Category: CBSE Class 8

We have given detailed Online Education NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 11 सावित्री बाई फुले Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

Online Education NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 11 सावित्री बाई फुले

Class 8 Sanskrit Chapter 8 Chapter 11 सावित्री बाई फुले Textbook Questions and Answers

1. एकपदेन उत्तरत
(एक पद में उत्तर दो)

(क) कीदृशीनां कुरीतीनां सावित्री मुखरं विरोधम् अकरोत्?
उत्तराणि:
सामाजिककुरीतीनाम्

(ख) के कूपात् जलोद्धरणम् अवारयन्?
उत्तराणि:
उच्चवर्गीयाः

(ग) का स्वदृढनिश्चयात् न विचलति?
उत्तराणि:
शिक्षिका

(घ) विधवानां शिरोमुण्डनस्य निराकरणाय सा कैः मिलिता?
उत्तराणि:
नापितैः

(ङ) सा कासां कृते प्रदेशस्य प्रथमं विद्यालयम् आरभत?
उत्तराणि:
बालिकानाम्।

Class 8 Sanskrit Chapter 11

2. पूर्णवाक्येन उत्तरत
(पूर्ण वाक्य में उत्तर दो)

(क) किं किं सहमाना सावित्रीबाई स्वदृढनिश्चयात् न विचलति?
उत्तराणि:
अनेकानि कष्टानि सहमाना सावित्रीबाई स्वदृढनिश्चयात् न विचलति।

(ख) सावित्रीबाईफुलेमहोदयायाः पित्रोः नाम किमासीत्?
उत्तराणि:
सावित्रीबाईमहोदयायाः पिता खंडोजी माता च लक्ष्मीबाई आस्ताम्।

(ग) विवाहानन्तरमपि सावित्र्याः मनसि अध्ययनाभिलाषा कथम् उत्साहं प्राप्तवती?
उत्तराणि:
विवाहानन्तरमपि सावित्र्याः मनसि अध्ययनाभिलाषा स्त्रीशिक्षायाः महत्त्वं ज्ञात्वा उत्साह प्राप्तवती।

(घ) जलं पातुं निवार्यमाणाः नारीः सा कुत्र नीतवती किञ्चाकथयत्?
उत्तराणि:
जलं पातुं निवार्यमाणाः नारीः सा निजगृहं नीतवती चाऽकथयत् यथेष्टं जलं नयत।

(ङ) कासां संस्थानां स्थापनायां फुलेदम्पत्योः अवदानं महत्त्वपूर्णम्?
उत्तराणि:
‘महिला सेवा मण्डल’, ‘शिशुहत्याप्रतिबन्धकगृह’ इत्यादीनां संस्थानां स्थापनायां फुलेदम्पत्योः अवदानं महत्त्वपूर्णम्।

(च) सत्यशोधकमण्डलस्य उद्देश्यं किमासीत्?
उत्तराणि:
सत्यशोधकमण्डलस्य उद्देश्यं आसीत् पीडितानां अधिकार प्रति जागरणम्।

(छ) तस्याः द्वयोः काव्यसङ्कलनयोः नामनी के?
उत्तराणि:
तस्याः द्वयोः काव्यसङ्कलनयोः नामनी आस्ताम्-‘काव्यफुले’, ‘सुबोधरत्नाकर’।

Class 8 Sanskrit Chapter 11 Question Answer

3. रेखांकितपदानि अधिकृत्य प्रश्ननिर्माण कुरुत
(रेखांकित पद के लिए प्रश्न निर्माण कीजिए)

(क) सावित्रीबाई, कन्याभिः सविनोदम् आलपन्ती अध्यापने संलग्ना भवति स्म।
उत्तराणि:
सावित्रीबाई काभिः सविनोदम् आलपन्ती अध्यापने संलग्ना भवति स्म?

(ख) सा महाराष्ट्रस्य प्रथमा महिला शिक्षिका आसीत्।
उत्तराणि:
सा कस्य प्रथमा महिला शिक्षिका आसीत्?

(ग) सा स्वपतिना सह कन्यानां कृते प्रदेशस्य प्रथमं विद्यालयम् आरभत।
उत्तराणि:
सा स्वपतिना सह कासां कृते प्रदेशस्य प्रथमं विद्यालयम् आरभत?

(घ) तया मनुष्याणां समानतायाः स्वतन्त्रतायाश्च पक्षः सर्वदा समर्थितः। ।
उत्तराणि:
तया केषां समानतायाः स्वतन्त्रतायाश्च पक्षः सर्वदा समर्थितः?

(ङ) साहित्यरचनया अपि सावित्री महीयते।
उत्तराणि:
साहित्यरचनया अपि का महीयते?

Class 8 Sanskrit Ch 11

4. यथानिर्देशम् उत्तरत
(निर्देशानुसार उत्तर दीजिए)

(क) इदं चित्रं पाठशालायाः वर्तते – अत्र ‘वर्तते’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?
उत्तराणि:
चित्रम्

(ख) तस्याः स्वकीयम् अध्ययनमपि सहैव प्रचलति – अस्मिन् वाक्ये विशेष्यपदं किम्?
उत्तराणि:
स्वकीयम्

(ग) अपि यूयमिमा महिलां जानीथ – अस्मिन् वाक्ये ‘यूयम्’ इति पदं केभ्यः प्रयुक्तम्?
उत्तराणि:
पाठकेभ्यः

(घ) सा ताः स्त्रियः निजगृहं नीतवती – अस्मिन् वाक्ये ‘सा’ इति सर्वनामपदं कस्यै प्रयुक्तम्?
उत्तराणि:
सावित्रीबाई

(ङ) शीर्णवस्त्रावृताः तथाकथिताः निम्नजातीयाः काश्चित् नार्यः जलं पातुं याचन्ते स्म – अत्र ‘नार्यः’
इति पदस्य विशेषणपदानि कति सन्ति, कानि च इति लिखत?
उत्तराणि:
निम्नजातीयाः।

Ncert Solutions For Class 8 Sanskrit Chapter 11

5. अधोलिखितानि पदानि आधृत्य वाक्यानि रचयत
(निम्नलिखित पदों के आधार पर वाक्यों की रचना करो)

स्वकीयम् = …………………………
सविनोदम् = …………………………
सक्रिया = …………………………
प्रदेशस्य = …………………………
मुखरम् = …………………………
सर्वथा = …………………………
उत्तराणि:
स्वकीयं कार्यं स्वयं कुरु।
देवः सविनोदम् कार्याणि करोति।
लक्ष्मीबाई स्वतन्त्रता युद्धे सक्रिया आसीत्।
हरियाणाप्रदेशस्य भूमिः उर्वरा अस्ति।
महर्षिः दयानन्दः कुरीतीनां मुखरं विरोधम् अकरोत् ।
दयानन्दः सरस्वती सर्वथा वेदसमर्थकः आसीत् ।

Ncert Class 8 Sanskrit Chapter 11

6. (अ) अधोलिखितानि पदानि आधृत्य वाक्यानि रचयत
(निम्नलिखित पदों के आधार पर वाक्य बनाइए)।

(क) उपरि – ………., …………, …………., ……………..
(ख) आदानम् – ………., …………, …………., ……………..
(ग) अपरः – ………., …………, …………., ……………..
(घ) कन्यानाम् – ………., …………, …………., ……………..
(ङ) सहभागिता – ………., …………, …………., ……………..
(च) नापितैः- ………., …………, …………., ……………..
उत्तराणि:

Class 8 Sanskrit Chapter 11 Solution

7. (आ) उदाहरणमनुसृत्य निर्देशानुसारं लकारपरिवर्तनं कुरुत
(उदाहरणों के अनुसार लकार परिवर्तन करो)

यथा- सा शिक्षिका अस्ति। (लङ्लकारः) – सा शिक्षिका आसीत्।

(क) सा अध्यापने संलग्ना भवति। (लट्लकारः)
उत्तराणि:
सा अध्यापने संलग्ना भविष्यति ।

(ख) सः त्रयोदशवर्षकल्पः अस्ति। (लङ्लकारः)
उत्तराणि:
सः त्रयोदशवर्षकल्पः आसीत्।

(ग) महिलाः तडागात् जलं नयन्ति। (लोट्लकारः)
उत्तराणि:
महिलाः तडागात् जलम् नयन्तु ।

(घ) वयं प्रतिदिनं पाठं पठामः। (विधिलिङ्ग)
उत्तराणि:
वयं प्रतिदिनं पाठं पठेम।

(ङ) यूयं किं विद्यालयं गच्छथ? (लुट्लकारः)
उत्तराणि:
यूयं किं विद्यालयम् गमिष्यथ?

