसालाः
कलापाः ललित-कोकिला-काकलीनाम्॥

Question 1.
कदा मधुरमञ्जरी पिञ्जरी भूता?

Answer

Answer: वसन्ते

Question 2.
कीदृशाः रसालाः वसन्ते लसन्ति?

Answer

Answer: सरसाः

Question 3.
केषाम् कलापाः वसन्ते लसान्ति?

Answer

Answer: वाणि

Question 4.
वसन्ते कासाम् कलापाः विलसन्ति?

Answer

Answer: वसन्ते ललित-कोकिला काकलीनां कालापाः विलसन्ति।

Question 5.
कीदृशी ‘मञ्जरी’ पिञ्जरी भूता?

Answer

Answer: मधुरा मञ्जरी पिञ्जरी भूता।

Question 6.
‘सरसाः रसालाः’ अनयोः पदयो : विशेषणपदं किमस्ति?

Answer

Answer: सरसाः

Question 7.
श्लोके ‘लसन्ति’ इति क्रियायाः कर्तृपदं किम्?

Answer

Answer: रसालाः

Question 8.
श्लोके ‘अत्र (अस्मिन्)’ पदस्य कः पर्यायः लिखितो वर्तते?

Answer

Answer: इह

Question 9.
श्लोके ‘निरसा’ इत्यस्य पदस्य कः विपर्ययः?

Answer

Answer: सरसा

वहति मन्दमन्दं सनीरे समीरे
कलिन्दात्मजायास्सवानीरतीरे,
नतां पङ्किमालोक्य मधुमाधवीनाम्॥

Question 1.
कस्याः तीरे समीरः मन्दमन्दं वहति?

Answer

Answer: कलिन्दात्मजायाः

Question 2.
कासाम् नतां पङ्क्तिम् वाणी अवलोकयतु?

Answer

Answer: मधुमाधवीनाम्

Question 3.
कासाम् नतां पङ्क्तिं अवलोकितम् भवेत्?

Answer

Answer: मधुमाधवीनाम्।

Question 4.
कुत्र समीरः मन्दमन्दं वहति?

Answer

Answer: कलिन्दात्मजायाः सवानीरतीरे समीरः मन्दमन्दं वहति।

Question 5.
कथं सनीरः समीरः वहित?

Answer

Answer: मन्दमन्दं सनीरः समीरः वहित।

Question 6.
‘यमुनायाः’ इत्यस्य पदस्य अर्थे कि पदं श्लोके अत्र आगतम्?

Answer

Answer: कलिन्दात्मजायाः

Question 7.
श्लोके ‘दृष्ट्वा’ पदस्य कः पर्यायः आगतः?

Answer

Answer: आलोक्य

Question 8.
‘नतां पङ्क्तिम्’ अनयोः पदयोः विशेषणपदं किम्?

Answer

Answer: नताम्

Question 9.
‘वहति मन्द मन्दं सनीरे समीरे’ अत्र क्रियापदं किम्?

Answer

Answer: वहित्

ललित-पल्लवे पादपे पुष्पपुञ्ज
मलयमारुतोच्चुम्बिते मञ्जुकुञ्ज,
स्वनन्तीन्ततिम्प्रेक्ष्य मलिनामलीनाम्॥

Question 1.
अलीनां कीदृशीम् ततिं प्रेक्ष्य वाणी नवीनां वीणां निनादयतु?

Answer

Answer: मलिनाम्

Question 2.
अत्र श्लोके पल्लवाः कीदृशाः वर्णिताः सन्ति?

Answer

Answer: ललिताः

Question 3.
कुत्र स्वनन्तीम् अलीनां मलिनां ततिं वाणी प्रेक्षयतु?

Answer

Answer: ललित-पल्लवे पादपे पुष्पपुजे मञ्जुकुञ्जे मलय-मारुतोच्चुम्बिते स्वनन्तीम् अलीनां मालिनां ततिं वाणी प्रेक्षयतु।

Question 4.
‘अलीनाम् मलिनाम्’ अनयोः पदयोः विशेषणं किम्?

Answer

Answer: मलिनाम्

Question 5.
श्लोके ‘वृक्षे’ इत्यस्य पदस्य कः पर्यायः आगतः?

Answer

Answer: पादपे

Question 6.
अत्र श्लोके ‘दृष्ट्वा ‘ पदस्य अर्थ किं पदम् आगतम्?

Answer

Answer: प्रेक्ष्य

लतानां नितान्तं सुमं शान्तिशीलम्
चलेदुच्छलेत्कान्तसलिलं सलीलम्,
तवाकर्ण्य वीणामदीनां नदीनाम्॥

Question 1.
वाण्याः वीणा कीदृशी अस्ति?

Answer

Answer: अदीना

Question 2.
नदीनां सलिलं कीदृशम् अत्र वर्णितम्?

Answer

Answer: कान्तम्

Question 3.
लतानां कीदृशं सुमं चले?

