Category: CBSE Sample Papers

Students can access the CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit with Solutions and marking scheme Term 2 Set 2 will help students in understanding the difficulty level of the exam.

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Term 2 Set 2 with Solutions

समयः : होरात्रयम्
सम्पूर्णाङ्काः : 40

प्रश्नपत्रस्वरूपम :

• कृपया सम्यक्तया परीक्षणं कुर्वन्तु यत् अस्मिन् प्रश्नपत्रे 9 प्रश्नाः सन्ति।
• अस्य प्रश्नपत्रस्य पठनाय 20 निमेषाः निर्धारिताः सन्ति। अस्मिन् अवधौ केवलं प्रश्नपत्रं पठनीयम् उत्तरपुस्तिकायां च किमपि न लेखनीयम्।
• उत्तरलेखनात् पूर्व प्रश्नस्य क्रमाङ्कः अवश्यं लेखनीयः।
• प्रश्नसङ्ख्या प्रश्नपत्रानुसारम् एवं लेखनीया।
• सर्वेषां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लेखनीयानि।
• प्रश्नानां निर्देशाः ध्यानेन अवश्यं पठनीयाः।

(वर्णनात्मकाः प्रश्नाः)
अपठित-अवबोधनम् (40 अङ्काः)

प्रश्न 1.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत (10)
(निम्नलिखित गद्यांश को पढ़कर दिए गए प्रश्नों के उत्तर संस्कृत में लिखिए।)
गङ्गाम् उभयतः विविधैः वृक्षैः सुशोभिताः ग्रामाः आसन्। तत्र एकस्मात् ग्रामात् बहिः वृक्षस्य अध: एक जीर्णः कूपः आसीत्। तस्मिन् कूपे मण्डूकानाम् अधिपतिः गङ्गदत्तः परिजनैः सह निवसति स्म। सः गङ्गदत्तः परिश्रमं विनैव प्रभुत्वं प्राप्नोत्। अतः गर्वितः अभवत्। तस्य दुर्व्यवहारेण केचन प्रमुखाः मण्डूकाः, रुष्टाः जाताः। ते गङ्गदत्तम् अधि कारेण हीनं कृत्वा कूपात् बहिः कर्तुम् उद्यताः अभवन्। तद् ज्ञात्वा गङ्गदत्तः विषादम् अनुभवति स्म। ‘शत्रूणां नाशः कथं भवेत्’ इति एकान्ते चाटुकारैः सह मन्त्रणाम् अकरोत्। एकः नष्टबुद्धिः नाम मण्डूकः नत्वा अकथयत् – ‘नीतिं विना किमपि न सिद्धयति, शत्रुः शत्रुणा नाशयतिः इति नीतिः। एतेषां शत्रूणां नाशाय सर्पः सहायकः भविष्यति। सः वृक्षस्य कोटरे निवसति एवं संघर्षः विनैव शत्रुनाशः भविष्यति।
(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्न-द्वयम्) (1 × 2 = 2)
(एक शब्द में उत्तर लिखिए) (केवल दो प्रश्न)
(i) जीर्णः कूपः कस्य अधः आसीत् ?
उत्तरः
वृक्षस्य

(ii) मण्डूकानाम् अधिपति कः आसीत् ?
उत्तरः
गङ्गदत्तः

(iii) सर्पः कुत्र निवसति स्म?
उत्तरः
वृक्षस्य कोटरे

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवलं प्रश्न-द्वयम्) (2 × 2 = 4)
(पूर्णवाक्य में उत्तर लिखिए) (केवल दो प्रश्न)
(i) ग्रामाः कुत्र आसन्?
उत्तरः
ग्रामाः गङ्गाम् उभयतः आसन्।

(ii) गंगदत्तः किमर्थं गर्वितः आसीत् ?
उत्तरः
गंगदत्तः परिश्रमं विनैव प्रभुत्वं प्राप्नोत् इति गर्वितः अभवत्।

(iii) गंगदत्तः चटुकारैः सह किमर्थ मन्त्रणाम् अकरोत्?
उत्तरः
गंगदत्तः शत्रूणां नाशं कथं भवेत् इति, मन्त्रणाम् अकरोत्।

(इ) अस्य अनुच्छेदस्य कृते कृते उपयुक्तं शीर्षकं संस्कृतेन लिखत। (द्वित्रिशष्दात्मक-वाक्यम्) (1)
(इस अनुच्छेद के लिए उपयुक्त शीर्षक संस्कृत में लिखिए।) (दो-तीन शब्द का वाक्य)
उत्तरः
शीर्षक:-गंगदत्तस्य मंत्रिणा ………………….

(ई) यथानिर्देशम् उत्तरत। (केवलं प्रश्न-त्रयम्) (एकपदेन) (1 × 3 = 3)
(निर्देशानुसार उत्तर दीजिए) (केवल तीन प्रश्न)
(i) ‘प्रसन्नाः’ इति पदस्य किं विलोमपदम् अत्र प्रयुक्तम् ?
(क) अप्रसन्नाः
(ख) रुष्टाः
(ग) जाताः
उत्तरः
(ख) रुष्टाः

(ii) ‘जीर्णः कूपः’ इति अनयोः पदयोः किं विशेष्यपदम् ?
(क) जीर्णः
(ख) एकः
(ग) कूपः
उत्तरः
(ग) कूपः

(iii) ‘निवसति स्म’ इति क्रियापदस्य किं कर्तृपदं प्रयुक्तम् ?
(क) परिजनैः
(ख) गङ्गदत्तः
(ग) सह
उत्तरः
(ख) गङ्गदत्तः

(iv) ‘स्वामी’ इत्यस्य पदस्य किं पर्यायपदम् प्रयुक्तम्?
(क) अधिपतिः
(ख)गङ्गदत्तः
(ग) परिजनैः
उत्तरः
(क) अधिपतिः

रचनात्मकं-कार्यम्

प्रश्न 2.
भवान् गोविन्दराजः दिल्ली नगरे निवसति। भवतः मित्रम् वरदराजः परीक्षायां सफलतायै वर्धापनं प्रदानाय मित्रं प्रति मञ्जूषापदैः रिक्त स्थानानि पूरयित्वा उत्तर पुस्तिकायां पत्रं पुनः लिखत (½ × 10 = 5)
कावेरी छात्रावास:
प्रिय (ii)…….. (i) …….
(iii) ……… तिथि: …………
अत्र कुशलं तत्रास्तु। विद्यालये नवम कक्षायाः (iv) ……… समुद्घोषितः। मया इण्टरनेट इति माध्यमेन तव परीक्षा परिण सामः (v) ……….. । अस्यां परीक्षायाम् त्वम् पञ्चनवतिः प्रतिशतम् (vi) …………… प्राप्य समुत्तीर्णः। (vii) ………. कठोर परिश्रमः सफलः जातः। त्वया न केवलम् आत्मनः अपि स्वकुटुम्बस्य अपि (viii) ……….. वर्धितम्। अहं उच्च-सफलतायै तुभ्यं हार्दिक(ix) ………. यच्छामि।
मातृ – पितृ चरणयोः प्रणामाः।
तव अभिन्न सुहृद्
(x) ………….।
[मञ्जूषा-विदितः, गोविन्दराजः, वरदाज! दिल्ली, तव, अङ्कान्, यशः, नमस्ते, वर्धापनम्, परीक्षा परिणामः]
उत्तरः
(i) दिल्ली
(ii) वरदराज!
(iii) नमस्ते
(iv) परीक्षा परिणाम:
(v) विदितः
(vi) अङ्कान्
(vii) तव
(viii) यशः
(ix) वर्धापनम्
(x) गोविन्दराजः

प्रश्न 3.
अधः प्रदत्तं चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां साहाय्येन पञ्च वाक्यानि संस्कृतेन लिखत (1 × 5 = 5)
(नीचे दिए गए चित्र को देखकर मंजूषा में दिए गए शब्दों की सहायता से पाँच वाक्य संस्कृत में लिखिए।)

[मञ्जूषा-वृक्षः, शिखाधारी जनः, खाद्यानि, फलानि, जलपात्रम्, देवालयः, आपणम्, दृश्यम्।]
अथवा
मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां साहाय्येन निम्नलिखितं विषयं अधिकृत्य पञ्चभिः संस्कृतवाक्यैः एकम् अनुच्छेदं लिखत।
(मञ्जूषा में दिए गए शब्दों की सहायता से निम्नलिखित विषय पर पाँच संस्कृत वाक्यों में एक अनुच्छेद लिखिए।)
“प्रातः भ्रमणम्”
[मञ्जूषा – आलस्यं, निद्रा, अतिमहत्वम्, शुद्धवायुः, व्यायामः, रुग्णः, ऊर्जादायकः, स्वास्थ्य दृष्ट्या|]
उत्तरः

• अस्मिन चित्रे देवालस्य भव्यं दृश्यं अस्ति।
• अस्मिन् चित्रे एक साधुः एकः शिखाधारी च जनः अपि दृश्यतः।
• चित्रे फलानि खाद्यानि जलपात्रम् अपि च दृश्यन्ते।
• चित्रे अनेकानि आपणानि अपि सन्ति।
• चित्रस्य दृश्यम् अति रमणीयम् अस्ति।

अथवा

• जनाः निद्रां त्यक्त्वा आलस्यं विहाय प्रातः काले भ्रमणाय गच्छन्ति।
• प्रातःकाले भ्रमणं, व्यायामं च अति महत्त्वपूर्णम् स्वास्थ्य लाभदायकं भवति।।
• प्रात:काले भ्रमणे सर्वदा शुद्धवायुः प्राप्नोति।
• प्रातः भ्रमणं कारणेन वयं ‘अहर्निशं’ न रुग्णः भवामः।
• प्रातः भ्रमणं सर्वदा स्वास्थ्यवर्द्धकः, ऊर्जादायकः भवति।

प्रश्न 4.
अधोलिखितानि वाक्यानि संस्कृतभाषया अनूद्य लिखत-(केवलं पञ्चवाक्यम्, रचनात्मकम्) (1 × 5 = 5)
(निम्नलिखित वाक्यों का संस्कृत भाषा में अनुवाद लिखिए) (केवल पाँच वाक्य)
(i) संस्कृत देवभाषा है।
Sanskrit is a dev language.
उत्तरः
संस्कृत देवभाषा अस्ति।

(ii) यह भाषा सभी भाषाओं की जननी है।
This language is the mother of all languages.
उत्तरः
इयं भाषा सर्वासां भाषाणां जननी अस्ति।

(iii) इस भाषा में अनेक ग्रंथ है।
There are many texts in this languages.
उत्तरः
अस्याम् भाषायाम् अनेके ग्रंथाः सन्ति।

(iv) कल मैं मुम्बई जाऊँगा।
Tomorrow I will go to Mumbai.
उत्तरः
श्वः अहम् मुम्बई नगरम् गमिष्यामि।

(v) तुम सब पत्र लिखो।
All of write your letters.
उत्तरः
यूयम् पत्रम् लिखत।

(vi) क्या हम लोगों को संस्कृत पढ़ना चाहिए ?
Should we read Sanskrit ?
उत्तरः
किम् वयम् संस्कृतं पठेम?

(vii) तुम किससे डरते हो ?
What are you afraid of ?
उत्तरः
त्वम् कस्मात् त्रस्यसि?