(च) ते बालकाः विद्यालयात् गृहं गच्छन्ति। (लङ्लकारः)
उत्तराणि:
ते बालकाः विद्यालयात् गृहम् अगच्छन्।

Ncert Solutions Class 8 Sanskrit Chapter 11

Class 8 Sanskrit Chapter 11 सावित्री बाई फुले Additional Important Questions and Answers

अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा निर्देशानुसारं प्रश्नान् उत्तरत –

सामाजिककुरीतीनां सावित्री मुखरं विरोधम् अकरोत्। विधवानां शिरोमुण्डनस्य निराकरणाय सा साक्षात् नापितैः मिलिता। फलतः केचन नापिताः अस्यां रूढौ सहभागिताम् अत्यजन्। एकदा सावित्र्या मार्गे दृष्टं यत् कूपं निकषा शीर्णवस्त्रावृताः तथाकथिताः निम्नजातीयाः काश्चित् नार्यः जलं पातुं याचन्ते स्म।

I. एकपदेन उत्तरत

(i) का सामाजिककुरीतीनां मुखरं विरोधं कृतवती?
उत्तराणि:
सावित्री बाई फुले।

(ii) मार्गे सावित्र्या काः दृष्टाः?
उत्तराणि:
निम्नजातीयाः नार्यः।

Ncert Class 8 Sanskrit Chapter 11 Solution

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत

(i) कासां शिरोमुण्डनस्य निराकरणाय सावित्री नापितैः मिलिता?
उत्तराणि:
विधवानां शिरोमुण्डनस्य निराकरणाय सावित्री नापितैः मिलिता।

III. निर्देशानुसारम् प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं उत्तरं चित्वा लिखत –

(i) ‘नापितैः’ इत्यत्र का विभक्तिः ?
(क) द्वितीया
(ख) तृतीया
(ग) चतुर्थी
(घ) पंचमी
उत्तराणि:
तृतीया

(ii) ‘विरोधम्’ इत्यस्य विलोमशब्दं चित्वा लिखत।
(क) अविरोधं
(ख) सहभागिताम्
(ग) पातुं
(घ) समर्थनम्
उत्तराणि:
समर्थनम्।

समुचितपदेन रिक्तस्थानानि पूरयत येन कथनानां भावः स्पष्टो भवेत् –

सावित्री एतद् अपमानं सोढुं नाशक्नोत्।

भावः-सावित्री एतत् ……….. सोढुं न शक्नोति स्म।
उत्तराणि:
सावित्री एतत् अनादरं सोढुं न शक्नोति स्म।

अधोलिखितेषु भावार्थेषु समुचितभावार्थं लिखत –

(क) सावित्री पुणे कन्यानां कृते प्रथमं विद्यालयम् आरभत।
भावार्थाः
(i) सावित्री पुणे कन्यानां विद्यालयम् आरभत।
(ii) सावित्री कन्यानां विद्यालये आसीत् ।
(iii) कन्या सावित्री पुणे विद्यां गृहीतवती।
उत्तराणि:
(i) सावित्री पुणे कन्यानां विद्यालयम् आरभत।

Class 8 Ncert Sanskrit Chapter 11

अधोलिखितेषु शुद्धकथनं ( ✓ ) चिह्नन अशुद्धकथनं ( ✗ ) चिह्नन अङ्कयत –

(क) सार्वजनिकोऽयं तडागः।
(i) सर्वे जनाः तडागे स्नानं कुर्वन्ति।
(ii) अयं तडागः सर्वेषां जनानां कृते अस्ति।
उत्तराणि:
(i) (✗)
(ii) (✓)

अधोलिखितेषु वाक्येषु स्थूलपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-

(i) सावित्री नायगांव नाम्नि स्थाने अजायत। –
(क) कुत्र
(ख) कुतः
(ग) कस्मिन्
(घ) कस्याम्
उत्तराणि:
सावित्री कस्मिन् स्थाने अजायत?

(ii) सावित्री ज्योतिबाफुले महोदयेन परिणीता।
(क) काः
(ख) के
(ग) का
(घ) कान्
उत्तराणि:
का ज्योतिबाफुले महोदयेन परिणीता?

(iii) सा आंग्लभाषायाः अपि अध्ययनम् अकरोत् ।
(क) कस्य
(ख) कासाम् उत्तराणि
(ग) कस्याः
(घ) केषाम्
उत्तराणि:
सा कस्याः अध्ययनम् अकरोत्?

Class 8th Sanskrit Chapter 11

घटनाक्रमानुसारम् अधोलिखितानि वाक्यानि पुनः लेखनीयानि –

(i) सावित्री ज्योतिबाफुले महोदयेन परिणीता।
उत्तराणि:
सावित्री 1831 तमे वर्षे अजायत।

(ii) सावित्री 1831 तमे वर्षे अजायत।
उत्तराणि:
सावित्री ज्योतिबाफुले महोदयेन परिणीता।

(iii) 1851 तमे वर्षे बालिकानां कृते अपरः विद्यालयः प्रारब्धः।
उत्तराणि:
सा आङ्ग्लभाषाया अपि अध्ययनं कृतवती।

(iv) सा आङ्ग्लभाषाया अपि अध्ययनं कृतवती।
उत्तराणि:
1851 तमे वर्षे बालिकानां कृते अपरः विद्यालयः प्रारब्धः।

(v) महिलासेवामण्डलस्य स्थापनायां तस्याः महत्वपूर्णम् अवदानम्।
उत्तराणि:
सावित्री एतत् अपमानं सोढुं नाशक्नोत्।

(vi) 1897 तमे वर्षे सा निधनं गता।
उत्तराणि:
महिलासेवामण्डलस्य स्थापनायां तस्याः महत्वपूर्णम् अवदानम्।

(vii) सावित्री एतत् अपमानं सोढुं नाशक्नोत्।
उत्तराणि:
1897 तमे वर्षे सा निधनं गता।

अधोलिखिते सन्दर्भे रिक्तस्थानानि मंजूषातः उचितपदैः पूरयत –

1848 तमे ख्रिस्ताब्दे पुणे नगरे ……………. ज्योतिबामहोदयेन सह ……………. कते ……………. प्रथमं …… आरभत। तदानीं सा ………….. सप्तदशवर्षीया …………… ।
आसीत्, प्रदेशस्य, केवलम्, सावित्री, कन्यानाम्, विद्यालयम्।
उत्तराणि:
1848 तमे ख्रिस्ताब्दे पुणे नगरे सावित्री ज्योतिबामहोदयेन सह कन्यानां कृते प्रदेशस्य प्रथमं विद्यालयम् आरभत। तदानीं सा केवलं सप्तदशवर्षीया आसीत्।

अधोलिखितानां शब्दानां वाक्येषु प्रयोगं कुरुत –

उत्सम्, अपरः, सर्वदा।
उत्तराणि:
(i) उत्सम् = बलम्
स्वतन्त्रतान्दोलनं गान्धिनः समर्थनेन उत्सं प्राप्नोत् ।

(ii) अपरः = द्वितीयः
विवेकानन्दस्य अपरं नाम नरेन्द्रः आसीत्।

(iii) सर्वदा = सदा
सर्वदा ईश्वरं स्मरत।

अधोलिखितानां शब्दानां समक्षं दत्तैरथैः सह मेलनं कुरुत –

शब्दाः – अर्थाः
(i) अभिहितम – विवाहः
(ii) नार्यः – समीपे
(iii) सर्वदा – स्त्रियः
(iv) निकषा – अनादरः
(v) अपमानः – सदा
(vi) परिणयः – कथितम्
उत्तराणि:
शब्दाः – अर्थाः
(i) अभिहितम – कथितम्
(ii) नार्यः – स्त्रियः
(iii) सर्वदा – सदा
(iv) निकषा – समीपे
(v) अपमानः – अनादरः
(vi) परिणयः – विवाहः

1. निम्नलिखितं गद्यांशद्वयं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत –

(क) एका शिक्षिका गृहात् पुस्तकानि आदाय चलति। मार्गे कश्चित् तस्याः उपरि धूलिं कश्चित् च प्रस्तरखण्डान् क्षिपति।
परं सा स्वदृढनिश्चयात् न विचलति। स्वविद्यालये कन्याभिः सविनोदम् आलपन्ती सा अध्यापने संलग्ना भवति। तस्याः स्वकीयम् अध्ययनमपि सहैव प्रचलति।

(i) एकपदेन उत्तरत
सावित्री कस्मिन् संलग्ना भवति?
(क) अध्ययने
(ख) अध्यापने
(ग) भोजने
(घ) पुस्तकालये
उत्तराणि:
(ख) अध्यापने

(ii) पूर्णवाक्पेट उत्तरत
जनाः कस्याः उपरि धूलिं प्रस्तरखण्डान् च क्षिपन्ति?
उत्तराणि:
जनाः सावित्र्याः उपरि धूलिं प्रस्तरखण्डान् च क्षिपन्ति।

(iii) ‘पथि’ इत्यर्थ गद्यांशे किं पदं प्रयुक्तं?
(क) विद्यालये
(ख) धूलिं
(ग) मार्गे
(घ) प्रस्तरं
उत्तराणि:
(ग) मार्गे

(iv) ‘आलपन्ती’ इत्यत्र कः प्रत्ययः?
(क) मतुप्
(ख) क्त
(ग) क्तवतु
(घ) शतृ
उत्तराणि:
(घ) शतृ

(ख) सावित्री अनेकाः संस्थाः प्रशासनकौशलेन सञ्चालितवती। दुर्भिक्षकाले प्लेग-काले च सा पीडितजनानाम् अश्रान्तम् अविरतं च सेवाम् अकरोत्।

(i) एकपदेन उत्तरत

का संस्थाः कौशलेन सञ्चालितवती?
(क) अनेकाः
(ख) सावित्री
(ग) कामिनी
(घ) दामिनी
उत्तराणि:
(ख) सावित्री

(ii) पूर्णवाक्येन उत्तरत
सावित्री कदा केषाम् च सेवां अकरोत्?
उत्तराणि:
दुर्भिक्षे प्लेग-काले च सावित्री पीडितजनानाम् अश्रान्तं अविरतं च सेवां अकरोत्।