Answer

Answer: लतानां नितान्तं शान्तिशीलं सुमं चलेत्।

Question 4.
‘सुमनः’ इत्यस्य पदस्य कः पर्यायः अत्र आगतः?

Answer

Answer: पसुमम्

Question 5.
श्लोके ‘उच्छलेत्’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किमस्ति?

Answer

Answer: कान्तसलिलम्

Question 6.
अत्र श्लोके ‘सुमम्’ इति कर्तृपदस्य क्रियापदं किम्?

Answer

Answer: चलेत्

अन्वय लेखनम्

निनादयं नवीनामये वाणि! वीणाम्
मृदुं गाय गीति ललित-नीति-लीनाम्।

अन्वयः- (i) …………. वाणि! नवीनां (ii) …………. निनादय। (iii) …………. गीति (iv) ……………. गाय। |
मञ्जूषा- ललितनीतिलीनाम्, मृदुम्, अये, वीणाम्।

Answer

Answer:
(i) अये
(ii) वीणाम्
(iii) ललितनीतिलीनाम्
(iv) मृदुम्

मधुर-मञ्जरी-पिञ्जरी-भूत-मालाः
वसन्ते लसन्तीह सरसा रसाला:
कलापाः ललित-कोकिला-काकलीनाम्।

अन्वयः- इह (i) ……………… मधुरमञ्जरीपिञ्जरी (ii) …………….. सरसाः रसालाः (iii) …………… ललित (iv) ……………… काकलीनां कलापाः (विलसन्ति)
मञ्जूषा- कोकिला भूतमालाः वसन्ते लसन्ति।

Answer

Answer:
(i) वसन्ते
(ii) भूतमालाः
(iii) लसन्ति
(iv) कोकिला

वहति मन्दमन्दं सनीरे समीरे
कलिन्दात्मजायास्सवानीरतीरे,
नतां पङ्क्तिमालोक्य मधुमाधवीनाम्॥

अन्वयः-कलिन्दात्मजायाः (i) …………………. सनीरे समीरे (ii) …………………… वहति (iii) ……………………. नतां पक्तिम् (iv) ………………। (अये वाणि! नवीनां वीणां निनादय।)
मञ्जूषा- आलोक्य, सवानीरतीरे, मधुमाधवीनां, मन्दमन्दं ।

Answer

Answer:
(i) सवानीरतीरे
(ii) मन्दमन्दं
(iii) मधुमाधवीनां
(iv) आलोक्य

ललित-पल्लवे पादपे पुष्पपुञ्ज
मलयमारुतोच्चुम्बिते मञ्जुकुजे,
स्वनन्तीन्ततिम्प्रेक्ष्य मलिनामलीनाम्॥

अन्वयः- ललितपल्लवे (i) ……………… पुष्पपुञ्जे मञ्जुकुञ्ज (ii) ………………… मारुतोच्चुम्बिते (iii) …………………. अलीनां मलिनां (iv) ………………… प्रेक्ष्य (अये वाणि! नवीनां वीणां निनादय।)
मञ्जूषा- मलय, ततिं, पादपे, स्वनन्तीम् ।

Answer

Answer:
(i) पादपे
(ii) मलय
(iii) स्वनन्तीम्
(iv) ततिं

लतानां नितान्तं सुमं शान्तिशीलम्
चलेदुच्छलेत्कान्तसलिलं सलीलम्,
तवाकर्ण्य वीणामदीनां नदीनाम्॥

अन्वयः- तव अदीनाम् (i) ……………….. आकर्ण्य लतानां नितान्तं (ii) …………………… सुमं चलेत् नदीनां (iii) ………………. सलीलम् (iv) …………………।
मञ्जूषा- उच्छलेत् वीणाम् शान्तिशीलं कान्तसलिलम् ।

Answer

Answer:
(i) वीणाम्
(ii) शान्तिशीलं
(iii) कान्तसलिलम्
(iv) उच्छलेत्

निम्न श्लोकानि पठित्वा भावलेखनम् कुरुत

निनादय नवीनामये वाणि! वीणाम्
मृदुं गाय गीति ललित-नीति-लीनाम्।
मधुर-मञ्जरी-पिञ्जरी-भूत-मालाः
वसन्ते लसन्तीह सरसा रसालाः
कलापाः ललित-कोकिला-काकलीनाम्॥

अस्य भावोऽस्ति- हे सरस्वति देवि! अस्मिन् (i) ………… मधुर मञ्जरीणिः पीताः आम्र वृक्षाणां (ii) …………. शोभिन्ताः भवन्ति। सहैव मनोहराणां (iii) ……….. शोभायुक्ताः कोकिलसमूहाः अपि शोभन्ते। अतः हे वाणि शारदे! त्वं ललितनीतिलीनां (iv) ……………… मृदुं गाय नवीनां वीणां च निनादय।
मञ्जूषा- काकलीना, वसन्ते, गीति, मालाः।