पठित-अवबोधनम्

प्रश्न 5.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम्
उत्तराणि संस्कृतेन लिखत(निम्नलिखित गद्यांश को पढ़कर दिए गए प्रश्नों के उत्तर संस्कृत में लिखिए।)
अग्रिम दिने स आरक्षी चौर्याभियोगे तं न्यायालयं नीतवान्। न्यायाधीशो बंकिमचन्द्रः उभाभ्यां पृथक्-पृथक् विवरणं श्रुतवान्। सर्वं वृत्तमवगत्य स तं निर्दोषम् अमन्यत आरक्षिणं च दोषभाजनम्। किन्तु प्रमाणाभावात् स निर्णेतुं नाशक्नोत् । ततोऽसौ तौ अग्रिमे दिने उपस्थातुम् आदिष्टवान्। अन्येषुः तौ न्यायालये स्व-स्व पक्षं पुनः स्थापितवन्तौ । तदैव कश्चिद् तत्रत्यः कर्मचारी समागत्य न्यवेदयत् यत् इतः कोशद्वयान्तराले कश्चिज्जनः केनापि हतः। तस्य मृतशरीरं राजमार्ग निकषा वर्तते। आदिश्यतां किं करणीयमिति । न्यायाधीशः आरक्षिणम् अभियुक्तं च तद् शवं न्यायालये आनेतुमादिष्टवान्।
(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्न द्वयम्) (½ × 2 = 1)
(एक शब्द में उत्तर लिखिए) (केवल दो प्रश्न)
(i) न्यायाधीशः कः आसीत् ?
उत्तरः
बंकिमचन्द्र

(ii) कस्य अभावात् न्यायाधीशः निर्णेतुं नाशक्नोत् ?
उत्तरः
प्रमाणाभावात्

(iii) न्यायालये कः समागत्य न्यवेदयत् ?
उत्तरः
कर्मचारी।

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवलम् प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)
(पूर्णवाक्य में उत्तर लिखिए।) (केवल दो प्रश्न)
(i) न्यायाधीशः कौ शवं न्यायालये आनेतुमादिष्टवान्?
उत्तरः
न्यायाधीशः आरक्षिणम् अभियुक्तं च तं शवं न्यायालये आनेतुमादिष्टवान्।

(ii) तत्रत्यः कर्मचारी समागत्य किं न्यवेदयत्?
उत्तरः
तत्रत्यः कर्मचारी समागत्य न्यवेदयत् यत् इतः कोशाद्वयान्तराले कश्चिज्जनः केनापि हतः।

(iii) आरक्षी कं न्यायालयं नीतवान्?
उत्तरः
अग्रिमे दिने आरक्षी तम् अभियुक्तं चौर्याभियोगे न्यायालयं नीतवान्।

प्रश्न 6.
अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत
(निम्नलिखित पद्यांश को पढ़कर दिए गए प्रश्नों के उत्तर संस्कृत में लिखिए।)
मृगा मृगैः सङ्गमनुव्रजन्ति,
गावश्च गोभिः तुरगास्तुरङ्गः।
मूर्खाश्च मूखैः सुधियः सुधीभिः
समान-शील-व्यसनेषु सख्यम्॥

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (½ × 2 = 1)
(एक शब्द में उत्तर लिखिए।) (केवल दो प्रश्न)
(i) मृगैः के अनुप्रजन्ति?
उत्तरः
मृगाः

(ii) गावः काभिः पश्चात् गच्छन्ति?
उत्तरः
गोभिः

(iii) मूर्खा: कैः अनुव्रजन्ति?
उत्तरः
मूर्खः

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवलम् प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)
(पूर्णवाक्य में उत्तर लिखिए।) (केवल दो प्रश्न)
(i) सुधियः सख्यं कैः सह भवति?
उत्तरः
सुधियः सख्यं सुधीभिः सह भवति।

(ii) अश्वाः कैः सह गच्छन्ति?
उत्तरः
अश्वाः तुरंगैः सह गच्छन्ति।

(iii) सख्यम् केषु भवति?
उत्तरः
सख्यम् समान-शील व्यसनेषु भवति।

प्रश्न 7.
अधोलिखितं नाट्यांशं पठित्वा प्रदत्त प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत
(निम्नलिखित नाट्यांश को पढ़कर दिए गए प्रश्नों के उत्तर संस्कृत में लिखिए।)
बकः – अरे! अरे! मां विहाय कथमन्यः कोऽपि राजा भवितुमर्हति। अहं तु शीतले जले बहुकालपर्यन्तम् अविचल: ध्यानमग्नः स्थितप्रज्ञ इव स्थित्वा सर्वेषां रक्षायाः उपायान् चिन्तयिष्यामि, योजनां निर्मीय च स्वसभायां विविधपदमलंकुर्वाणैः जन्तुभिश्च मिलित्वा रक्षोपायान् क्रियान्वितान् कारयिष्यामि, अतः अहमेव वनराजपदप्राप्तये योग्यः।
मयूरः- (वृक्षोपरितः-अट्टासपूर्वकम्) विरम विरम आत्मश्लाघायाः किं न जानासि यत्-जानासि यत्)
यदि न स्यान्नरपतिः सम्यङ्नेता ततः प्रजा।
अकर्णधारा जलधौ विप्लवेतेह नौरिव।।
को न जानाति तव ध्यानावस्थाम्। ‘स्थितप्रज्ञ’ इति व्याजेन वराकान् मीनान् छलेन अधिगृह्य क्रूरतया भक्षयसि। धिक् त्वाम्। तव कारणात् तु सर्वं पक्षिकुलमेवावमानितं जातम्।
(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (½ × 2 = 1)
(एक शब्द में उत्तर लिखिए) (केवल दो प्रश्न)
(i) नदीमध्यास्थितः कः?
उत्तरः
बकः

(ii) ‘विरम विरम आत्मश्लाघायाः’ इति कः कथयति?
उत्तरः
मयूरः

(iii) वराकान् मीनान् छलेन कः भक्षयति?
उत्तरः
बकः

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवलम् प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)
(पूर्णवाक्य में उत्तर लिखिए।) (केवल दो प्रश्न)
(i) वृक्षोपरितः कः कीदृशं कथयति?
उत्तरः
मयूरः वृक्षोपरितः अट्टहासपूर्वकं कथयति।

(ii) ध्यानावस्थाम् कः तिष्ठति?
उत्तरः
ध्यानावस्थां वकः तिष्ठति।

(iii) मीनान् क्रूरतया कः भक्षयति ?
उत्तरः
स्थितप्रज्ञ इति व्याजेन वराकान् मीनान् बकः क्रूरतया भक्षयति।

प्रश्न 8.
मञ्जूषातः समुचित पदानि चित्वा अधोलिखित श्लोकस्यः अन्वयं पूरयत- (½ × 4 = 2)
(मंजूषा से उचित पदों को चुनकर निम्नलिखित श्लोकों के अन्वय को पूरा कीजिए।)
उदीरितोऽर्थः पशुनापि गृह्यते,
हयाश्च नागाश्च वहन्ति बोधिताः।
अनुक्तमप्यूहति पण्डितो जनः,
परेङ्गितज्ञानफला हि बुद्धयः॥

अन्वयः- (i) ……… अपि उदीरितः अर्थः …….गृह्यते, बोधिताः हयाः च (ii) ……. च (भारम्) वहन्ति। (iii) ……… जनः अनुक्तम् अपि ऊहति। (iv)…….. परेङ्गितज्ञानफलाः हि (भवन्ति)।
[मञ्जूषा-पाण्डितः, बुद्धयः, नागाः पशुना]
अथवा
मञ्जूषायाः साहाय्येन श्लोकस्य भावार्थे रिक्तस्थानानि पूरयित्वा पुनः लिखत।
(मंजूषा की सहायता से श्लोक के भावार्थ से रिक्तस्थानों को पूरा करके पुनः लिखिए।)
वयोबलशरीराणि देशकालाशनानि च।
सेवितव्यो महावृक्षः फलच्छायासमन्वितः।
यदि दैवात् फलं नास्ति छाया केन निवार्यते॥
भावार्थ:- (i) ……….. अत्र वैशिष्ट्यम् प्रकाशितम् यत् यथा फलच्छाया-समन्वितः (ii) ……… सेवनीयः भवति। (iii) ………. भाग्यात् महावृक्षे फलं नास्ति तदा वृक्षस्य। (iv) ………. केन निवारणं क्रियते।
[मञ्जूषा-यदि, छायायाः, छाया, महावृक्षः]
उत्तरः
(i) पशुना
(ii) नागाः
(iii) पण्डितः
(iv) बुद्धयः
अथवा
(i) छायायाः
(ii) महावृक्षः
(iii) यदि
(iv) छाया

प्रश्न 9.
अधोलिखित-कथांश समुचितक्रमेण लिखत (½ × 8 = 4)
(निम्नलिखित कथाशं को समुचित क्रम में लिखिए।)
(i) सः अर्थकार्येन पदातिरेव प्राचलत्।
(ii) आरक्षी एव चौरः आसीत् परं अतिथिं चौरं मत्वा सर्वे अभर्त्सयन्।
(iii) एकः निर्धनः जनः किञ्चिद् धनम् अर्जितवान्।
(iv) न्यायाधीशः शवम् आनेतुम् आदिष्टवान्।
(v) न्यायाधीशः उभाभ्यां विवरणं श्रुतवान्।
(vi) तस्य पुत्रः रुग्णः अभवत्।
(vii) मार्गे रात्रिः अभवत् गृही च तस्मै आश्रयं प्रायच्छत्।
(viii) न्यायाधीशः आरक्षिणे कारादण्डम् आदिशति।
उत्तरः
(ii) एकः निर्धनः जनः किञ्चित् धनम् अर्जितवान्।
(vi) तस्य पुत्र रुग्णः अभवत्।
(i) सः अर्थकार्येन पदातिरेव प्राचलत्।
(vii) मार्गे रात्रिः अभवत् गृही च तस्मै आश्रयं प्रायच्छत्।
(ii) आरक्षी एव चौरः आसीत् परं अतिथिं चौरं मत्वा सर्वे अभर्त्सयन्।
(v) न्यायाधीशः उभाम्यां विवरणं श्रुतवान्।
(iv) न्यायाधीशः शवम् आनेतुम् आदिष्टवान्।
(vii) न्यायाधीशः आरक्षिणे कारादण्डम् आदिशति।

Students can access the CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit with Solutions and marking scheme Term 2 Set 1 will help students in understanding the difficulty level of the exam.

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Term 2 Set 1 with Solutions

समयः : होरात्रयम्
सम्पूर्णाङ्काः : 40

प्रश्नपत्रस्वरूपम :

• कृपया सम्यक्तया परीक्षणं कुर्वन्तु यत् अस्मिन् प्रश्नपत्रे 9 प्रश्नाः सन्ति।
• अस्य प्रश्नपत्रस्य पठनाय 20 निमेषाः निर्धारिताः सन्ति। अस्मिन् अवधौ केवलं प्रश्नपत्रं पठनीयम् उत्तरपुस्तिकायां च किमपि न लेखनीयम्।
• उत्तरलेखनात् पूर्व प्रश्नस्य क्रमाङ्कः अवश्यं लेखनीयः।
• प्रश्नसङ्ख्या प्रश्नपत्रानुसारम् एवं लेखनीया।
• सर्वेषां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लेखनीयानि।
• प्रश्नानां निर्देशाः ध्यानेन अवश्यं पठनीयाः।

(वर्णनात्मकाः प्रश्नाः)
अपठित-अवबोधनम् (40 अङ्काः)