(iii) ‘सञ्चालितवती’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किं?
(क) अनेकाः
(ख) संस्थाः
(ग) प्रशासन
(घ) सावित्री
उत्तराणि:
(घ) सावित्री

(iv) ‘निरन्तरं’ इति पदस्य कः अर्थः?
(क) अविरतं
(ख) अश्रान्तं
(ग) अनेकाः
(घ) काले
उत्तराणि:
(क) अविरतं

2. रेखांकितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-

(i) महाराष्ट्रस्य प्रथमा महिला शिक्षिका सावित्री बाई फुले आसीत्?
(क) कतमा
(ख) कति
(ग) कतमः
(घ) कतम
उत्तराणि:
(क) कतमा

(ii) सावित्र्याः मनसि स्थिता अध्ययनाभिलाषा।
(क) काः
(ख) कस्य
(ग) कस्याः
(घ) के
उत्तराणि:
(ग) कस्याः

(iii) सामाजिककुरीतीनाम् सावित्री मुखर विरोधं अकरोत्।
(क) काम्
(ख) केषाम्
(ग) कासाम्
(घ) कम्
उत्तराणि:
(ख) केषाम्

In Online Education NCERT Solutions for Class 8 English It So Happened Chapter 7 The Open Window are part of NCERT Solutions for Class 8 English. Here we have given NCERT Solutions for Class 8 English It So Happened Chapter 7 The Open Window.

Online Education NCERT Solutions for Class 8 English It So Happened Chapter 7 The Open Window

TEXTUAL EXERCISES

COMPREHENSION CHECK (Page 57)
1. Why had Framton Nuttel come to the “rural retreat” ?
2. Why had his sister given him letters of introduction to people living there ?
3. What had happened in the Sappleton family as narrated by the niece 1

Answers
1. Framton Nuttel had been suffering from nervousness and worry. So he had come to the ‘rural retreat’ for cure.
2. His sister knew that he would meet very few people in the countryside. So he would feel very unhappy. His condition would become worse than before. So she had given him letters of introduction to the people she knew there.
3. A great tragedy had happened in the Sappleton family about three years ago. Her aunt’s husband and brothers had gone for hunting as usual. Unfortunately they were swal¬lowed up by the marsh.

COMPREHENSION CHECK (Page 60)
1. What did Mrs Sappleton say about the open window ?
2. The horror on the girl’s face made Framton swing around in his seat. What did he see ?

Answers
1. Mrs. Sappleton told Framton Nuttel that her husband and brothers were expected soon. They would enter the house through the window. Their dog would follow them as usual. That was why the window was kept open every evening till it is dark.
2. The girl looked through the open window. There was horror in her eyes. Framton swung around his seat and saw three figures coming towards the window.

COMPREHENSION CHECK (Page 61)
1. Why did Framton rush out wildly ?
2. What was the girl’s explanation for his lightning exit ?

Answers
1. The girl had told Framton a false story. She said that her aunt’s husband and brothers died in the marsh. But he saw them coming towards the house. He thought that they were ghosts. So he was terribly afraid and rushed out wildly.
2. The girl’s explanation was that Framton Nuttel was afraid of the dog. He had told her about his bitter experience of the dogs. So he made a sudden and quick exit.

EXERCISE (Page 61)
Discuss in small groups.

Question 1.
Is this a mystery story ? Give a reason for your answer.

Answer:
“Open Window” is a mystery story. A young girl, Vera, tells Framton about a great tragedy. Mrs. Sappleton’s husband and two brothers had gone for hunting birds in the marsh. They were swallowed up in the marsh. She adds that her aunt, Mrs. Sappleton, always thought that they would come back. That is why they kept the window open through which they went out. Mystery deepens further when these men are really seen walking towards the window.

Question 2.
You are familiar with the ‘irony’ of the situation in a story. (Remember The Cop and the Anthem in Class VII Supplementary Reader!) Which situations in ‘The Open Window’ are good examples of the use of irony ?

Answer:
There is irony of situation in the “Open Window”. Situational irony refers what is intended or expected and what actually occurs. The most ironical situation relates to Framton Nuttel. He was suffering from nervousness and worry. He had come to the calm and quiet
countryside for treatment. On the contrary, the story about Mrs. Sappleton’s husband and brothers disturbed his peace of mind. Again, he wanted to avoid any further reference to the incident. But Mrs. Sappleton too referred to the open window just as the girl had. Besides this, Framton had come with high expectations to this place. But he had to run away from the place. This was because the three men were seen walking towards the window.

Question 3.
Which phrases/sentences in the text do you find difficult to understand ? Select a few and guess the meaning of each. Rewrite a simple paraphrase of each.

Answer:
There are some phrases/sentences in the text which I found difficult to understand. Some of them are enlisted below :

• Bury yourself down there : You will feel very lonely.
• Came into the nice division : Can be placed in the category of the nice people.
• An undefinable something about the room seemed to suggest masculine habitation : There was something about the room which could not be described. It seemed to suggest that the room belonged to a man.
• Treacherous piece of bog : The bog was treacherous. Its surface was green but underneath it was a wet spongy ground.
• 5. Falteringly human : The girl’s voice broke off. She was overcome by her human feeling of pity for her aunt.
• ‘Bertie, why do you bound V : It is a popular song of twentieth century. ‘Bound’ means ‘jump’, but here there is play on words. ‘Bounder’ means a person whose behaviour is unpleasant to other people.
• Whirl of apologies : ‘Whirl’ means a rapid succession of activities. Here it means many apologies, one following the other quickly.
• Sympathetic comprehension: Understanding the whole matter and showing sympathy to the girl and her aunt.
• Romance at short notice : Finding occasions of fun and enjoyment without time for preparation.

We hope the NCERT Solutions for Class 8 English It So Happened Chapter 7 The Open Window help you. If you have any query regarding NCERT Solutions for Class 8 English It So Happened Chapter 7 The Open Window, drop a comment below and we will get back to you at the earliest.

Online Education NCERT Solutions for Class 8 Social Science History Chapter 9 Women, Caste and Reform

These Solutions are part of Online Education NCERT Solutions for Class 8 Social Science. Here we have given. NCERT Solutions for Class 8 Social Science History Chapter 9 Women, Caste and Reform

Question 1.
What social ideas did the following people support?
Answer:
Rammohun Roy
Dayanand Saraswati
Veerasalingam Pantulu
Jyotirao Phule
Pandita Ramabai
Periyar
Mumtaz Ali
Ishwar Chandra Vidyasagar
Answer:
Rammohun Roy (1772-1833) was the founder of Brahmo Sabha (Brahmo Samaj) in Calcutta. He supported the ideas to spread the knowledge of western education in the country and bring about greater freedom and equality for women. As a result of his efforts, the practice of Sati was banned in 1829.

Dayanand Saraswati founded the Arya Samaj in 1875 and supported widow remarriage.

Veerasalingam Pantulu formed an association and supported widow remarriage.

Jyotirao Phule supported education for girls. He established schools for girls in Maharashtra. He opposed all forms of inequality, including the caste system.

Pandita Ramabai supported the equality of women with men. She opposed the miserable lives of upper-caste Hindu women. She also founded a widows’ home at Poona.

Periyar or E.V. Ramaswamy Naicker advocated for social equality. He founded the Self Respect Movement and challenged Brahmanical claims to power.

Mumtaz Ali supported women’s education.

Ishwar Chandra Vidyasagar supported widow remarriage, education for girls and set up schools for girls.

Question 2.
State whether True or False:

1. When the British captured Bengal they framed many new laws to regulate the rules regarding marriage, adoption, the inheritance of property, etc. True
2. Social reformers had to discard the ancient texts in order to argue for reform in social practices. False
3. Reformers got full support from all sections of the people of the country. False
4. The Child Marriage Restraint Act was passed in 1829. False

Question 3.
How did the knowledge of ancient texts help the reformers promote new laws?
Answer:
This strategy was first adopted by Raja Rammohun Roy and later by other reformers. Whenever they wished to challenge a practice that seemed harmful, they tried to find a verse or sentence in the ancient sacred texts that supported their point of view. They then suggested that the practice as it existed, at present, was against early tradition.

Question 4.
What were the different reasons people had for not sending girls to school?
Answer:
In fact people afraid of the schools that were opened in the mid-19th century. They had their own reasons.

1. They feared that schools would take girls away from home and prevent them from doing their domestic works.
2. As girls had to travel through public places in order to reach school, many people began to feel that this would have a corrupting influence on them.
3. Several people were of the opinion that girls should stay away from public spaces.

Question 5.
Why were Christian missionaries attacked by many people in the country? Would some people have supported them too? If so, for what reasons?
Answer:

1. The Christian missionaries were attacked by many people in the country because they feared that the missionaries would change the religion of tribal groups and lower-caste children.
2. Yes, some people would have supported them too.
3. This has the following reasons:
   • The missionaries were setting up schools for tribal groups and ‘lower’ caste children.
   • These children were thus equipped with some resources to make their way into a changing world.