Answer

Answer:
(i) वसन्ते
(ii) मालाः
(iii) काकलीनां
(iv) गीति।

कलिन्दात्मजायास्सवानीरतीरे,
नतां पङ्किमालोक्य मधुमाधवीनाम्॥

अस्य श्लोकस्य भावोऽस्ति- यमुनायाः सवानीरे तटे (i) ………….. पूरिते वार्यो (ii) …………………. वहति सति पुष्पैः नतां (iii) ………………. पङ्क्तिम् दृष्ट्वा हे वाणि शारदे! त्वं नवीनां (iv) …………… निनादय।
मञ्जूषा- वीणा, जलबिन्दुभिः, मधुमाधवीनाम्, मन्दं मन्दं ।

Answer

Answer:
(i) जलबिन्दुभिः
(ii) मन्दं मन्दं
(iii) मधुमाधवीनाम्
(iv) वीणां।

ललित-पल्लवे पादपे पुष्पपुजे
मलयमारुतोच्चुम्बिते मञ्जुकुञ्ज,
स्वनन्तीन्ततिम्प्रेक्ष्य मलिनामलीनाम्॥

अस्य श्लोकस्य भावोऽस्ति- यत् मलयपर्वतात् आगतैः पवनैः चुम्बितेषु (i) ………………. वृक्षेषु, पुष्प पुञ्जेषु एवं (ii) ………………. कृष्णभ्रमराणां (iii) …………… पऽक्ती: दृष्ट्वा हे (iv) …………… शारदे त्वं नवीनां वीणां निनादय।
मञ्जूषा- ललितपल्लवानां, गुञ्जायमानाः, वाणि, सुन्दरकुञ्जेषु।

Answer

Answer:
(i) ललितपल्लवानां
(ii) सुन्दरकुञ्जेषु
(iii) गुञ्जायमानाः
(iv) वाणि।

लतानां नितान्तं सुमं शान्तिशीलम्
चलेदुच्छलेत्कान्तसलिलं सलीलम्,
तवाकर्ण्य वीणामदीनां नदीनाम्॥

अस्य श्लोकस्य भावोऽस्ति- हे सरस्वति मातः! तव (i) …………… वीणानादं श्रुत्वा लतानां (ii) …………………. शान्तिशीलं सुमनं (iii) ……………. नदीनाञ्च मनोहरं (iv) ……………. अपि उच्छलेत्। अतः हे वाणि शारदे! त्वं नवीनां वादय।
मञ्जूषा- कम्पेत् (चलेत्), जलम्, ओजपूर्णं, नितान्तं

Answer

Answer:
(i) ओजपूर्णं
(ii) नितान्तं
(iii) कम्पेत् (चलेत्)
(iv) जलम्।

समुचितानि पर्यायपदानि मेलनं कुरुत

पदानि – अर्थाः
1. वाणि – अतीव
2. समीरे – दृष्ट्वा
3. ततिम् – शान्तस्वभावम्
4. अलीनाम् – वायो
5. नवीनाम् – शोभन्ते
6. सनीरे – गुञ्जायमानाम्
7. लसन्ति – सुन्दरपत्रयुक्ते
8. पादपे – हे सरस्वति
9. स्वनन्तीम् – ओजस्विनीम्
10. प्रेक्ष्य – नूतनाम्
11. ललितपल्लवे – वृक्षे
12. अदीनाम् – पुष्पम्
13. नितान्तम् – पङ्क्तिम्
14. सुमम् – जलयुक्ते
15. शान्तिशीलम् – भ्रमराणाम्

Answer

Answer:
1. वाणि – हे सरस्वति
2. समीरे – वायौ
3. ततिम् – पङ्क्तिम्
4. अलीनाम् – भ्रमराणाम्
5. नवीनाम् – नूतनाम्
6. पादपे – जलयुक्ते
7. स्वनन्तीम् – शोभन्ते
8. पादपे – वृक्षे
9. स्वनन्तीम् – स्वनन्तीम्
10. प्रेक्ष्य – दृष्ट्वा
11. ललितपल्लवे – मनोहरपत्रयुक्ते
12. अदीनाम् – ओजस्विनीम्
13. नितान्तम् – अतीव
14. सुमम् – पुष्पम्
15. शान्तिशीलम् – शान्तस्वभावम्

निम्न ‘क’ वर्गीय पदायं ‘ख’ वर्गीय पदेषु विपर्यायपदानि चीयताम्।

‘क’ पदानि – ‘ख’ विपर्यायपदानि
1. मृदु – कष्टकम्
2. सरसाः – कोलाहलः
3. सुमम् – स्वच्छ
4. शान्तिः – कटुकाः
5. मलिनाम् – कठोरं

Answer

Answer:
1. कठोरं
2. कटुकाः
3. कष्टकम्
4. कोलाहलः
5. स्वच्छं

We hope the given NCERT MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 1 भारतीवसन्तगीतिः with Answers Pdf free download will help you. If you have any queries regarding CBSE Class 9 Sanskrit भारतीवसन्तगीतिः MCQs Multiple Choice Questions with Answers, drop a comment below and we will get back to you soon.