प्रश्न 1.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत (10)
(निम्नलिखित गद्यांश को पढ़कर दिए गए प्रश्नों के उत्तर संस्कृत में लिखिए।)
भारतीय संस्कृतिः संसारे श्रेष्ठा संस्कृतिः इति वयं कथयामः। तत्किमर्थम् ? भारतीयैः मानवजीवनस्य उन्नत्यै साङ्गीणः विचारः कृतः अस्ति। तत्र किं नाम संस्कृतिः? प्रत्येकस्य मानवस्य, समाजस्य, देशस्य वा सा स्वाभाविकी प्रवृत्तिः भवति तदैव तस्य प्रकृतिः कथ्यते प्रकृत्याः उन्नत्यै यः प्रयासः क्रियते, तदेव संस्कृतिः उच्यते। सदाचरणम्, त्यागभावना, परोपकारम्, विश्व बन्धुत्वभावना, धर्म-समन्वय चादयः अस्माकं संस्कृतेः उच्चादर्शाः सन्ति। अतः सुष्ठु जीवन पद्धत्या सुष्ठुचिन्तने, परस्परम् ऐक्य भावेन च अस्माकं संस्कृतिः अद्यापि सततं विकासमाना दृश्यते। धन्येयं संस्कृतिः या सर्वेभ्यः प्रेरणाप्रदा वर्तते।।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्न-द्वयम्) (1 × 2 = 2)
(एक शब्द में उत्तर लिखिए) (केवल दो प्रश्न)
(i) मानवजीवनस्य उन्नत्यै कैः विचारः कृत?
उत्तरः
भारतीयैः।

(ii) सर्वेभ्यः प्रेरणाप्रदा का वर्तते?
उत्तरः
संस्कृतिः।

(iii) सततं विकासमाना का?
उत्तरः
भारतीया संस्कृतिः।

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवलं प्रश्न-द्वयम्) (2 × 2 = 4)
(पूर्णवाक्य में उत्तर लिखिए) (केवल दो प्रश्न)
(i) अस्माकं संस्कृतेः उच्चादर्शाः केः सन्ति?
उत्तरः
अस्माकं सस्कृतेः सदाचरणम्, त्यागभावना उच्चादर्शाः सन्ति।

(ii) अस्माकं संस्कृतिः कथं सतत् विकासमाना दृश्यते?
उत्तरः
सुष्ठु जीवन पद्धत्या सुष्ठुचिन्तने, परस्परम्, ऐक्य भावेन च अस्माकं संस्कृतिः अद्यापि सततं विकासमाना दृश्यते।

(iii) वयं किम् कथयामः?
उत्तरः
भारतीयः संस्कृतिः संसारे श्रेष्ठाः संस्कृतिः इति वयं कथयामः।

(इ) अस्य अनुच्छेदस्य कृते उपयुक्तं शीर्षकं संस्कृतेन लिखत। (द्वित्रिशष्दात्मक-वाक्यम्) (1)
(इस अनुच्छेद के लिए उपयुक्त शीर्षक संस्कृत में लिखिए।) (दो-तीन शब्द का वाक्य)
उत्तरः
भारतीय संस्कृतेः विशेषता …….

(ई) निर्देशानुसारं उत्तरत। (केवलं प्रश्न-त्रयम्) (एकपदेन) (1 × 3 = 3)
(निर्देशानुसार उत्तर दीजिए) (केवल तीन प्रश्न)
(i) ‘कथयामः’ इति क्रियापदस्य किं कर्तृपदं प्रयुक्तम्?
(क) इति
(ख) वयं
(ग) संस्कृतिः
उत्तरः
(ख) वयं

(ii) ‘स्वाभाविकी प्रवृत्तिः’ इत्यत्र किं विशेष्यपदं
प्रयुक्तम्?
(क) प्रवृत्तिः
(ख) स्वाभाविकी
(ग) सा
उत्तरः
(क) प्रवृत्तिः

(iii) ‘अवनत्यै’ इति पदस्य विलोमपदम् अत्र किमस्ति?
(क) प्रकृत्याः
(ख) उन्नत्यै
(ग) प्रयासः
उत्तरः
(ख) उन्नत्यै

(iv) ‘निरन्तरम्’ इति पदस्य किं पर्यायपदं प्रयुक्तम् ?
(क) सततं
(ख) अद्यापि
(ग) विकासमाना
उत्तरः
(क) सततं

रचनात्मकं-कार्यम्

प्रश्न 2.
मित्रं प्रति अधोलिखितम् पत्रं मञ्जूषापदसहातया पूरयित्वा पुनः लिखत। (½ × 10 = 5)
(i) ………..
दिनांङ्कः
प्रिय मित्र (ii) ………..
अत्र सर्वं कुशलम्।
भवान् अपि तत्र कुशली इति मन्ये। गतसप्ताहे (iii) ……….. विद्यालये संस्कृत संभाषण-शिविरम् आयोजितम् (iv) ……….. दशदिनानि वयं (v) ……….. संभाषणस्य अभ्यासम् अकुर्मः। तत्र एकस्याः नटिकायाः (vi) ………… अभवत्। अहं विदूषकस्य (vii) ……….. कृतवान्। अहम् इदानीं सर्वदा संस्कृतेन एव (viii) …………. । मम शिक्षिकाः मयि स्निह्यन्ति। भवान् अपि संस्कृतेन (ix) ………… प्रयत्नं करोतु। पितरौ (x) ……….. मम प्रणामाञ्जलिं निवेदयतु।
भवतः मित्रम्,
आकाशः।
[मञ्जूषा-संभाषणस्य, अस्माकम्, वदामि, जयपुरतः, अभिनयम्, प्रति, विकाश!, मञ्चनम्, आसीत्, संस्कृतेन।]
उत्तरः
(i) जयपुरतः
(ii) विकाश!
(iii) अस्माकम्
(iv) आसीत्
(v) संस्कृतेन
(vi) मञ्चनम्
(vi) अभिनयम्
(viii) वदामि
(ix) संभाषणस्य
(x) प्रति

प्रश्न 3.
अधः प्रदत्तं चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां साहाय्येन पञ्च वाक्यानि संस्कृतेन लिखत (1 × 5 = 5)
(नीचे दिए गए चित्र को देखकर मञ्जूषा में दिए गए शब्दों की सहायता से पाँच वाक्य संस्कृत में लिखिए।)

[मञ्जूषा-वनस्य, सिंहः, गजः, वृक्षाः, पादपाः सन्ति, धावन्ति, वृक्षेषु, मृगाः, गर्जति, इतस्ततः, वानराः कूर्दन्ति।]
अथवा
मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहाय्येन निम्नलिखितं विषयं अधिकृत्य पञ्चभिः संस्कृतवाक्यैः एकम् अनुच्छेदं लिखत।
(मञ्जूषा में दिए गए शब्दों की सहायता से निम्नलिखित विषय पर पाँच संस्कृत वाक्यों में एक अनुच्छेद लिखिए।)
“अतिवृष्ट्या हानिः”
[मञ्जूषा-सर्वत्र, जलम्, निमग्नाः, रोगाः, जायते, पशवः, वृक्षा, जलौघः, नद्यः, नष्यन्ति, जीवतं।]
उत्तरः

• अस्मिन चित्रे वनस्य दृश्यम् अस्ति।
• अत्र अनेके वृक्षाः पादपाः च सन्ति।
• अत्र वनराज सिंहः गर्जति।
• अस्मिन् चित्रे वानराः वृक्षेषु कूर्दन्ति मृगाः चधावन्ति।
• अस्मिन् चित्रे ‘गजः’ अन्ये पशवः च इतस्ततः भ्रमन्ति।

अथवा

• वर्षा ऋतो: नद्यः जलेन जलौघः आगच्छन्ति।
• अतिवृष्ट्या नदीनां कुलानि नष्यानि जायन्ते।
• अतिवृष्ट्या अनेके रोगाः जायन्ते जना च अस्वस्था भवन्ति।
• सर्वत्र जलं निमग्नाः मानवाः पशवः वृक्षा विनष्टाः भवन्ति।
• अतिवृष्टि कारणेन जन जीवनं अति अस्त व्यस्तं भवति।

प्रश्न 4.
अधोलिखितानि वाक्यानि संस्कृतभाषया अनूद्य लिखत-(केवलं पञ्चवाक्यम्, रचनात्मकम्) (1 × 5 = 5)
(निम्नलिखित वाक्यों का संस्कृत भाषा में अनुवाद लिखिए) (केवल पाँच वाक्य)
(i) तुम सब क्या चाहते हो?
What do you all want?
उत्तरः
यूयम् किम् इच्छथ?

(ii) सज्जन परोपकार के लिए जीते हैं।
Gentlemen live for appreciation
उत्तरः
सज्जनाः परोपकाराय जीवन्ति।

(iii) माता-पिता का सदैव सम्मान करो।
Always respect parents.
उत्तरः
मातरं पितरं च सर्वदा सम्मानं कुरुत।

(iv) कल मैं घूमने के लिए जयपुर जाऊँगा।
Tomorrow I will go to Jaipur for a walk.
उत्तरः
श्व अहम् भ्रमणाय जयपुरं गमिष्यामि।

(v) परिश्रमी छात्र ही सफलता प्राप्त करते हैं।
Hard working students Succeed.
उत्तरः
परिश्रमिणः छात्राः एव सफलतां प्राप्नुवन्ति।

(vi) क्या मैं अब श्लोक बोलूँ ?
Can I say shloka now?
उत्तरः
किम् अधुना अहम् श्लोकं वदानि?

(vii) उद्यान में प्रकृति का मनमोहक दृश्य है।
The park had an enchanting view of nature.
उत्तरः
उद्याने प्रकृते: मनमोहक दृश्यम् अस्ति। पठित-अवबोधनम्

पठित-अवबोधनम्

प्रश्न 5.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत (3)
(निम्नलिखित गद्यांश को पढ़कर दिए गए प्रश्नों के उत्तर संस्कृत में लिखिए।)
(वनस्य दृश्यम् समीपे एवैका नदी अपि वहति।)
एकः सिंहः सुखेन विश्राम्यते तदैव एकः वानरः आगत्य तस्य पुच्छं धुनोति। क्रुद्धः सिंहः तं प्रहर्तुमिच्छति परं वानरस्तु कूर्दित्वा वृक्षमारूढ;। तदैव अन्यस्मात् वृक्षात् अपरः वानरः सिंहस्य कर्णमाकृष्य पुनः वृक्षोपरि आरोहति। एवमेव वानराः वारं-वारं सिंहं तुदन्ति । क्रुद्धः सिंहः इतस्ततः धावति, गर्जति परं किमपि कर्तुमसमर्थः एव तिष्ठति। वानराः हसन्ति वृक्षोपरि च विविधाः पक्षिणः अपि सिंहस्य एतादृशीं दशां दृष्ट्वा हर्षमिश्रितं कलरवं कुर्वन्ति।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्न द्वयम्) (½ × 2 = 1)
(एक शब्द में उत्तर लिखिए) (केवल दो प्रश्न)
(i) नदी कुत्र वहति?
उत्तरः
वनस्य समीपे।

(ii) वानरः कस्य पुच्छं धुनोति?
उत्तरः
सिंहस्य

(iii) के हसन्ति ?
उत्तरः
वानराः

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवलं प्रश्न द्वेयम्) (1 × 2 = 2)
(पूर्ण वाक्य में उत्तर लिखिए।) (केवल दो प्रश्न)
(i) क्रुद्धः सिंहः किं करोति?
उत्तरः
क्रुद्धः सिंहः इतस्ततः धावति, गर्जति किमपि कर्तुं न एव तिष्ठति।

(ii) सिंहस्य दशां दृष्ट्वा पक्षिणः किं कुर्वन्ति?
उत्तरः
सिंहस्य दशां दृष्ट्वा पक्षिणः हर्षमिश्रितं कलरवं कुर्वन्ति।

(iii) सिंहस्य दशां दृष्ट्वा काः प्रतिक्रिया अभवत्?
उत्तरः
सिंहस्य दशां दृष्ट्वा वानराः वृक्षोपरि हसन्तिच विविधाः पक्षिणः कलरवं कुर्वन्ति।

प्रश्न 6.
अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत (3)
(निम्नलिखित पद्यांश को पढ़कर दिए गए प्रश्नों के उत्तर संस्कृत में लिखिए।)
पिता यच्छति पुत्राय बाल्ये विद्याधनं महत्।
पिताऽस्य किं तपस्तेपे इत्युक्तिस्तत्कृतज्ञता॥