Question 6.
In the British period, what new opportunities opened up for people who came from castes that were regarded as “low”?
Answer:
During the British period, several new opportunities were opened up for the people who came from castes that were regarded as low. The following account reveals this:

• The poor began leaving their villages to look for jobs that were opening up in the cities. There was work in the factories and jobs in municipalities.
• Drains had to be dug, roads laid, buildings constructed, and cities cleaned. This needed coolies, diggers, carriers, bricklayers, sewage cleaners, sweepers, palanquin bearers, rickshaw pullers.
• Some of them also went to work in plantations in Assam, Mauritius, Trinidad, and Indonesia.
• The poor, and the people from low castes, saw this as an opportunity to get away from the oppressive hold of the upper-caste landowners.
• There were other jobs too. The army, for instance, offered opportunities.
• Numerous Mahar people, who were regarded as untouchable, found jobs in the Mahar Regiment.
• The father of B.R. Ambedkar, the leader of the Dalit movement, taught at an army school.

Question 7.
How did Jyotirao the reformer justify their criticism of caste inequality in society?
Answer:
Jyotirao Phule attacked the Brahmans’ claim that they were superior to others since they were Aryans. He argued that
the Aryans were foreigners, who came from outside the subcontinent, and defeated and subjugated the true children of the country. Aryans began looking at the defeated people as inferiors, as low-caste people. Phule further said that the upper castes had no right to their land and power. In reality, the land belonged to indigenous people, the so-called low castes.

Question 8.
Why aid Phule to dedicate his hook Gulamgiri to the American movement to free slaves?
Answer:
In 1873, Phule wrote Gulamgiri. It means slavery.

• Some ten years before this, the American Civil War resulted in the abolition of slavery in America.
• Phule dedicated his book to all those Americans who fought to abolish slavery. Thus this book set up close relations between “lower” castes in India and the black slaves in America.

Question 9.
What did Ambedkar want to achieve through the temple entry movement?
Answer:
In 1927, Dr. B.R. Ambedkar started a Temple Entry Movement. He led three such movements for temple entry between 1927 and 1935 in which his Mahar caste, followers participated. Ambedkar wanted to make everyone see the power of caste prejudices within society.

Question 10.
Why were Jyotirao Phule and Ramaswamy Naicker critical of the national movement? Did their criticism help the national struggle in any way?
Answer:
1. They were critical of the national movement run by upper-caste leaders because they held that this would serve the purposes of upper-castes. After the movement, these people would again talk of untouchability.. Again they would say “Me here and you over there”. Periyar left Congress in the reaction of an incidence of untouchability.

2. Yes, their criticism helped the national struggle as unity. The forceful speeches, writings, and movements of such lower caste leaders did lead to rethinking and some self-criticisms among upper-caste nationalist leaders.

Objective Type Questions

1.Match the following:

Answer:
(i)   d
(ii)  e
(iii) f
(iv) a
(v)  c
(vi) b

2. State whether True or False:

1. Pandita Ramabai supported the economic independence of women, set up widow homes, True
2. Reformers got full support from all sections of the people of the country. False
3. Jyotirao Phule set up schools for girls in Punjab. False
4. Raja Rammohun Roy was the founder of Braham Samaj. True
5. People were dissatisfied with British rule in the 1870s and 1880s. True

3. Fill in the blanks:

1. The Child Marriage Restraint Act was passed in 1929 
2. In 1873, Phule wrote Gulamgiri
3. In 1940 the Muslim league demanded an ‘Independent State’ for Muslims.
4. Independence Day was observed on 26th January 1930 all over the country.
5. The knowledge of ancient texts helps the reformers promote new laws.
6. Ambedkar was born into a Mahar
   
7. Periyar was an outspoken critic of Hindu scriptures.

 Multiple Choice Questions

Choose the correct answer:

1. Who supported the idea of the self-respect movement?
(a) Mumtaz Ali
(b) Rammohun Roy
(c) Periyar
(d) Pandita Ramabai

2. The idea of widow remarriage was advocated by
(a) Dayanand Saraswati
(b) Jyotirao Phule
(c) Periyar
(d) Pandita Ramabai

3. The Satyashodhak Samaj association was founded by
(a)  Mumtaz Ali
(b) Periyar
(c) Jyotirao Phule 
(d) B.R. Ambedkar

4. Widow Remarriage Act was passed in the year
(a) 1826
(b) 1856
(c) 1876
(d) 1886

5. What is coolie ship?
(a) Luggage lifter at the railway platform
(b) A ship that carried many Indians to Mauritius
(c) Association of Coolies
(d) None of the above

6. E.V. Ramaswamy was known by the name
(a) Phule
(b) Periyar
(c) Vidyasagar
(d) Dayanand Saraswati

7. During which period did Ambedkar lead the three temple entry movements?
(a) Between 1900 to  1927
(b) Between 1927 to 1935
(c) Between 1935 to  1940
(d) Between 1940 to 1945

8. Prarthana Samaj was founded by
(a) H.L.V. Derozio
(b) Swami Vivekananda
(c) R.G. Bhandarkar       
(d) Raja Rammohun Roy

9. Which of the reforms movement was founded by H.L.V. Derozio?
(a) Young Bengal   
(b) Brahmo Samaj
(c) Veda Samaj
(d) Aligarh Movement

10. Who started schools for Muslim girls in Patna and Calcutta?
(a) Mumtaz  Ali
(b) Begum Rokeya Sakhawat Hossain
(c) Sayyid Ahmed Khan
(d) None of these

11. The first Urdu novels began to be written from
(a) the late sixteenth century
(b) the late seventeenth century
(c) the late eighteenth century
(d) the late nineteenth century

We hope the NCERT Solutions for Class 8 Social Science History Chapter 9 Women, Caste and Reform, help you. If you have any query regarding NCERT Solutions for Class 8 Social Science History Chapter 9 Women, Caste and Reform, drop a comment below and we will get back to you at the earliest.

In Online Education NCERT Solutions for Class 8 Hindi Vasant Chapter 10 कामचोर are part of NCERT Solutions for Class 8 Hindi. Here we have given NCERT Solutions for Class 8 Hindi Vasant Chapter 10 कामचोर.

Online Education NCERT Solutions for Class 8 Hindi Vasant Chapter 10 कामचोर

प्रश्न-अभ्यास
(पाठ्यपुस्तक से)

कहानी से

प्रश्न 1. कहानी में मोटे-मोटे किस काम के हैं? किन के बारे में और क्यों कहा गया?
उत्तर :
कहानी में ‘मोटे-मोटे किस काम के हैं’- उन बच्चों के लिए कहा गया है जो कुछ भी काम नहीं करते थे और आलसी तथा कामचोर हो गए थेऐसा इसलिए कहा गया है कि वे काम को हाथ लगाना तो दूर उठकर पानी भी नहीं पीते थेउनका हर काम नौकरों के भरोसे थास्वयं कोई काम नहीं करना चाहते थेबस खा-खाकर मोटे हो रहे थे

प्रश्न 2. बच्चों के ऊधम मचाने के कारण घर की क्या दुर्दशा हुई?
उत्तर :
बच्चे यूँ तो कोई काम करना ही नहीं चाहते थे, पर तनख्वाह की लालच में उन्होंने काम करने की जगह इतना सामान और काम फैला दिया कि ऐसा लगने लगा जैसे तूफान आ गया थाउनके ऊधम मचाने से घर की निम्नलिखित दशा हुई
(क) घर में धूल और कीचड़ चारों ओर फैल गया?
(ख) झाड़ टूट चुकी थी और केवल उसकी सीकें बची थीं
(ग) घर के बर्तन-भगोने, बाल्टी, तसले, लोटे, कटोरे सब इधर-उधर फैले थे।
(घ) घर में भेड़ें और मुर्गियाँ इधर-उधर घूम रहीं थीं।
(ङ) दाल, चादर, दुपट्टे, दूध, झाड़, सब्जियों आदि का नुकसान हुआ था

प्रश्न 3. “या तो बच्चा राज कायम कर लो या मुझे ही रख लो।” अम्मा ने कब कहा? और इसका परिणाम क्या हुआ?
उत्तर :
“या तो मुझे रख लो या बच्चा राज कायम कर लो” यह बात अम्मा ने उस समय कही थी जब बच्चों ने तनख्वाह की लालच में काम करने की ठान ली, पर उन्होंने काम के नाम पर इतनी अव्यवस्था फैला दी कि ऐसा लगने लगा जैसे घर में तूफान आ गया थाइसका परिणाम यह हुआ कि
(क) अम्मा ने कह दिया कि या तो बच्चे काम कर लें या उन्हें काम करने दिया जाए
(ख) वे अपने मायके आगरा जाने की धमकी देने लगी
(ग) अब्बा ने उन बच्चों को पुन: किसी काम को हाथ न लगाने की चेतावनी दे दी

प्रश्न 4. ‘कामचोर’ कहानी क्या संदेश देती है?
उत्तर :
‘कामचोर’ कहानी हमें यह संदेश देती है कि बच्चों को पूरी तरह नौकरों के भरोसे न छोड़ेबच्चों को बचपन से ही छोटे-छोटे काम करने को प्रेरित करना चाहिएउन्हें काम तथा श्रम की महत्ता बताना चाहिएकाम में उनकी रुचि पैदा की जानी चाहिए ताकि बच्चे कामचोर, आलसी एवं माँ-बाप के लिए बोझ न बनें

प्रश्न 5. क्या बच्चों ने उचित निर्णय लिया कि अब चाहे कुछ भी हो जाए, हिलकर पानी भी नहीं पिएँगे
उत्तर :
कहानी के अंत में बच्चों ने काम न करने को जो निर्णय लिया उसे किसी दशा में उचित नहीं कहा जा सकता हैऐसा करने से वे कोई काम नहीं सीख पाएँगेवे उनमें आलस्य, कामचोरी, तथा निकम्मेपन की प्रवृत्ति बढ़ती जाएगीऐसे में एक दिन माँ-बाप, परिवार, समाज और देश पर बोझ बन जाएँगेउन्हें कोई देखना भी नहीं चाहेगा।

कहानी से आगे

प्रश्न 1. घर के सामान्य काम हों या अपना निजी काम, प्रत्येक व्यक्ति को अपनी क्षमता के अनुरूप उन्हें करना आवश्यक क्यों है?
उत्तर :
घर के सामन्य कामकाज हों या अपना निजी काम प्रत्येक व्यक्ति को अपनी क्षमता के अनुसार करना चाहिए क्योंकि
(क) इस प्रकार किया गया काम सही और सुचारु ढंग से पूरा होता है
(ख) घर के सदस्यों के बीच किसी प्रकार का मनमुटाव नहीं रह जाता कि ‘वह’ व्यक्ति काम नहीं कर रहा है तो मैं ही क्यों करूं
(ग) घर के व्यक्तियों को काम करता देख छोटे बच्चों में भी काम करने की आदत स्वयमेव विकसित हो जाती हैवे कामचोरी का आलस्यपने की प्रवृत्ति से बच जाते हैं
(घ) व्यक्ति का स्वास्थ्य ठीक रहता है तथा घर का वातावरण भी सुखद बन जाता है

प्रश्न 2. भरा-पूरा परिवार कैसे सुखद बन सकता है और कैसे दुखद? कामचोर कहानी के आधार पर निर्णय कीजिए
उत्तर :
भरा-पूरा परिवार निम्नलिखित स्थितियों में सुखद बन सकता है घर का प्रत्येक सदस्य बिना बोझ समझे मन लगाकर काम करे काम को पूरी तरह निष्ठा तथा ईमानदारी से करे यदि उसका काम अन्य सदस्यों से अधिक है तो उसकी तुलना कम काम करने वाले व्यक्ति से बिल्कुल भी न करेइसके अलावा कामचोर कहानी के आधार पर यह भी कह सकते हैं कि बच्चों में शुरू से ही काम करने की आदत पैदा करनी चाहिए अन्यथा उन पर अचानक जिम्मेदारी डालने से वे काम को सही तरीके से नहीं करेंगेउनको शुरू से ही अपने साथ काम पर लगाकर घर को सुखद बनाया जा सकता हैभरा-पूरा परिवार दुखद तब बन सकता है; जबघर के सदस्य कार्य करने में आना-कानी करें वे काम से जी चुराएँप्रलोभन आदि के बल पर काम कराना भी चाहें तो वे काम को गलत ढंग से करने का प्रयास करते हुए काम को और खराब कर देंअपना काम भी न करते हुए हर काम के लिए नौकरों पर निर्भर रहने से घर दुखद बन जाता है

प्रश्न 3. बड़े होते बच्चे किस प्रकार माता-पिता के सहयोगी हो सकते हैं और किस प्रकार भार? कामचोर कहानी के आधार पर अपने विचार व्यक्त कीजिए
उत्तर :
‘कामचोर’ कहानी के आधार पर पता चलता है कि बड़े होते बच्चे माता-पिता के काम में सहयोगी बन सकते हैं यदि वे स्वेच्छा से उनके कार्यों में हाथ बटाएँअपने हिस्से के काम के प्रति उत्तरदायी हों तथा काम को पूरी जिम्मेदारी से निभाएँ।

बड़े होते बच्चे माता-पिता पर भार तब हो सकते हैं जब वे प्रत्येक काम के लिए माँ-बाप पर निर्भर रहें। ‘कामचोर’ कहानी में बच्चे हिलकर अपनेआप पानी भी नहीं पीते थे। वे प्रत्येक काम के लिए नौकरों पर निर्भर थे। वे आलसी तथा निकम्मे बन गए थे। उनमें बचपन से काम करने की आदत नहीं डाली गई। वे खा-खाकर मोटे हो गए थे और परिवार के लिए भार बन गए थे।

प्रश्न 4. ‘कामचोर’ कहानी एकल परिवार की कहानी है या संयुक्त परिवार की? इन दोनों तरह के परिवारों में क्या-क्या अंतर होते हैं?
उत्तर :
‘कामचोर’ कहानी संयुक्त परिवार की कहानी है। बच्चों ने जब तनख्वाह की लालच में काम को हाथ लगाया तो उनके द्वारा अव्यवस्थित तरीके से किए गए कार्यों से माता-पिता के अलावा हज्जन माँ, बानी दीदी, मौसी, बड़ी दीदी, मुगलानी बुआ, चाचा जी भी किसी-न-किसी रूप में प्रभावित हुए। इससे पता लगता है कि ये लोग भी परिवार में साथ-साथ ही रहते थे जो संयुक्त परिवार की पहचान है। इस तरह के दोनों परिवारों में निम्नलिखित अंतर होते हैं
(क) एकल परिवार में बच्चों के साथ उनके माता-पिता ही रहते हैं जबकि संयुक्त परिवार में माता-पिता के अलावा चाचा-चाची, दादा-दादी, बुआ, मौसी तथा उनके बच्चे भी साथ ही रहते हैं।
(ख) आजकल की व्यस्त दिनचर्या में बच्चों को एकल परिवार में माता-पिता का प्यार कम मिल पाता है, जबकि संयुक्त परिवार में घर के अन्य सदस्य यह कमी पूरी कर देते हैं।
(ग) एकल परिवार में माता-पिता के काम पर चले जाने पर बच्चे अकेले रह जाते हैं तथा स्वयं को असुरक्षित महसूस करते हैं जबकि संयुक्त परिवार में वे अकेले नहीं रहते हैं।
(घ) एकल परिवार के बच्चों में समाजीकरण नहीं हो पाता जबकि संयुक्त परिवार में बच्चे अन्य सदस्यों के बीच इसे सीख जाते हैं तथा वे दादी-नानी द्वारा सुनाई कहानियों की सीख ग्रहण कर बेहतर नागरिक बनते हैं।

अनुमान और कल्पना

प्रश्न 1. घरेलू नौकरों को हटाने की बात किन-किन परिस्थितियों में उठ सकती है? विचार कीजिए।
उत्तर :
घरेलू नौकरों को हटाने की बात निम्नलिखित परिस्थितियों में उठ सकती है
(क) जब नौकर काम को निष्ठापूर्वक न करे तथा कामचोरी करे।
(ख) जब नौकरों की संख्या आवश्यकता से अधिक हो।
(ग) घर की आय में अचानक कमी आ जाए तथा यह कमी दीर्घकाल तक बने रहने की संभावना हो।
(घ) घर के सभी सदस्य अपने-कार्यों को जिम्मेदारी से करने लगें तथा बड़ों के काम में भी हाथ बँटाने लगे।
(ङ) नौकर बार-बार छुट्टी पर जाने लगे तथा वेतन बढ़ाने की माँग करने लगे।

प्रश्न 2. कहानी में एक समृद्ध परिवार के ऊधमी बच्चों का चित्रण है। आपके अनुमान से उनकी आदत क्यों बिगड़ी होगी? उन्हें ठीक ढंग से रहने के लिए आप क्या-क्या सुझाव देना चाहेंगे?
उत्तर :
मेरे अनुमान से समृद्ध परिवार के बच्चों की आदत इसलिए बिगड़ी होगी क्योंकि
(क) समयाभाव के कारण माता-पिता उनका काम स्वयं न कर पाते होंगे तथा बच्चे नौकरों के भरोसे छोड़ दिए जाते होंगे।
(ख) बच्चों को शुभ का महत्त्व न बताया गया होगा, इससे वे शारीरिक श्रम को कमतर समझते रहे।
(ग) वे सोचते होंगे कि समृद्ध परिवार में काम करना उनकी शान के खिलाफ होगा।
(घ) माता-पिता द्वारा बचपन से ही उनमें काम करने की आदत न डाली गई होगी।

उन्हें ठीक ढंग से रहने के लिए में निम्नलिखित सुझाव देंगा
(क) उन्हें छोटे-छोटे कामों के लिए प्रेरित किया जाए तथा उनके साथ स्वयं भी काम किया जाए ताकि वे बड़ों को काम करते हुए देखकर प्रेरित हों।
(ख) उन्हें शारीरिक श्रम की महत्ता तथा स्वास्थ्य, परिवार तथा समाज के लिए यह कितना उपयोगी है, इसे समझाऊँगा।
(ग) उन्हें प्रेरक प्रसंग-महापुरुषों की जीवनियाँ तथा पंचतंत्र कहानियों के माध्यम से कार्य की महत्ता समझाऊँगा।

प्रश्न 3. किसी सफल व्यक्ति की जीवनी से उनके विद्यार्थी जीवन की दिनचर्या के बारे में पढ़े और सुव्यवस्थित कार्यशैली पर एक लेख लिखें।
उत्तर :
छात्र महात्मा गांधी की जीवनी पढ़ें तथा उनकी सुव्यवस्थित कार्यशैली के बारे में समझें तथा लिखें।

भाषा की बात

• ‘‘धुली-बेधुली बालटी लेकर आठ हाथ चार थनों पर पिल पड़े।’ धुली शब्द से पहले ‘बे’ लगाकर बेधुली बना है। जिसका अर्थ है ‘बिना धुली’ ‘बे’ एक उपसर्ग है। ‘बे’ उपसर्ग से बनने वाले कुछ और शब्द हैंबेतुका, बेईमान, बेघर, बेचैन, बेहोश आदि। आप भी नीचे लिखे उपसर्गों से बनने वाले शब्द खोजिए

1. प्र ………………………..
2. आ ………………………..
3. भर ………………………..
4. बद। ………………………..