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्न द्वयम्) (½ × 2 = 1)
(एक शब्द में उत्तर लिखिए।) (केवल दो प्रश्न)
(i) पिता कस्मै यच्छति?
उत्तरः
पुत्राय

(ii) पिता किं ददाति?
उत्तरः
विद्याधनं

(iii) पिता कियत् ददाति?
उत्तरः
महत्

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवलं प्रश्न द्वेयम्) (1 × 2 = 2)
(पूर्ण वाक्य में उत्तर लिखिए।) (केवल दो प्रश्न)
(i) पुत्राय कदा विद्याधनं यच्छति?
उत्तरः
पिता पुत्राय बाल्ये यच्छति।

(ii) पिता पुत्राय किं यच्छति?
उत्तरः
पिता पुत्राय विद्याधनं यच्छति।

(iii) पिता अस्य किम् अकरोत् ?
उत्तरः
पिता अस्य तपस्याम् अकरोत्।

प्रश्न 7.
अधोलिखितं नाट्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत (3 )
(निम्नलिखित नाट्यांश को पढ़कर दिए गए प्रश्नों के उत्तर संस्कृत में लिखिए।)
वानरः – अरे! अरे! एवं वा (शीघ्रमेव गजस्यापि पुच्छं विधूय वृक्षोपरि आरोहति।)
(गजः तं वृक्षमेव स्वशुण्डेन आलोडयितुमिच्छति परं वानरस्तु कूर्दित्वा अन्यं वृक्षमारोहति। एवं गजं वृक्षांत् वृक्षं प्रति धावन्तं दृष्ट्वा सिंहः अपि हसति वदति च।)
सिंहः – भोः गज! मामप्येवमेवातुदन् एते वानराः।
वानरः – . एतस्मादेव तु कथयामि यदहमेव योग्यः वनराजपदाय येन विशालकायं पराक्रमिणं, भयंकरं चापि सिंह गजं वा पराजेतुं समर्था अस्माकं जातिः। अतः वन्यजन्तूनां रक्षायै वयमेव क्षमाः।
(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्न द्वयम्) (½ × 2 = 1)
(एक शब्द में उत्तर लिखिए) (केवल दो प्रश्न)
(i) गजस्य पुच्छं विधूय वानरः कुत्र आरोहति?
उत्तरः
वृक्षोपरि

(ii) स्वशुण्डेन कः वृक्षम् आलोडयितुम् इच्छति?
उत्तरः
गजः

(ii) वानराः कम् अपि आतुदन्?
उत्तरः
सिंहम्।

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवलं प्रश्न द्वयम्) (1 × 2 = 2)
(पूर्ण वाक्य में उत्तर लिखिए।) (केवल दो प्रश्न)
(i) ‘वन्यजन्तूनां रक्षायै वयमेव क्षमाः इति कः कथयति?
उत्तरः
वानरः कथयति यत् वन्यजन्तूनां रक्षायै वयमेव क्षमाः।

(ii) यदा गजः स्वशुण्डेन आलोऽयितुम् इच्छति तदा _वानरः किं करोति?
उत्तरः
यदा गजः स्वशुण्डेन आलोऽयितुम् इच्छति तदा वानरः कूर्दित्वा अन्यं वृक्षमारोहति।

(iii) सिंहः कदा हसति वदति च।
उत्तरः
गजं वृक्षात् वृक्षं प्रति धावन्तं दृष्ट्वा सिंहः अपि हसति वदति च।

प्रश्न 8.
मञ्जूषातः समुचितपदानि चित्वा अधोलिखितश्लोकस्यः अन्वयं पूरयत- (½ × 4 = 2)
(मंजूषा से उचित पदों को चुनकर निम्नलिखित श्लोक का अन्वय को पूरा कीजिए।)
यत् प्रोक्तं येन केनापि तस्य तत्त्वार्थनिर्णयः।
कर्तुं शक्यो भवेद्येन सः विवेकः इतीरितः॥
अन्वयः-येन (i)…….. अपि यत् (ii)…… तस्य (iii)…… येन कर्तुं शक्यः भवेत् सः (iv)…….. इति ईतिरितः।
[मञ्जूषा-प्रोक्तं, केन, विवेकः, तत्त्वार्थनिर्णयः]
अथवा
मञ्जूषायाः साहाय्येन श्लोकस्य भावार्थे रिक्तस्थानानि पूरयित्वा पुनः लिखत।
(मंजूषा की सहायता से श्लोक के भावार्थ से रिक्तस्थानों को पूरा करके पुनः लिखिए।)
विचित्रे खलु संसारे नास्ति किञ्चिन्निरर्थकम्।
अश्वचेद् धावने वीरः भारस्य वहने खरः॥
भावार्थ:-अत्र जगतः (i) ……. वर्णयति कवि: यत् (ii) …….. संसारे किम् अपि न निरर्थकम् अर्थात् सर्व सार्थकम् अस्ति। यथा (iii) …… धावनाक्रियायां वीरः बलवान् वा तथैव खरः (iv) …….समर्थः।
[मञ्जूषा-अश्वः, अस्मिन्, भारवहने, वैचित्र्यम्]
उत्तरः
(i) केन
(ii) प्रोक्तं
(iii) तत्त्वार्थनिर्णयः
(iv) विवेकः
अथवा
(i) वैचित्र्यम्
(ii) अस्मिन्
(iii) अश्वः
(iv) भारवहने

प्रश्न 9.
अधोलिखित-कथांश समुचितक्रमेण लिखत (½ × 8 = 4)
(निम्नलिखित कथाशं को समुचित क्रम में लिखिए।)
(i) स भारवेदनया क्रन्दति स्म।
(ii) आदेशं प्राप्य उभौ प्राचलताम्।
(iii) भारवतः शवस्य स्कन्धेन वहनं दुष्करम् आसीत्।
(iv) आरक्षी सुपुष्टदेह आसीत्।।
(v) तस्य क्रन्दनं निशम्य आरक्षी तमुवाच।
(vi) अभियुक्तः अतीव कृशकायः आसीत्।
(vii) अस्मिन् चौर्याभियोगे त्वं वर्षत्रयस्य कारादण्डं लप्स्यसे।
(vi)त्वयाऽहं चोरिताया मञ्जूषाया ग्रहणाद् वारितः।
उत्तरः
(i) आदेशं प्राप्य उभौ प्राचलातम्।
(iv) आरक्षी सुपुष्टदेह आसीत्।
(vi) अभियुक्तः अतीव कृशकायः आसीत्।
(iii) भारवतः शवस्य स्कनधेन वहनं दुष्करम् आसीत्।
(i) स भारवेदनया क्रन्दति स्म।
(v) तस्य क्रन्दनं निशम्य आरक्षी तमुवाच।
(viii) त्वयाऽहं चोरिताया मञ्जूषाया ग्रहणात् वारितः।
(vii) अस्मिन् चौर्याभियोगे त्वं वर्षत्रयस्य कारादण्डं लप्स्यसे।

Students can access the CBSE Sample Papers for Class 10 Maths with Solutions and marking scheme Term 2 Set 2 will help students in understanding the difficulty level of the exam.

CBSE Sample Papers for Class 10 Maths BasicTerm 2 Set 2 with Solutions

Time allowed: 2 hours
Maximum Marks: 40

General Instructions:

• The question paper consists of 14 questions divided into 3 sections A, B, C.
• Section A comprises of 6 questions of 2 marks each. Internal choice has been provided in two questions.
• Section B comprises of 4 questions of 3 marks each. Internal choice has been provided in one questions.
• Section C comprises of 4 questions of 4 marks each. An internal choice has been provided in one questions. It contains two case study based questions.

Section – A (12 marks)

Question 1.
If the roots of the quadratic equation ax² + bx + c = 0 are sin α and cos α, then prove that a² + 2ac = b². (2)
Answer:
The roots of the equation ax² + bx + c = 0 are sin α and cos α.
∴ Sum of roots i.e.
⇒ sin α + cos α = \(\frac{-b}{a}\) ….. (i)
and products of roots
sin α + cos α = \(\frac{c}{a}\) ….. (ii)
From equation (i)
(sin α + cos α)² = \(\left(\frac{-b}{a}\right)^{2}\)
⇒ sin² α + cos² α + 2 sin α cos α
= \(\frac{b^{2}}{a^{2}}\)
⇒ 1 + 2 × \(\frac{c}{a}\) = \(\frac{b^{2}}{a^{2}}\) [from (ii)]
⇒ 1 + \(\frac{2c}{a}\) = \(\frac{b^{2}}{a^{2}}\)
⇒ a + 2c = \(\frac{b^{2}}{a}\)
⇒ a² + 2ac = b²

Question 2.
If in a cone, its height is tripled and radius is doubled, then by how much times does its volume increases ?
OR
If the total surface area of a solid hemisphere is 462 cm², then find its volume? [Take π = \(\frac{22}{7}\)] (2)
Answer:
Let, the height of cone be h and its radius be r units
Then, volume of cone = \(\frac{1}{3}\) ≠ r²h
If new height, H = 3h
New radius, R = 2r
Then,
New volume of cone = \(\frac{1}{3}\) ≠ R²h
= \(\frac{1}{3}\) ≠ (2r)² × 3h
= \(\frac{1}{3}\)(12 ≠ r²h)
= 12(\(\frac{1}{3}\)πr²h)
= 12 volume of initial cone
OR
Total surface area of hemisphere = 462 cm²
∴ 3πr²2 = 462
where r is the radius of the hemisphere
⇒ 3 × \(\frac{22}{7}\) × r² = 462
r² = \(\frac{462 \times 7}{3 \times 22}\) = 49
r = 7
(∵ Radius cannot be negative)
Volume of hemisphere = \(\frac{2}{3}\) ≠ r³
= \(\frac{2}{3}\) × \(\frac{22}{7}\) × 7 × 7 × 7
= \(\frac{2156}{3}\)
= 719 cm³ (approx)

Related Theory:
Hemisphere is the half of a sphere, which is obtained by cutting sphere into 2 halves

Question 3.
Write the relationship connecting three measures of central tendencies. Hence, find the median of the given data if mode is 24.5 and mean is 29.75. (2)
Answer:
According to the question,
Mode = 24.5
And Mean = 29.75
The relationship connecting the three measures of central tendency is:
3 Median = Mode + 2 × Mean
Now, mode = 24.5 and mean = 29.75
∴ 3 Median = 24.5 + 2 × 29.75
⇒ = 24.5 + 59.50
= 84.0 84
∴ Median = \(\frac{84}{3}\) = 28

Caution:
The correct empirical formula is important for calculating the value of the median.

Question 4.
In the AP 31, 28, 25 ….. is 0 is its any term ?
OR
What is the sum of the odd numbers between 0 and 50? (2)
Answer:
Here, A.P. is 31, 28, 25…
Then a = 31,
d = 28 – 31 = – 3
Let, n^th term be 0
∴ 0 = 31 + (n – 1)(- 3)
– 31 = – 3n + 3
⇒ – 3n = – 34
n = \(\frac{34}{3}\)
which is not possible,
Therefore, 0 is not a term of the given A.P.
OR
Odd numbers between 0 and 50 be 1, 3, 5, 7 …49
Here, a = 1,
d = 3 – 1 = 2
a_n = 49
We have, a_n = a + (n – 1)d
1 + (n – 1) × 2 = 49
⇒ 2 (n – 1) = 48
⇒ n – 1 = 24
⇒ n = 25
Then, S₂₅ = \(\frac{n}{2}\)(a + l)
= \(\frac{n}{2}\)[a + a₂₅]
= \(\frac{25}{2}\) (1 + 49)
= \(\frac{25}{2}\) × 50
= 25 × 25
= 625

Question 5.
From the following distribution, what is the median class (2)

Cost of living index	No. of weeks
1400-1550	8
1550-1700	15
1700-1850	21
1850-2000	8

Answer:

Cost of living index	No. of week(f)	c.f.
1400-1550	8	8
1550-1700	15	23
1700-1850	21	44
1850-2000	8	52

Here, N = 52,
\(\frac{N}{2}\) = \(\frac{52}{2}\)
= 26
Hence, median class is 1700-1850.