उत्तर :

उपसर्ग उपसर्गयुक्त शब्द।

प्र प्रवचन, प्रवीण, प्रयोग, प्रदीप, प्रभाव, प्रचार, प्रचलन, प्रस्थान आदि।
आ आगत, आमरण, आजन्म, आजीवन, आदान, आयात आदि।
भर भरपूर, भरपेट, भरसक, भरपाई आदि।
बद बदनाम, बदसूरत, बदकिस्मत, बदतमीज, बदतर, बदरंग, बदचलन आदि।

We hope the NCERT Solutions for Class 8 Hindi Vasant Chapter 10 कामचोर help you. If you have any query regarding NCERT Solutions for Class 8 Hindi Vasant Chapter 10 कामचोर, drop a comment below and we will get back to you at the earliest.

We have given detailed Online Education NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 10 नीतिनवनीतम् Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

Online Education NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 10 नीतिनवनीतम्

Class 8 Sanskrit Chapter 8 Chapter 10 नीतिनवनीतम् Textbook Questions and Answers

1. अधोलिखितानि प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखत –
(निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखो)

(क) नृणां संभवे कौ क्लेशं सहेते?
उत्तराणि:
मातापितरौ

(ख) कीदृशं जलं पिबेत्?
उत्तराणि:
वस्त्रपूतम्

(ग) नीतिनवनीतं पाठः कस्मात् ग्रन्थात् सङ्कलित?
उत्तराणि:
मनुस्मृतेः

(घ) कीदृशीं वाचं वदेत्?
उत्तराणि:
सत्यपूताम्

(ङ) उद्यानं कैः निनादैः रम्यम्?
उत्तराणि:
खगानाम्

(च) दु:खं किं भवति?
उत्तराणि:
परवशम्

(छ) आत्मवशं किं भवति?
उत्तराणि:
सुखम्

(ज) कीदृशं कर्म समाचरेत्?
उत्तराणि:
मनःपूताम्

2. अधोलिखितानि प्रश्नानाम् उत्तराणि पूर्णवाक्येन लिखत –
(निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखो)

(क) पाठेऽस्मिन् सुखदुःखयोः किं लक्षणम् उक्तम्?
उत्तराणि:
परवशं दु:खम्, आत्मवशं सुखम्।

(ख) वर्षशतैः अपि कस्य निष्कृतिः कर्तुं न शक्या?
उत्तराणि:
मातापितरौः यं क्लेशं सहेते, तस्य निष्कृतिः कर्तुं न शक्या।

(ग) “त्रिषु तुष्टेषु तपः समाप्यते”-वाक्येऽस्मिन् त्रयः के सन्ति?
उत्तराणि:
माता पिता आचार्यः एते त्रयः सन्ति।

(घ) अस्माभिः कीदृशं कर्म कर्तव्यम्?
उत्तराणि:
अस्माभिः मन:पूतं कर्म कर्त्तव्यम्।

(ङ) अभिवादनशीलस्य कानि वर्धन्ते?
उत्तराणि:
अभिवादनशीलस्य आयुर्विद्यायशोबलं वर्धन्ते।

(च) सर्वदा केषां प्रियं कुर्यात्?
उत्तराणि:
सर्वदा मातापित्रोः गुरोश्च प्रियं कुर्यात्।

(घ) सत्यपूताम्
उत्तराणि:

3. स्थूलपदान्यवलम्बय प्रश्ननिर्माणं कुरुत
(मोटे छपे शब्दों के लिए प्रश्न निर्माण कीजिए)

(क) वृद्धोपसेविनः आयुर्विद्या यशो बलं न वर्धन्ते।
उत्तराणि:
कस्य आयुर्विद्या यशो बलं न वर्धन्ते?

(ख) मनुष्यः सत्यपूतां वाचं वदेत्।
उत्तराणि:
मनुष्यः सत्यपूतां किम् वदेत्?

(ग) त्रिषु तुष्टेषु सर्वं तपः समाप्यते?
उत्तराणि:
त्रिषु तुष्टेषु सर्वं किम् समाप्यते?

(घ) मातापितरौ नृणां सम्भवे भाषया क्लेशं सहेते।
उत्तराणि:
कौ नृणां सम्भवे भाषया क्लेशं सहेते?

(ङ) तयोः नित्यं प्रियं कुर्यात्।
उत्तराणि:
तयोः नित्यं किं कुर्यात्?

4. संस्कृतभाषायां वाक्यप्रयोगं कुरुत
(संस्कृत भाषा में वाक्य प्रयोग कीजिए)

(क) विद्या
(ख) तपः
(ग) समाचरेत्
(घ) परितोषः
(ङ) नित्यम्
उत्तराणि:
(क) विद्या- विद्या मनुष्यस्य बलम् अस्ति।
(ख) तपः- पित्रोः सेवा एव तपः अस्ति।
(ग) समाचरेत्- सर्वथा प्रियं समाचरेत्।
(घ) परितोष:- परितोषः मनुष्यस्य धनम् अस्ति।
(ङ) नित्यम्- नित्यं सत्यं वदेत्।

5. शुद्धवाक्यानां समक्षम् ‘आम्’ अशुद्धवाक्यानां समक्षं च ‘नैव’ इति लिखत
(शुद्ध वाक्य के सामने ‘हाँ’ तथा अशुद्ध वाक्य के सामने ‘ना’ लिखो)

(क) अभिवादनशीलस्य किमपि न वर्धते।
उत्तराणि:
न

(ख) मातापितरौ नृणां सम्भवे कष्टं सहेते।
उत्तराणि:
आम्

(ग) आत्मवशं तु सर्वमेव दु:खमस्ति।
उत्तराणि:
न

(घ) येन पितरौ आचार्यः च सन्तुष्टाः तस्य सर्वं तपः समाप्यते।
उत्तराणि:
आम्

(ङ) मनुष्यः सदैव मनः पूतं समाचरेत्।
उत्तराणि:
आम्

(च) मनुष्यः सदैव तदेव कर्म कुर्यात् येनान्तरात्मा तुष्यते।
उत्तराणि:
आम्

6. समुचितपदेन रिक्तस्थानानि पूरयत
(कोष्ठक से सही शब्द चुनकर रिक्तस्थान पूरा कीजिए)

(क) मातापित्रोः तपसः निष्कृतिः ………………. कर्तुमशक्या। (दशवर्षैपि/षष्टिः वर्षैरपि वर्षशतैरपि)
उत्तराणि:
वर्षशतैरपि

(ख) नित्यं वृद्धोपसेविनः ……………….. वर्धन्ते। (चत्वारि/पञ्च/षट्)
उत्तराणि:
चत्वारि

(ग) त्रिषु तुष्टेषु . … सर्वं समाप्यते। (जपः/तप:/कर्म)।
उत्तराणि:
तपः

(घ) एतत् विद्यात् ……….. लक्षणं सुखदु:खयोः। (शरीरेण! समासेन/विस्तारेण)
उत्तराणि:
समासेन

(ङ) दृष्टिपूतम् न्यसेत् .. । (हस्तम्/पादम्/मुखम्)
उत्तराणि:
पादम्

(च) मनुष्यः मातापित्रोः आचार्यस्य च सर्वदा …… कुर्यात्। (प्रियम्/अप्रियम्/अकार्यम)
उत्तराणि:
प्रियम्।

7. मञ्जूषातः चित्वा उचिताव्ययेन वाक्यपूर्ति कुरुत
(मञ्जूषा से उचित शब्द चुनकर वाक्य पूर्ति कीजिए)

तावत्, अपि, एव, यथा, नित्यं, यादृशम्

(क) तयोः .. .. प्रियं कुर्यात्।।
उत्तराणि:
तयोः नित्यं प्रियं कुर्यात्।

(ख) …. … कर्म करिष्यसि। तादृशं फलं प्राप्स्यसि।
उत्तराणि:
यादृशम् कर्म करिष्यसि। तादृशं फलं प्राप्स्यसि।

(ग) वर्षशतैः ………. निष्कृतिः न कर्तुं शक्या।
उत्तराणि:
वर्षशतैः अपि निष्कृतिः न कर्तुं शक्या।

(घ) तेषु …………. त्रिषु तुष्टेषु तपः समाप्यते।
उत्तराणि:
तेषु एव त्रिषु तुष्टेषु तपः समाप्यते।

(ङ) ………………. राजा तथा प्रजाः।
उत्तराणि:
यथा राजा तथा प्रजाः।।

(च) यावत् सफलः न भवति ……………… परिश्रमं कुरु।
उत्तराणि:
यावत् सफलः न भवति, तावत् परिश्रमं कुरु।

Class 8 Sanskrit Chapter 10 नीतिनवनीतम् Additional Important Questions and Answers

अधोलिखितं श्लोकं पठित्वा निर्देशानुसारं प्रश्नान् उत्तरत लिखत –

(क) यं मातापितरौ क्लेशं सहेते सम्भवे नृणाम्।
न तस्य निष्कृतिः शक्या कर्तुं वर्षशतैरपि॥

I. एकपदेन उत्तरत

(i) केषां सम्भवे मातापितरौ क्लेशं सहेते?
उत्तराणि:
नृणाम्

(ii) क्लेशस्य निष्कृतिः कैरपि कर्तुं न शक्या?
उत्तराणि:
वर्षशतैः

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत

(i) कस्य निष्कृतिः कर्तुं न शक्या?
उत्तराणि:
क्लेशस्य निष्कृतिः कर्तुं न शक्या।

(ii) नृणां सम्भवे कौ क्लेशं सहेते?
उत्तराणि:
नृणां सम्भवे मातापितरौ क्लेशं सहेते।

III. यथानिर्देशम् उत्तरत

(i) ‘नृणाम्’ इत्यत्र का विभक्तिः ?
उत्तराणि:
षष्ठी

(ii) ‘कर्तुम्’ इत्यत्र कः प्रत्ययः?
उत्तराणि:
तुमुन्

(iii) ‘शतैरपि’ इत्यत्र कः सन्धिः ?
उत्तराणि:
विसर्ग

(iv) ‘सहेते’ इत्यत्र कः लकारः?
उत्तराणि:
लट्।

भावबोधनम्

प्रकारः ‘क’-रिक्तस्थानपूर्तिद्वारा
अभिवादनशीलस्य चत्वारि वर्धन्ते।

भाव:-………… चत्वारि …………।
उत्तराणि:
अभिवादनशीलस्य चत्वारि वर्धन्ते।

अधोलिखितेषु भावार्थेषु समुचितभावार्थं लिखत –

(क) सर्वं परवशं दुःखम्।
भावार्थाः
(i) परवशं दुःखं न कथ्यते।
(ii) परवशं सर्वं दुःखं भवति।
उत्तराणि:
(ii) परवशं सर्वं दुःखं भवति।

अधोलिखितस्य श्लोकस्य रिक्तस्थानपूर्ति द्वारा अन्वयं लिखत –

(क) यं मातापितरौ क्लेशं सहेते सम्भवे नृणाम्।
न तस्य निष्कृतिः शक्या कर्तुं वर्षशतैरपि।।
अन्वयः- नृणां सम्भवे ……………………. क्लेशं सहेते। तस्य ………………….. कर्तुं ………….न शक्या ।
उत्तराणि:
नृणां सम्भवे मातापितरौ यं क्लेशं सहेते। तस्य निष्कृतिः कर्तुं वर्षशतैरपि न शक्या।

अधोलिखितानां शब्दानां समक्षं दतैरथैः सह मेलनं कुरुत –

शब्दाः – अर्थाः
क्लेशम् – कष्टम्
सर्वदा – वाणीम्
वर्जयेत् – पवित्रम्
पूतम् – त्यजेत्
वाचम् – सदा
उत्तराणि:
शब्दाः – अर्थाः
क्लेशम् – कष्टम्
सर्वदा – सदा
वर्जयेत् – त्यजेत्
पूतम् – पवित्रम्
वाचम् – वाणीम्

बहुविकल्पीयप्रश्नाः

(i) अभिवादनशीलस्य ………………. वर्धन्ते।
(क) षट्
(ख) चत्वारि
(ग) त्रीणि
(घ) शतम्।
उत्तराणि:
(ख) चत्वारि

(ii) मातापितरौ ……………… सम्भवे क्ले शं सहेते।
(क) पुत्रस्य
(ख) पुत्र्याः
(ग) वानरस्य
(घ) नृणाम्
उत्तराणि:
(घ) नृणाम्

(iii) सर्वं परवशं .. ।
(क) सुखम्
(ख) दु:खम्
(ग) त्यागः
(घ) हितकरम्।
उत्तराणि:
(ख) दु:खम्

(iv) ‘सुखदुःखयोः’ इत्यत्र कः समासः?
(क) द्विगु
(ख) द्वंद्व
(ग) कर्मधारय
(घ) तत्पुरुष।
उत्तराणि:
(ख) द्वंद्व।

We have given detailed Online Education NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 12 कः रक्षति कः रक्षितः Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

Online Education for NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 12 कः रक्षति कः रक्षितः

Class 8 Sanskrit Chapter 8 Chapter 12 कः रक्षति कः रक्षितः Textbook Questions and Answers

1. एकपदेन उत्तरत
(एक पद में उत्तर दो)

(क) केन पीडितः वैभवः बहिरागत:?
उत्तराणि:
आतपेन

(ख) भवनेत्यादीनां निर्माणाय के कर्त्यन्ते?
उत्तराणि:
वृक्षाः

(ग) मार्गे किं दृष्ट्वा बालाः परस्परं वार्तालापं कुर्वन्ति?
उत्तराणि:
अवकरम्

(घ) वयं शिक्षिताः अपि कथमाचरामः? ।
उत्तराणि:
अशिक्षिताः

(ङ) प्लास्टिकस्य मृत्तिकायां लयाभावात् कस्य कृते महती क्षतिः भवति?
उत्तराणि:
पर्यावरणस्य

(च) अद्य निदाघतापतप्तस्य किं शुष्कतां याति?
उत्तराणि:
तालु।

2. पूर्णवाक्येन उत्तरत –
(पूर्ण वाक्य में उत्तर दो)

(क) परमिन्दर् गृहात् बहिरागत्य किं पश्यति?
उत्तराणि:
परमिन्दर् गृहात् बहिरागत्य पश्यति यत् वायुवेगः अवरुद्धः अस्ति।

(ख) अस्माभिः केषां निर्माणाय वृक्षाः कर्त्यन्ते?
उत्तराणि:
अस्माभिः भवनानां निर्माणाय वृक्षाः कर्त्यन्ते।

(ग) विनयः सङ्गीतामाहूय किं वदति?
उत्तराणि:
विनयः संगीताम् आहूय वदति यत् मार्गे अवकरस्य क्षेपणम् अशोभनम्।

(घ) रोजलिन् आगत्य किं करोति?
उत्तराणि:
रोजलिन् आगत्य अवकरं कण्डोले पातयति।

(ङ) अन्ते जोसेफः पर्यावरणरक्षायै कः उपायः बोधयति?
उत्तराणि:
जोसेफ: बोधयति यत् पर्यावरणस्य रक्षा करणीया।

3. रेखांकितपदमाधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत
(रेखांकित पदों के लिए प्रश्न निर्माण कीजिए)

(क) जागरूकतया एव स्वच्छताऽभियानमपि गतिं प्राप्स्यति।
उत्तराणि:
कया एव स्वच्छताऽभियानमपि गतिं प्राप्स्यति?

(ख) धेनुः शाकफलानामावरणैः सह प्लास्टिकस्यूतमपि खादति स्म।
उत्तराणि:
धेनुः कैः सह प्लास्टिकस्यूतमपि खादति स्म?

(ग) वायुवेगः सर्वथाऽवरुद्धः आसीत्।
उत्तराणि:
कः सर्वथाऽवरुद्धः आसीत्?

(घ) सर्वे अवकरं संगृह्य अवकरकण्डोले पातयन्ति।
उत्तराणि:
सर्वे अवकरं संगृह्य कस्मिन् पातयन्ति?

(ङ) अधुना प्लास्टिकनिर्मितानि वस्तूनि प्रायः प्राप्यन्ते।
उत्तराणि:
अधुना प्लास्टिकनिर्मितानि कानि प्रायः प्राप्यन्ते?

(च) सर्वे नदीतीरं प्राप्ताः प्रसन्नाः भवति।
उत्तराणि:
सर्वे कम् प्राप्ताः प्रसन्नाः भवति?

4. सन्धिविच्छेदं पूरयत
(संधि करके रिक्त स्थान पूरा कीजिए)

(क) ग्रीष्मर्तौ – …………………. + ऋतौ
उत्तराणि:
ग्रीष्मर्तौ – ग्रीष्म + ऋतौ

(ख) बहिरागत्य – बहिः + ………………….
उत्तराणि:
बहिरागत्य – बहिः + आगत्य

(ग) काञ्चित् – …………………. + चित्
उत्तराणि:
काञ्चित् – काम् + चित्

(घ) तद्वनम् – …………………. + वनम्
उत्तराणि:
तद्वनम् – तत् + वनम्

(ङ) कलमेत्यादीनि – …………………. + इत्यादिनि
उत्तराणि:
कलमेत्यादीनि – कलम + इत्यादिनि

(च) अतीवानन्दप्रदोऽयम् – …………………. + आनन्दप्रदः + ………………….
उत्तराणि:
अतीवानन्दप्रदोऽयम् – अतीव + आनन्दप्रदः + अयम्

5. विशेषणपदैः सह विशेष्यपदानि योजयत.
(विशेषण पदों के साथ विशेष्य जोड़कर लिखिए)

काञ्चित् – अवकरम्
स्वच्छानि – स्वास्थ्यकरी
पिहिते – क्षतिः
स्वच्छता – शान्तिम्
गच्छन्ति – गृहाणि
अन्यत् – अवकरकण्डोले
महती – मित्राणि
उत्तराणि:
काञ्चित् – शान्तिम्
स्वच्छानि – गृहाणि
पिहिते – अवकरकण्डोले
स्वच्छता – स्वास्थ्यकरी
गच्छन्ति – मित्राणि
अन्यत् – अवकरम्
महती – क्षतिः