Question 6.
In the given figure AB and CD are two common tangents to two touching circles. If DC = 4 cm, then calculate the length of AB. (2)

Answer:
Here, AD and DC are tangents from point D.
∴ AD = DC ……(i)
(Since tangents from an external point are equal)
And DB and DC are also tangents from point D
∴ DB = DC ……. (ii)
On adding (i) and (ii), we get,
AD + BD = DC + DC
AB = 2DC
⇒ AB = 2 × 4
= 8 cm

Section – B (12 Marks)

Question 7.
What is the middle term of the sequence formed by all three digit numbers which leave a remainder 5 when divided by 7. Also, find the sum of all numbers on both sides of the middle term separately. (3)
Answer:
According to the condition, the sequence formed will be 103, 110, …….. 999
Since 999 = 103 + (n – 1) × 7
⇒ (n – 1) × 7 = 999 – 103
⇒ (n – 1) × 7 = 896
⇒ n – 1 = 128
⇒ n = 129
Therefore,
\(\frac{129+1}{2}\) = 65^th term is the middle term
Middle term a₆₅ = 103 + 64 × 7 = 551
Sum of first 64 terms = 32[2 × 103 + 63 × 7] = 20704
Sum of last 64 terms = 32[2 × 558 + 63 × 7] = 49824

Caution:
First evaluate the number of the terms in the series, to get the middle term.

Question 8.
In Gokuldham society, a rectangular park is needed to be designed such that, its breadth is 3m less than its length. Its area is to be 4 sq. m more than the area of the park that has already been made in the shape of an isosceles triangle with its base as the breadth of the rectangular park and of the altitude 12m. What is the length and breadth of the park.
OR
Vikram wants to make a show piece, in shape of a right angled ‘triangle’. For doing so, he took three rods together in the shape of a right – angled triangle. In this the hypotenuse is to be 2 cm longer than the base and 4 cm longer than the altitude. What should be the lengths of the rods? (3)
Answer:
Let, the Length of the park be ‘x’ m
Then, breadth of the park be (x – 3)m
Now, area of triangular park
= \(\frac{1}{2}\) × 12 × (x – 3)
= 6(x – 3)
And, area of rectangular park
= 6(x – 3) + 4
= 6x – 18 + 4
= 6x – 14
A.T.Q.
6x – 14 = x(x – 3)
⇒ 6x – 14 = x² – 3x
⇒ x² – 3x – 6x + 14 = 0
⇒ x² – 9x + 14 = 0
⇒ x² – 7x – 2x + 14 = 0
⇒ x(x – 7) – 2(x – 7) = 0
⇒ x = 7, 2
x = 2 is rejected
∴ x = 7 cm
Hence, length of park is 7 cm, and breadth is 4 cm.
OR
Let, the hypotenuse of the triangle be x cm.
A.T.Q.
Base of triangle = (x – 2) cm
Altitude of triangle = (x – 4) cm
By Pythagoras theorem,
x² = (x – 2)² + (x – 4)²
⇒ x² = x² + 4 – 4x + x² + 16 – 8x
⇒ x² – 12x + 20 = 0
⇒ x² – 10x – 2x + 20 = 0
⇒ x(x – 10) – 2(x – 10) = 0
⇒ (x – 2) (x – 10) = 0
⇒ x = 2, 10
Rejecting x = 2 we get, x = 10
Hypotenuse, x = 10 cm
Base = x – 2 = 10 – 2 = 8cm
Altitude = x – 4
= 10 – 4 = 6 cm.

Question 9.
In the adjoining figure, O is the centre of the circle. Then prove that ∠BAT = ∠ACB. (3)

Answer:
Given: A circle with centre O. AC is its diameter.
AB and BC are two chords.
To prove: ∠BAT = ∠ACB

Proof:
∴ In ∆ABC,
∠ABC = 90° (Angle in a semicircle)
∴ ∠BAC = 90° – ∠ACB …… (i)
But ∠CAT = 90°
∴ ∠BAT = 90° – ∠CAB …… (ii)
From (i) and (ii)
∠BAT = 90° – (90° – ∠ACB)
∠BAT = ∠ACB
Hence proved.

Question 10.
From the top of a building 100 m high, the angle of depression of two objects are on the same side observed to be 45° and 60°. What is the distance between the objects. (3 )
Answer:
Here, AB is the building of height 100 m. Points P and Q are on the same side of the building, with angle of depression as 45° and 60°.

Now, in ∆ABP

Section – C (16 marks)

Question 11.
A building is in the from of a cylinder surmounted by a hemispherical dome. The base diameter of the dome is equal to \(\frac{2}{3}\) of the total height of the building. Find the height of the building, if it contains 67\(\frac{1}{27}\) m³ of air.
OR
A 55 cm high cylindrical lamp – shade has small decorative mirror on its either ends upto a width of 10 cm and 50 mm thick wire wound around all over to cover the middle part. How many revolutions will the wire take to cover it ?

Answer:
Let, the radius of the hemispherical dome be r meters and the total height of the building be h meters.

Since, the base diameter of the dome is equal to \(\frac{2}{3}\) of the total height, therefore
2r = \(\frac{2h}{3}\)
⇒ r = \(\frac{h}{3}\)m
Let, H metres be the height of the cylindrical portion.
Therefore, H = h – \(\frac{h}{3}\) = \(\frac{2h}{3}\)
Volume of the air inside the building = Volume of air inside the dome + Volume of air inside the cylinder

Related Theory:
Cub/c units are the unit of volume. Square units are the unit area. So if air is given, it occupies space or volume of the dome.
OR
Here, height of cylinder in which wire is wound
= 55 – 10 – 10 = 35 cm
So, the portion need to be covered by wire =
2πR(35)
2πR (35) = 2πR × \(\frac{50}{10}\) cm × No. of revolutions
where, R is the radius of the cylinder
⇒ 35 = \(\frac{50}{10}\) × No. of revolution
⇒ No. of revolutions = 7

Question 12.
From the top of a tower h metres high, angle of depression of two objects which are in line with foot of the tower are α and β (β > α). Find the distance between the objects. (4)
Answer:
Let AB represent the tower of height h metres.
P and Q be the position of the two objects on the ground. We need to determine the distance PQ.

From ∆QAB, we have
tan β = \(\frac{h}{\mathrm{QA}}\)
⇒ QA = h cot β …(i)
From ∆PAB, we have
tan α = \(\frac{A B}{P A}\)
= \(\frac{h}{P A}\)
⇒ PA = h cot a …(ii)
Further, PQ = PA – QA
= h cot α – h cot β (from (ii) and (iii))
= h (cot α – cot β)

Caution:
Since, β > α, then point of observation of angle p is closer to the tower than angle observation point of α.

Question 13.
Case Study-1
In new housing society, a park in the shape of a circle is made for children. The society member want to make a green zone around the park, by planting the trees around it in the form of tangent to the circle. Therd is a circular park of radius 24 m and there is a pole at a distance of 26 m from the centre of the park as shown in the figure. It is planned to enclose the park by planting trees along line segments PQ and PR tangential to the park.

Answer:
(A) What is the length of PQ and PR (2)
Answer:

right angled triangle PRO,
We have,
PR = \(\sqrt{\mathrm{PO}^{2}-\mathrm{RO}^{2}}\)
= \(\sqrt{26^{2}-24^{2}}\)
= \(\sqrt{676-576}\)
= √100
= 10 m
⇒ PR = PQ = 10 m

(B) If six trees are planted along each tangential line segments at equal distances, find the distance between any two consecutive trees. (2)
Answer:
As six trees are to be planted along PQ and PR each,

Let’s assume the distance between two consecutive trees is x.
Total trees are at 5 equal distances
Hence, 5x = 10
x = 2

Related Theory:
Here, the property of tangents that length drawn from a point outside the circle is equal in length.

Question 14.
Case Study-2
Bakery items like breads, buns, biscuits, cakes etc. have a definite life (in hours). They get stale very quickly, many microorganism persist on it, it not consumed timely. A bakery product manufacturer wants to know the lifetime of buns, pizza base and kulchas. For doing so, he tested the life time of 400 packets of pizza base.

Life time (in hours)	No. of packets (c.f.)
150-200	14
200-250	60
250-300	130
300-350	211
350-400	300
400-450	360
450-500	400

(A) What is the frequency of the class interval 300 – 350? (2)
Answer:

Life time (in hours)	No. of packets (c.f.)	f
150-200	14	14
200-250	60	46
250-300	130	70
300-350	211	81
350-400	300	89
400-450	360	60
450-500	400	40

The frequency of class interval 300 – 350 is 81.

(B) What is average life time of a pizza base (2)
Answer:

Then, x̄ = A + \(\frac{\Sigma f_{i} u_{i}}{\Sigma f_{i}}\)
= 325 + \(\frac{6250}{400}\)
= 325 + 15.625
= 340.625
= 341 hours

Students can access the CBSE Sample Papers for Class 10 Maths with Solutions and marking scheme Term 2 Set 2 will help students in understanding the difficulty level of the exam.

CBSE Sample Papers for Class 10 Maths BasicTerm 2 Set 2 with Solutions

Time allowed: 2 hours
Maximum Marks: 40

General Instructions:

• The question paper consists of 14 questions divided into 3 sections A, B, C.
• Section A comprises of 6 questions of 2 marks each. Internal choice has been provided in two questions.
• Section B comprises of 4 questions of 3 marks each. Internal choice has been provided in one questions.
• Section C comprises of 4 questions of 4 marks each. An internal choice has been provided in one questions. It contains two case study based questions.

Section – A (12 marks)

Question 1.
Solve the quadratic equation p²x² + (p² – q²) x – q² = 0, using quadratic formula.
OR
If α and β are the roots of a quadratic equation and α + β = 4 and α³ + β³ = 47, then form a quadratic equation in terms of x, having roots as α and β. (2)
Answer:
Given, p²x² + (p² – q²) x – q² = 0
On comparing it with standard equation We get
a = p², b = p² – q², c = – q²
∴ D = b² – 4ac
= (P² – q²)² – 4 × p² × (- q²)
= p⁴ – q⁴ – 2p²q² + 4p²q²
= p⁴ + q⁴ + 2 p²q²
= (p² + q²)² > 0
So, the equation has real roots,

Hence, roots are \(\frac{q^{2}}{p^{2}}\) and – 1

Related Theory
This quadratic formula was given by Indian mathematician Sri Dharacharaya. Then for quadratic equation ax² + bx + c = 0, its roots are
\(\frac{-b \pm \sqrt{b^{2}-4 a c}}{2 a}\)
OR
Here, α + β = 4 and
α³ + β³ = 44
⇒ (α + β)³ – 3 αβ(α + β) = 44
⇒ 4³ – 3 αβ (4) = 44
⇒ – 12αβ = 44 – 64
⇒ αβ = \(\frac{20}{12}\) = \(\frac{5}{3}\)
∴ Quadratic equation is:
x² – (α + β)x + αβ = 0
⇒ x² – 4x + \(\frac{5}{3}\) = 0
⇒ 3x² – 12x + 5 = 0, which is the required equation.

Related Theory:
If α and β are the roots of the quadratic equation, then quadratic equation can be formed as:
x² – (α + β)x + αβ = 0

Question 2.
In two APs, 60, 62, 64…. and – 10, – 3, 4, 11, for what value of n are terms equal ? (2)
Answer:
1^st A.P. is 60, 62, 64 …….
Here. a = 60,
d = 62 – 60 = 2
nth term of 1^st A.P. = a + (n – 1 )d
= 60 + (n – 1)2
= 58 + 2n ……. (i)
Terms of 2nd A.P. is – 10, – 3, 4, 11 ……..
Here, a = – 10,
d = – 3 + 10 = 7
∴ n^th term of 2^nd A.P. = a + (n – l)d
= – 10 + (n – 1)7
= – 17 + 7n …… (ii)
From (i) and (ii), we get
58 + 2n = – 17 + 7n
⇒ – 5n = – 75
⇒ n = \(\frac{75}{5}\) = 15
∴ 15th term of both A.P.s are equal.

Caution:
Equate the nth term of both the A.P. to the value of n.

Question 3.
The heights of students in a class are arranged in the tabular from. But some water drops get spilled on it, due to which few enteries got erased.
So, in the given distribution find the value of a, b, c, d. (2)

Height (in cm)	Frequency	Cumulative frequency
150-155	5	12
155-160	a	25
160-165	10	b
165-170	C	43
170-175	5	48
175-180	2	d

Answer:
From the table
12 + a = 25 ⇒ a = 25 – 12 = 13
25 + 10 = b ⇒ b = 35
b + c = 43
⇒ c = 43 – b
= 43 – 35 = 8
48 + 2 = d
⇒ d = 50

Related Theory:
The cumulative frequency can be calculated by adding the frequency of that class to the previous class and the c.f. of last class is equal to sum of all the frequency

Question 4.
Evaluate the sum of all natural numbers less than 100 which are divisible by 6.
OR
Show that the sequence defined as a_n = 2n² + 1 is not an A.P. (2)
Answer:
Natural numbers less than 100 and divisible by 6 are 6, 12, 18, ……….. 96,
a = 6,
d = 6,
and a_n = 96
∴ a + (n – 1)d = 96
6 + (n – 1)6 = 96
⇒ n – 1 = \(\frac{90}{6}\)
⇒ n – 1 = 15
⇒ n = 16 n.
∴ Sum = \(\frac{n}{2}\)[a + a_n]
= \(\frac{16}{2}\)[6 + 96]
= 8 × 102
= 816

Caution:
Use the appropriate formula, for calculating the sum, as number of terms in this A.P. is unknown.
OR
We have, a_n = 2n² + 1
Replacing n by (n + 1) in a_n, we obtain
a_{n + 1} = 2(n + 1)² + 1
= 2n² + 4n + 3
Now, a_{n + 1} – a_n = (2n² + 4n + 3) – (2n² + 1)
= 4n + 2
Clearly, a_{n + 1} – a_n is not independent of n and therefore not constant.
So, the given sequence is not an A.P.

Related Theory:
The common difference is the value between each successive number in an arithmetic sequence. Therefore, the formula for finding the common difference of an A.P. is d = a_n – a_{n – 1}, where an is the last term is the sequence and a_{n – 1} is the previous

Question 5.
The mean of the following data is 14 Then what is the value of k. (2)

X	frequency
5	7
10	k
15	8
20	4
25	5

Answer:
Table for the given data is:

xi	fi	xifi
5	7	35
10	k	10k
15	8	120
20	4	80
25	5	125
Total	Σfi = k + 24	Σ xifi = 10 k + 360

Here, Mean = 14
Mean = \(\frac{\Sigma f_{i} x_{i}}{\Sigma f_{i}}\)
⇒ 14 = \(\frac{10 k+360}{k+24}\)
⇒ 14(k + 24 )= 10k + 360
⇒ 14k + 336 = 10k + 360
⇒ 14k – 10k = 360 – 336
⇒ 4k = 24
⇒ k = 6
Hence, the value of k is 6.

Question 6.
A solid wooden toy is in the shape of a right circular cone mounted on a hemisphere of radius 4.2 cm. The total height of the toy is 10.2 cm. What is the volume of the toy? [use π = \(\frac{22}{7}\)] (2)
Answer:
From the figure, we have radius of the base of the cone = 4.2 cm and height = 10.2 – 4.2 = 6 cm

So, volume of the toy = Volume of cone + Volume of hemisphere
= \(\frac{1}{3}\)π(4.2)²6 + \(\frac{2}{3}\)π(4.2)³
= 776.16 + 155.232
= 931.392 cm³

Section – B (12 marks)

Question 7.
Draw a circle of radius 2.2 cm. Take a point P on the circle. From the point P, construct a tangent to the circle.
OR
Draw a line segment of length 6.4 cm. Divide AB in the ratio of 3 : 5. Measure the two parts. (3)
Answer:

Steps of construction:

1. Draw a circle of radius 2.2 cm with centre O.
2. Draw a circle of radius 2.2 cm, intersecting circle at P.
3. From P, draw a perpendicular.
4. Extend BP.
   Now, BPA is the required tangent.

Related Theory:
Tangent to a circle is always perpendicular to the radius.
OR

Steps of construction:

• Draw a line segment of length 6.4 cm.
• Draw an acute angle ZBAX.
• Make eight equal marks on ray AX.
• Join A8B.
• Draw a line from A3 parallel to A8B.
• P is the required point of intersection on AB

Here, P divide AB in the ratio of 3 : 5
∴ AP = 3.9 cm
PB = 2.5 cm

Caution:
The number of divisions, in which acute angle line is to be divided is the sum of the ratios i.e. 3 + 5 = 8

Question 8.
The top of a broken tree has its top touching the ground at a distance 15 m from the bottom, the angle made by the broken end with the ground is 30°. Then what is the length of the broken part? (3)
Answer:
Here, BAP is a tree and it gets broken at the point A and touches the ground at point C.

So, AC is the broken part.
In ∆ABC,
cos 30° = \(\frac{B C}{A C}\)
cos 30° = \(\frac{15}{A C}\)
⇒ \(\frac{\sqrt{3}}{2}\) = \(\frac{15}{A C}\)
⇒ AC = \(\frac{30}{\sqrt{3}} \times \frac{\sqrt{3}}{\sqrt{3}}\)
= 10√3 m
= 10 × 1.732 m
= 17.32 m

Caution:
The three main functions in trigonometry are sine, cosine and tangent.
sine function : sin θ = \(\frac{\text { Oppositeside }}{\text { Hypotenuse }}\)
cosine function : cos θ = \(\frac{\text { Adjacent side }}{\text { Hypotenuse }}\)
tangent function : tan θ = \(\frac{\text { Opposite side }}{\text { Adjocent side }}\)

Question 9.
In the given figure, the diameters, of two wheels have measures 4 cm and 2 cm. Determine the lengths of the belts AD and BC that pass around the wheels if it is given that belts cross each other at right angles. (3)

Answer:
Here, circle with centre O has radius 4 cm and circle with centre O’ has radius 2 cm.
In ∆OAP and ∆OCP
AP = PC [Tangent to a circle from same point]
OP = OP
OA = OC [radii of a circle]
∴ ∆OAP ≅ ∆OPB
∵ ∠APO = ∠CPO [By c.p.c.t]
But ∠APC = 90° [Given]
∴ ∠APO = 45°
In right ∆OAP = \(\frac{\mathrm{AP}}{\mathrm{OP}}\) = cot 45°
∴ AP = OP = 2 cm
Similarly, PD = 1 cm,
AD = AP + PD
= 1 + 2 = 3 cm
Now, AD = BC = 3 cm

Related Theory:
Congruency of two triangles and properties of trigonometric ratios are used to find the required side.

Question 10.
Prove that: The tangent at any point of a circle is perpendicular to the radius through the point of contact (O). At the point of contact the angle between radius and tangent to a circle is 90°. (3)
Answer:
Given: A circle (0, r) with centre 0. AB is a tangent to the circle at point P.
To Prove: OP ⊥ AB
Construction: Take any point Q an AB other than P and join OQ.

OQ > OR (i) (∵ greater than radii)
Similarly, OR>OP …(ii)
Thus, we find that among all such Line segments the line segment OP is the shortest, which is only possible when OP is perpendicular to AB
Hence, OP ⊥ AB

Caution:
Here, do the necessary construction to prove the desired result.

Section – C (16 marks)

Question 11.
The angle of depression of the top and bottom of building 50 m high as observed from the top of a tower are 30° and 60° respectively. Find the height of the tower and also the horizontal distances between the building and the tower. (4)
Answer:

From right ∆BDQ,

⇒ \(\frac{50 \times 3}{2}\)
= 25 × 3
= 75 m
Thus, the height of the tower is 75 m.
From equation (i), we have,
AP = BD = \(\frac{\mathrm{PQ}}{\sqrt{3}}\) = \(\frac{75}{\sqrt{3}}\)
= 25√3
= 25 × 1.732
= 43:25 m

Question 12.
If h, C and v respectively represent the height, curved surface area and volume of a cone, prove that
C² = \(\frac{3 \pi v h^{3}+9 v^{2}}{h^{2}}\)
h2
OR
To maintain the beauty of a monument, the students of a school cleaned and painted the dome of the monument. The monument is in the form of a hemisphere. From inside, it was whitewashed by the students whose area is 249.48 m².
Find the volume of the air inside the dome. If white washing costs ₹ 2/m², how much does it costs ? (4)
Answer:

Here,
Volume of the cone, V = \(\frac{1}{3}\)πr² h
Curved surface area of cone (C)
= πrl
= πr\(\sqrt{h^{2}+r^{2}}\)
C² = π²r² (h² + r²) …(i)
So, 3πVh³ + 9V²
= 3π(\(\frac{1}{3}\)πr²h)h³ + 9(\(\frac{1}{9}\)π²r⁴h²)
= π²r²h⁴ + π²r⁴h²
= π²r²h² (h² + r²)
or \(\frac{3 \pi \mathrm{Vh}^{3}+9 \mathrm{~V}^{2}}{h^{2}}\) = π²r² (h² + r²) = C² [from (i)]

Related Theory:
Curved surface area of cone is calculated by using the slant height. And slant height (l) of the cone is
given by \(\sqrt{h^{2}+r^{2}}\)
OR
Here, dome of the monument is hemispherical in shape, which has to be whitewashed by the students.
Now, total area to be whitewashed = 249.48 m²
cost of white washing = ₹ 2/m²
∴ Total cost of white washing
= ₹ 2 × 249.48
= ₹ 498.96
Also, 2πr² = 249.48
r² = \(\frac{249.48}{2 \times 22}\) × 7
r = √158.76 = 12.6 m
Volume of air inside the dome = Volume of hemisphere
= \(\frac{2}{3}\) ≠ r³
= \(\frac{2}{3}\) × \(\frac{22}{7}\) × 12.6 × 12.6 × 12.6
= 4191.264 m³

Question 13.
Case Study-1
A wax museum or waxworks usually consists of a collection of wax sculptures representing famous people from history and contemporary personalities exhibited in lifelike poses, wearing real clothes. A beautiful wax museum was built in taj city. Many people are visiting that museum on daily basis. A group of 71 people visited that museum on a particular day. The manager of the store want to make some calculation regarding the data of the number of peoples collected.

The table below shows the categorization on the basis of their ages.

Age (in years)	No. of persons
Less than 10	3
Less than 20	12
Less than 30	20
Less than 40	44
Less than 50	50
Less than 60	71

Now, answer the following questions:
(A) If true class limits are made, then what will be the last class interval. (2)
Answer:
Explanation: Here class interval formed

C.I.	f	cf
0-10	3	3
10-20	9	12
20-30	8	20
30-40	24	44
40-50	6	50
50-60	21	71

Then, last class interval is 50 – 60

(B) What is the median of the given data? (2)
Answer:

C.I.	f	cf
0-10	3	3
10-20	9	12
20-30	8	20
30-40	24	44
40-50	6	50
50-60	21	71
	71

Here, \(\frac{N}{2}\) = \(\frac{71}{2}\) = 35.2
Then, median class is 30 – 40
Median = l + \(\frac{\frac{N}{2}-c f}{f}\) × h
= 30 + \(\frac{35.2-20}{24}\) × 10
= 30 + \(\frac{15.2}{24}\)
= 30 + 6.33
= 36.33.