6. शुद्धकथनानां समक्षम् [आम्] अशुद्धकथनानां समक्षं च [न] इति लिखत –
(शुद्ध कथन के सामने हाँ तथा अशुद्ध कथन के सामने ना लिखे)

(क) प्रचण्डोष्मणा पीडिताः बालाः सायंकाले एकैकं कृत्वा गृहाभ्यन्तरं गताः।
(ख) मार्गे मित्राणि अवकरभाण्डारं यत्र-तत्र विकीर्ण दृष्ट्वा वार्तालापं कुर्वन्ति।
(ग) अस्माभिः पर्यावरणस्वच्छतां प्रति प्रायः ध्यानं न दीयते।
(घ) वायु विना क्षणमपि जीवितुं न शक्यते।
(ङ) रोजलिन् अवकरम् इतस्ततः प्रक्षेपणात् अवरोधयति बालकान्।
(च) एकेन शुष्कवृक्षेण दह्यमानेन वनं सुपुत्रेण कुलमिव दह्यते।
(छ) बालकाः धेनुं कदलीफलानि भोजयन्ति।
(ज) नदीजले निमज्जिताः बालाः प्रसन्नाः भवन्ति।
उत्तराणि:

7. घटनाक्रमानुसारं लिखत
(कथा को सही क्रम में लिखिए)

(क) उपरितः अवकर क्षेप्तुम् उद्यतां रोजलिन् बालाः प्रबोधयन्ति।
उत्तराणि:
गृहे प्रचण्डोष्मणा पीडितानि मित्राणि एकैकं कृत्वा गृहात् बहिरागच्छन्ति।

(ख) प्लास्टिकस्य विविधापक्षान् विचारयितुं पर्यावरणसंरक्षणन पशूनित्यादीन् रक्षितुं बालाः कृतनिश्चयाः भवन्ति।
उत्तराणि:
वृक्षाणां निरन्तरं कर्तनेन, ऊष्मावर्धनेन च दुःखिताः बालाः नदीतीरं गन्तुं प्रवृत्ताः भवन्ति।

(ग) गृहे प्रचण्डोष्मणा पीडितानि मित्राणि एकैकं कृत्वा गृहात् बहिरागच्छन्ति।
उत्तराणि:
मार्गे यत्र-तत्र विकीर्णमवकरं दृष्ट्वा पर्यावरणविषये चिन्तिताः बालाः परस्परं विचारयन्ति।

(घ) अन्ते बालाः जलविहारं कृत्वा प्रसीदन्ति।
उत्तराणि:
उपरितः अवकरं क्षेप्तुम् उद्यतां रोजलिन् बालाः प्रबोधयन्ति।

(ङ) शाकफलानामावरणैः सह प्लास्टिकस्यूतमपि खादन्तीं धेनुं बालकाः कदलीफलानि भोजयन्ति।
उत्तराणि:
बालैः सह रोजलिन् अपि मार्गे विकीर्णमवकरं यथास्थानं प्रक्षिपति।

(च) वृक्षाणां निरन्तरं कर्तनेन, ऊष्मावर्धनेन च दु:खिताः बालाः नदीतीरं गन्तुं प्रवृत्ताः भवन्ति।
उत्तराणि:
शाकफलानामावरणैः सह प्लास्टिकस्यूतमपि खादन्तीं धेनुं बालकाः कदलीफलानि भोजयन्ति।

(छ) बालैः सह रोजलिन् अपि मार्गे विकीर्णमवकरं यथास्थानं प्रक्षिपति।
उत्तराणि:
प्लास्टिकस्य विविधापक्षान् विचारयितुं पर्यावरणसंरक्षेण पशूनित्यादीन् रक्षितुं बालाः कृतनिश्चयाः भवन्ति।

(ज) मार्गे यत्र-तत्र विकीर्णमवकरं दृष्ट्वा पर्यावरणविषये चिन्तिताः बालाः परस्परं विचारयन्ति।
उत्तराणि:
अन्ते बालाः जलविहारं कृत्वा प्रसीदन्ति।

Class 8 Sanskrit Chapter 12 कः रक्षति कः रक्षितः Additional Important Questions and Answers

अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा निर्देशानुसारं प्रश्नान् उत्तरत –

(क) मार्गे कदलीफलविक्रेतारं दृष्ट्वा बालाः कदलीफलानि क्रीत्वा धेनुमाह्वयन्ति भोजयन्ति च, मार्गात् प्लास्टिकस्यूतानि चापसार्य पिहिते अवकरकण्डोले क्षिपन्ति।

I. एकपदेन उत्तरत

(i) बालाः किं क्रीणन्ति?
उत्तराणि:
फलानि

(ii) बालाः का आह्वयन्ति?
उत्तराणि:
धेनुम् ।

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत

(i) बालाः किं भोजयन्ति?
उत्तराणि:
बालाः धेनुं कदलीफलानि भोजयन्ति।

(ii) बालाः अवकरं कुत्र क्षिपन्ति?
उत्तराणि:
बालाः अवकरं अवकरकण्डोले क्षिपन्ति।

III. यथानिर्देशम् उत्तरत

(क) ‘दृष्ट्वा ‘ इत्यत्र कः प्रत्ययः?
(i) ट्रा
(ii) त्वा
(iii) क्त्वा
(iv) बा
उत्तराणि:
(iii) क्त्वा

(ख) ‘क्षिपन्ति’ इत्यत्र कः लकारः?
(i) लोट
(ii) लट
(iii) लङ्
(iv) लृट्
उत्तराणि:
(ii) लट्

(ग) ‘मार्गात्’ इत्यत्र का विभक्तिः ?
(i) तृतीया
(ii) चतुर्थी
(iii) पञ्चमी
(iv) प्रथमा
उत्तराणि:
(iii) पञ्चमी

प्रकार: ‘क’-रिक्तस्थानपूर्तिद्वारा

(क) पर्यावरणेन सह पशवः अपि रक्षणीयाः।
भावः- पर्यावरणेन ………. पशूनाम् ……….. रक्षा करणीया।
उत्तराणि:
पर्यावरणेन सह पशूनाम् अपि रक्षा करणीया।

प्रकारः ‘ख’-शुद्धाशुद्धकथनद्वारा

(क) उपरितः इदानीमपि अवकरः मार्गे क्षिप्यते।
भावः-(क) उपरिष्टात् अवकरस्यमार्गे क्षेपणं क्रियते।
(ख) उपरितः मार्गे अवकरः क्षेपणीयः।
उत्तराणि:
(क) (✓) (ख) (✗)

अधोलिखितस्य श्लोकस्य अन्वयं लिखत –

(क) निदाघतापतप्तस्य याति तालु हि शुष्कताम्।
उत्तराणि:
निदाघतापतप्तस्य (जनस्य) हि तालु शुष्कतां याति।

मञ्जूषातः उचितपदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत –

पश्यतु …………… यत्र तत्र प्लास्टिकस्यूतानि ……….. अवकर प्रक्षिप्तम् ……………..। कथ्यते यत् ……………. स्वास्थ्य करी, परं ……………. शिक्षिताः अपि ……………. इव ……………
अस्ति मित्राणि, अन्यत्, वयम्, अशिक्षिताः, स्वच्छता, आचरामः
उत्तराणि:
पश्यतु मित्राणि। यत्र तत्र प्लास्टिकस्यूतानि अन्यत् अवकरं प्रक्षिप्तम् अस्ति। कथ्यते यत् स्वच्छता स्वास्थ्यकरी, परं वयम् शिक्षिताः अपि अशिक्षिताः इव आचरामः।

अधोलिखितानां शब्दानां वाक्येषु प्रयोगं कुरुत –

क्षतिः, धेनुः, अवकरः
उत्तराणि:
(क) क्षतिः = हानि
प्लास्टिकेन पर्यावरणस्य क्षतिः भवति।

(ख) धेनुः = गाय
धेनुः प्लास्टिकस्यूतानि खादति।

(ग) अवकरः = कूड़ा
यत्र तत्र अवकरः न प्रक्षेपणीयः।

अधोलिखितानाम् अर्थमेलनं कुरुत-

शब्दाः – अर्थाः
क्षतिः – स्नाताः
अपरः – हानिः
निमज्जिताः – द्वितीयः
तीरम् – अवलोक्य
दृष्टवा – तटम्
उत्तराणि:
शब्दाः – अर्थाः
क्षतिः – हानिः
अपरः – द्वितीयः
निमज्जिताः – स्नाताः
तीरम् – तटम्
दृष्टवा – अवलोक्य

उचितविकल्पं चित्वा उत्तराणि लिखत-

(i) प्लास्टिकं कदापि न गलति।
(क) का
(ख) किम्
(ग) के
(घ) को
उत्तराणि:
(ख) किम्

(ii) वस्तूनि विनश्य मृत्तिकायां मिलन्ति।
(क) कः
(ख) कानि
(ग) किम्
(घ) के
उत्तराणि:
(ख) कानि

(iii) पर्यावरणरक्षणे अस्माकं प्रयासः अपेक्षितः।
(क) किम
(ख) के
(ग) कः
(घ) का
उत्तराणि:
(ग) कः