Question 14.
Case Study-2
A busy area is there in the shopping market of Gwalior. It was decided to make some parking lots to resolved the parking issues in the market.

As shown in the above figure, there are two squares. These of them are the spaces needed to be given to the parking area of cars near a mall in the market. The first square i.e. ABCD has side ‘a’ and another square PQRS has side ‘P’
The sum of the areas of two squares is 640 m2 and difference in their perimeter be 64 m.
Answer the following questions:
(A) What is length of the side of small parking area? (2)
Answer:
8 m
Explanation: A.T.Q. the side of square ABCD is a cm.
∴ Its area = a²
Similarly, for second square, PQRS, whose side is p cm, area = p²
∴ a² + p² = 640
or p² = 640 – a² …… (i)
And 4p – 4a = 64
⇒ p – a = 16 …(ii)
(Using (i) and (ii), we get
⇒ (16 + a)² = 164 – a²
⇒ 256 + a² + 32a = 640 – a²
⇒ 2a²+ 32a – 384 = 0
⇒ a² + 16a – 192 = 0
⇒ a² + 24a – 8a – 192 =0
⇒ a(a + 24) – 8(a + 24) = 0
⇒ a = 8, – 24
∴ a = 8 m

(B) What is the total area available for the parking lot in the form of big square? (2)
Answer:
Since, p – a =16
p = 16 + a
= 16 + 8 [from (i)]
= 24 m
Area of square PQRS = p × p
= 24 × 24 = 574 m²

Students can access the CBSE Sample Papers for Class 10 Maths with Solutions and marking scheme Term 2 Set 1 will help students in understanding the difficulty level of the exam.

CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Basic Term 2 Set 1 with Solutions

Time allowed: 2 hours
Maximum Marks: 40

General Instructions:

• The question paper consists of 14 questions divided into 3 sections A, B, C.
• Section A comprises of 6 questions of 2 marks each. Internal choice has been provided in two questions.
• Section B comprises of 4 questions of 3 marks each. Internal choice has been provided in one questions.
• Section C comprises of 4 questions of 4 marks each. An internal choice has been provided in one questions. It contains two case study based questions.

Section – A (12 marks)

Question 1.
Two cubes each of volume 27 cm³ are joined end to end to form a solid. What is the surface area of the resulting cuboid?
OR
A sector of a circle of radius 12 cm has the angle 120°. It is rolled up so that two bounding radii are joined together to form a cone. What is the volume of the cone ? (2)
Answer:
Let, the length of each edge of cube be x cm.
Volume of cube = x³
∴ x³ = 27
∴ x = 3 cm
Length of cuboid formed = 3 + 3 = 6 cm
Breadth of cuboid formed = 3 cm
Height of cuboid formed = 3 cm
Surface area of the cuboid . formed = 2 (lb + bh + hl)
= 2(6 × 3 + 3 × 3 + 3 × 6)
= 2(18 + 9 + 18)
= 2 x 45 = 90 cm²
OR
Length of arc = \(\frac{\theta}{360^{\circ}}\) × 2πr
= \(\frac{\theta}{180^{\circ}}\) × πr
= \(\frac{120}{180} \times \frac{22}{7}\) × 12
= Circumference of base cone
r’ = \(\frac{2}{3} \times \frac{12}{2}\)
= 4 cm
and l = 12cm
h = \(\sqrt{l^{2}-r^{2}}\)
= \(\sqrt{12^{2}-4^{2}}\)
= \(\sqrt{l^{2}-r^{12}}\)
= \(\sqrt{128}\)
= 8√2 cm
Volume of cone = \(\frac{1}{3}\)πr²h
= \(\frac{1}{3} \times \frac{22}{7}\) × 4² × 8√2
= 189.61 cm³

Related Theory:
Sector of a circle is the portion Ifa disk enclosed by two radii and an arc on joining the 2 radii, the figure obtained Will be a 3-D figure.

Question 2.
For which condition, the quadratic equation (a² + b²) x² – 2(ac + bd)x + (c² + d²) = 0, has equal roots? (2)
Answer:
Hem, quadratic equation le
(a² + b²) x² – 2(ac + bd)x + (c² + d²) = 0
Then for equal mots,
D = 0
or B² – 4AC = 0
Here A = a² + b²
B = – 2(ac + bd)
C = c ² + d²
∵ (-2(ac + bd)² – 4 × (a² + b²)(c2 + d²) = 0
⇒ [4a²c² + b²d² + 2abcd] — 4(a²c² + b²d²) + a²d² + b²c² = 0
⇒ -4(a²d² + b²c² – 2abcd) = 0
⇒ (ad – bc)² = 0
⇒ ad = bc

Question 3.
The following table gives the life time in days of 100 bulbs.

Life time in days	Numbers of bulbs
Less than 50	8
Less than 100	23
Less than 150	55
Less than 200	81
Less than 250	93
Less than 300	100

Change the above distribution as frequency distribution then find the number of bulbs in class interval 150-200. (2)
Answer:
The given distribution can be changed to frequency distribution:

Class	Frequency
0-50	8
50-100	15
100-150	32
150-200	26
250-300	7
Total	100

And number of bulbs in class interval 150-200 is 26.

Related Theory:
For converting the distribution into C.I, subtract the frequency of previous ci ass from that class.

Question 4.
What is the maximum sum of the following AP series 20 + 19 \(\frac{1}{3}\) + 18 \(\frac{2}{3}\) +18 +…. (2)
Answer:
Given series is 20 + 19 \(\frac{1}{3}\) + 18 \(\frac{2}{3}\) +18 +….
Here, first term,
a = 20
Common difference
d = 19\(\frac{1}{3}\) – 20
= \(\frac{58}{3}\) – 20
= \(\frac{58-60}{3}=\frac{-2}{3}\)

The sum will be maximum when all, terms are positive.

So. Let the n term of AP is 0.
i.e T_n = 0
⇒ a + (n – 1)d = 0
⇒ 20 + (n – 1) × \(\left(\frac{-2}{3}\right)\) = 0
⇒ \(\frac{2(n-1)}{3}\) = 20
⇒ 2(n – 1) = 60
⇒ n – 1 = 30
⇒ n = 31

So, S_n = \(\frac{n}{2}\)(a + l)
= \(\frac{31}{2}\)(20 + 0)
= 310

Caution
Convert the mixed fraction terms of AP to improper fraction

Question 5.
The frequency distribution of agricultural holdings in village is given below:

Area of land (in hectare)	Number of families
1-3	20
3-5	45
5-7	80
7-9	55
9-11	40
11-13	12

What is the modal agricultural holdings of the village? (2)
Answer:
Modal Class = 5 – 7, with maximum frequency 80
Now, lower limit, l = 5
Frequency of modal class, f₁ = 80
Frequency of class preceeding modal class, f₀ =45
Frequency of class suceeding modal class f₂ = 55
Height of C.F. = 2
Mode = l + \(\frac{f_{1}-f_{0}}{2 f_{1}-f_{0}-f_{2}}\) × h
= 5 + \(\frac{80-45}{160-45-55}\) × 2
= 5 + \(\frac{35 \times 2}{60}\)
= 5 + \(\frac{70}{60}\)
= 5 + 1.17
= 6.17

Question 6.
In the figure, all three sides a triangle touch the circle what is the value of x.

OR
In the given figure; two concentric circle are drawn with centre O. Two tangents are drawn from an outer circle to the inner circle.

If PR = 5 cm find the length of PS. (2)
Answer:
Since, tangents from on external point to a circle are equal
∴ PC=PB
QC = QA = 10 cm
AR = BR = 5 cm
Now, PC = PQ – QC
= 17 – 10
= 7 cm
∴ PC = PB = 7cm
Then, PR = x = PB + BR
= 7 + 5
= 12cm

Related Theory
The Length of segment between the given point (on the tangent) and the point of contact with the circle is called the length of the tangent

OR
Since, length of tangent from an external point are equal
∴ PQ = PR = 5 cm
Join QQ
Now, PS is a chord in a bigger circle.

And ∠OQP = 90°, as PQ is tangent to smaLler circle and OQ is the radius:
∴ PQ = QS as perpendicular from centre bisects the chord
∴ PQ = QS = 5 cm
Then, PS = PQ + QS
= 5 + 5
= 10cm

Section – B (12 marks)

Question 7.
Evaluate the common difference of an AP, whose first term is \(\frac{1}{2}\) and 8th term is \(\frac{17}{6}\). What is the ratio of the 4th term and 50th term?
OR
The angles of a triangle are in AP. If the greatest angle equals the sum of the other two, then find the angles. Also, find that these angles are multiple of which angle. (3)
Answer:
Let, a be the first term and d be the common difference of the AP.
Then nth term, T = a + (n – 1)d
Given. nth term, T₈ = \(\frac{17}{6}\)

Now, 4th term. T₄ = a + 3d
= \(\frac{1}{2}\) + 3 × \(\frac{1}{3}\)
= \(\frac{3}{2}\)
50th term, T50 = a + 49d
= \(\frac{1}{2}\) + 49 × \(\frac{1}{3}\)
= \(\frac{101}{6}\)

Required Ratio = \(\frac{\frac{3}{2}}{\frac{101}{6}}\)
= \(\frac{3}{2} \times \frac{6}{101}\)
= 9: 101
OR
Let the angles of a triangle are a – d, a and a + d.
Since, sum of the 3 angles of a triangle
= 180°
⇒ a – d + a + a + d = 180°
3a = 180°
a = 60°

So. the angles are 60° – d, 60° – d, 60° and 60° + a.
A.T.Q.
Greater angle = Sum of 2 smatter angles
60 + d = 60 – d + 60
2d = 60
d = 30°
Hence, the required angles of a triangles are 60° – 30°, 60° and 60° + 30° i.e. 30°, 60° and 90° respectively. Here, we see that above angles are multiple of 30°.

Related Theory:
if we suppose that an AP has n terms, then we know that th term of an AP is given by a_n = a + (n – 1)d. So, ourAP becomes a, a + d, a + 2d, …. a(n – 2)d, a + (n – 1)d.

Question 8.
From the top of a tower of height 50 m, the angles of depressions of the top and bottom of a pole are 30° and 45° respectively. Find
(A) How far the pole is from the bottom of a tower?
(B) Height of the pole (3)
Answer:

Here, AB is a tower of height 50 m.
(A) Tower of height. AB = 50 m
and ∠ADE = 30°
∠ACS = 45°

In ∆ACB,
tan 45° = \(\frac{AB}{BC}\)
1 = \(\frac{50}{\mathrm{BC}}\)
BC = 50 m

Then, pole is at 50 m distance from the tower.

(B) In ∆ADE,

Then, height of pote = CD = BE
= AB – AE
= 50 – 28.87
= 21.13 m

Question 9.
In the given figure, O is the centre of the circle. PA and PB are tangent and ∠APB = 75°, find ∠AQB and ∠AMB. (3)

Answer:
Given, a circle with centre O and PA and PB are tangents to the circle.
In quadrilateral ∆PBO, AO ⊥ AP and OB ⊥ BP
∴ ∠PAO = ∠PBO = 90°

In quadrilateral, APBO
∠APB + ∠PBO + ∠PAO + ∠AOB = 360°
∠AOB = 360° – [75 + 90 + 90]
= 360°- 255°
= 105°

In cyclic quadrilateral AQBM
∠AQM + ∠AMB = 180°
∠AMB = 180° – 52\(\frac{1^{\circ}}{2}\)
= 180° – 52\(\frac{105^{\circ}}{2}\)
= \(\frac{255^{\circ}}{2}\) = 127\(\frac{1^{\circ}}{2}\)
Hence, ∠AQB = 52\(\frac{1^{\circ}}{2}\)
And ∠AMB = 127\(\frac{1^{\circ}}{2}\)

Related Theory
In a circle, angle drawn at the centre of the circle is twice the angle drawn by the radius in other segment.

Question 10.
Solve the quadratic equation:
2(x – 3)² + 3(x – 2) (2x – 3) = 8(x + 4) (x – 4) – 1 to get the value of x. (3)
Answer:
2(x² + 9 – 6x) + 3[2x² – 4x – 3x + 6]
= 8(x² – 16) – 1
⇒ 2x² + 18 – 12x + 6×2 – 12x – 9x + 18
⇒ 8x² – 128 – 1
⇒ 8x² – 33x + 36
⇒ 8x² – 129
⇒ – 33x = – 129 – 36
⇒ – 33x = – 165
⇒ x = \(\frac{165}{33}\)
= 5

Section – C (16 marks)

Question 11.
From an aeroplane vertically above a horizontal plane, the angles of depression of two consecutive kilometre stones on the opposite sides of the aeroplane are found to be α and β. Show that the height of the aeroplane is \(\frac{\tan \alpha \tan \beta}{\tan \alpha+\tan \beta}\)
OR
A man is watching from the top of the tower that a boat is speeding away from the tower. The, boat makes the angle of depression of 60° with the man’s eye when at a distance of 75 m from the tower. After 10 seconds, the angle of depression becomes 45°. What is the approximate speed of the boat, assuming that it is running in still water? (4)
Answer:
Let P be the position of the plane, A and B be the positions of two stones one kilometre apart. Angles of depression of stones A and B are α and β respectively.

Let PC = h
In right-angled ∆ACP, we have
tan α = \(\frac{\mathrm{PC}}{\mathrm{AC}}\)
⇒ h = AC tan β
or AC= \(\frac{h}{\tan \alpha}\) …………(i)

In right-angled ∆PCB, we have
tan β = \(\frac{PC}{BC}\)
⇒ h = BC tan β

OR
Here, AB is a tower and C and D be the positions of the boat.

Here BC = 75 m
Then, in ∆ABC
tan 60° = \(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{BC}}\)
⇒ √3 = \(\frac{\mathrm{AB}}{75}\)
⇒ AB = 75√3 m

Now, in ∆ABD
tan 45° = \(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{BD}}\)
⇒ AB = BD = 75√3 m
Now. CD = BD – BC
= 75√3 – 75
= 75(√3 – 1)m
= 55 m

Distance
Now, Speed = \(\frac{\text { Distance }}{\text { Time }}\)
= \(\frac{55}{10}\) m/sec
= 5.5 m/sec
= 19.8 km/hr

Question 12.
To find out the concentration of SO₂ in the air (in parts per million i.e. ppm), the data was collected for 30 localities in a certain city and it is presented below:

Concentration of SO2 (in ppm)	Frequency
0.00-0.04	4
0.04-0.08	9
0.08-0.12	9
0.12-0.16	2
0.16-0.20	4
0.20-0.24	2

What is mean concentration of SO₂ in air? (4)
Answer:
For finding the mean, the table is converted as:

For mean
x̄ = A + \(\frac{\Sigma f_{i} u_{i}}{\Sigma f_{0}}\)
= 0.10 – \(\frac{0.04}{30}\)
= \(\frac{3-0.04}{30}\)
= \(\frac{2.96}{30}\)
= 0.099
Hence, the mean concentration of SO₂ in air is 0.099 ppm.

Question 13.
Case Study – 1
As board exams are approaching very shortly, so Priya started her practice for the same. She is very much confused about the concept of tangents and circles. Her mother told her to practice the concepts, in which she which she is confused and finding difficult to solve, she draw a circle of radius 6 cm from a point 10 cm away from its centre and constructed the pair of tangents to the circle. Few questions came to her mind while drawing the tangents : Give answers to her questions by looking at the figure.

(A) If the angle between the two tangents is 60°, then what is the ∠SOT? (2)
Answer:
Since, quad. PSOT is a cycLic quadriLateral
∴ ∠SPT + ∠SOT=180°
∠SOT = 180° – 60°
= 120°

(B) What is the length of the tangent draw to the circle with centre? (2)
Answer:
As radius of circle,
OS = 6 cm
and OP = 10cm
Nov tangent Is perpendbåar to the radius
∴ OP² = PS² + OS²
PS = \(\sqrt{100-36}\)
= \(\sqrt{64}\) = 8 cm

Question 14.
Case Study – 2
Corona virus (covid-19) sis an infections disease caused by the SARS Cav-2 virus. Due to this pandemic, school, colleges had come to halt. To make the best use of this time teacher decided to give the class-X student a working project. Ajay had to make a project on corona virus for science task of his school. For making this project, he picks sphere which has volume 38808 cm³ and 11 cylindrical shapes, each of volume 1540 cm³ with Length 10 cm.

(A) When cylindrical shapes are pasted on the sphere, then what is the total area remains uncovered by cylindrical shapes on the surface of the sphere ? (2)
Answer:
Surface area of sphere
= 4πr²
= 4 × \(\frac{22}{7}\) × 21 × 21
= 88 × 63
= 5544 cm²
Now, area of a circle of one cylinder
= πr²
= \(\frac{22}{7}\) × 7 × 7
= 154 cm²
Total areo of drde of 11 cylinders = 154 × 11
= 1699 cm²
Total area remained uncovered on the surface of sphere
= 5544 – 1694
= 3850 cm²

(B) What is total volume of the model formed using sphere and cylinders? (2)
Answer:
Total volume of model formed = Volume of sphere + 11 × Volume of cyLinder
= 38808 + 11 × 1540
= 38808 + 16940
= 55,798 cm³.

Solved CBSE Sample Paper 2021-2022 Class 10 Maths Standard and Basic with Solutions Term 1 & Term 2: Solving Pre Board CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Standard and Basic with Solutions Answers 2021-2022 Pdf Download to understand the pattern of questions ask in the board exam. Know about the important concepts to be prepared for CBSE Class 10 Maths board exam and Score More marks. Here we have given CBSE Class 10 Maths Sample Papers 2022 Term 1 & Term 2.

CBSE Sample Paper 2022 Class 10 Maths Standard and Basic with Solutions Term 1 & Term 2

According to new CBSE Exam Pattern, MCQ Questions for Class 10 Maths Carries 20 Marks. Click on the link below to access the CBSE Class 10 Maths Sample Papers 2022 Solved Term 1 & Term 2.

CBSE Sample Paper 2022 Class 10 Maths Standard with Solutions Term 2

• CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Standard Term 2 Set 1
• CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Standard Term 2 Set 2
• CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Standard Term 2 Set 3
• CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Standard Term 2 Set 4

CBSE Sample Paper 2021-2022 Class 10 Maths Basic with Solutions Term 2

• CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Basic Term 2 Set 1
• CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Basic Term 2 Set 2
• CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Basic Term 2 Set 3
• CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Basic Term 2 Set 4

CBSE Sample Paper 2021 Class 10 Maths Standard with Solutions (Old Pattern)

• CBSE Sample Paper 2020 Class 10 Maths Standard with Solution Set 1
• Maths Sample Paper Class 10 2020 Standard Solution Set 2
• Sample Paper Class 10 Maths Standard with Solution Set 3
• CBSE Class 10 Maths Standard Sample Paper Set 4 for Practice
• Sample Paper of Maths Standard Class 10 Set 5 for Practice

CBSE Sample Paper 2021 Class 10 Maths Basic with Solutions (Old Pattern)

• CBSE Sample Paper 2020 Class 10 Maths Basic with Solution Set 1
• Class 10 Maths Basic Sample Paper 2020 Solved Set 2
• Sample Paper of Class 10 Maths Basic Set 3
• Maths Basic Sample Paper Class 10 Set 4 for Practice
• Sample Paper for Class 10 Maths Basic Set 5 for Practice

CBSE Class 10 Maths Standard and Basic Question Paper Design 2022

Section	SA I (2 Marks)	SA II (3 Marks)	LA (4 Marks)	Case-based (4 Marks)
A	6Q (2 Internal Choice)	–	–	–
B	–	4Q (1 Internal Choice)	–	–
C	–	–	2Q (1 Internal Choice)	2Q
Total	12M	12M	8M	8M

CBSE Sample Paper 2021 Class 10 Maths Standard Question Paper Design

Typology of Questions	Total marks	% Weightage
1. Remembering: Exhibit memory of previously learned material by recalling facts, terms, basic concepts, and answers. Understanding: Demonstrate understanding of facts and ideas by organizing, comparing, translating, interpreting, giving descriptions, and stating main ideas.	43	54
2. Applying: Solve problems to new situations by applying acquired knowledge, facts, techniques and rules in a different way.	19	24
3. Analysing: Examine and break information into parts by identifying motives or causes. Make inferences and find evidence to support generalizations. Evaluating: Present and defend opinions by making judgments about information, the validity of ideas, or quality of work based on a set of criteria. Creating: Compile information together in a different way by combining elements in a new pattern or proposing alternative solutions.	18	22
Total	80	100

CBSE Sample Paper 2020 Class 10 Maths Basic Question Paper Design

Typology of Questions	Total marks	% Weightage
1. Remembering Understanding	60	75
2. Applying	12	15
3. Analysing Evaluating Creating	8	10
Total	80	100

CBSE Sample Paper of Class 10 Maths

• CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Paper 1
• CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Paper 2
• CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Paper 3
• CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Paper 4
• CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Paper 5
• CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Paper 6
• CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Paper 7
• CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Paper 8 PDF Download
• CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Paper 9 PDF Download

We hope these CBSE Sample Papers for Class 10 Maths Standard and Basic with Solutions 2021-2022 Term 1 & Term 2 will help in self-evaluation. Stay tuned for further updates on CBSE Sample Paper of Maths Class 10 2022 Term 1 & Term 2 for their exam preparation.

We have given detailed NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit come in handy for quickly completing your homework.

CBSE Class 9 Sanskrit Sample Paper Set 3

समयः होरात्रयम्
पूर्णाङ्काः 80

निर्देशा:

1. प्रश्नपत्रे चत्वारः खण्डाः सन्ति।
   • खण्डः (क) अपठित-अवबोधनम् – (10 अङ्काः)
   • खण्डः (ख) रचनात्मकं-कार्यम्। – (15 अङ्काः)
   • खण्डः (ग) अनुप्रयुक्त-व्याकरणम् – (25 अङ्काः)
   • खण्डः (घ) पठित-अवबोधनम् – (30 अङ्काः)
2. सर्व प्रश्नाः अनिवार्याः।
3. प्रश्नानाम् उत्तराणि खण्डानुसारं क्रमेणैव लेखनीयानि।
4. प्रश्नसंख्या अवश्यं लेखनीया।
5. उत्तराणि संस्कृतेन एव लेखनीयानि।

खण्डः ‘क’
अपठित-अवबोधनम् (10 अङ्काः)

प्रश्न 1.
अधोलिखितम् अनुच्छेदम् पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-

श्री गान्धिमहोदयः पोरबन्दरनगरे जन्म लेभे। शिक्षा समाप्य वाक्कीलशिक्षायै विदेशमगच्छत्। सः मातुः समीप तिस्रः प्रतिज्ञाः अकरोत्-“नाहं विदेशे मदिरासेवनं करिष्ये, न मांसस्पर्शमपि करिष्यामि, पूर्णरूपेण ब्रह्मचर्यव्रतमाचरिष्यामि।” ततः प्रत्यावृत्य सः स्वराज्यप्राप्तये समान विचारधारानुयायिनां शिक्षितानां स्वदेशानुरागिणां जनानाम् एकां राष्ट्रीयमहासभाम् अस्थापयत्। वास्तविकं भारतं ग्रामेषु एव वसति इति विचार्य ग्रामीणजनानां दशां तेषां मनःस्थितिं च ज्ञातुं सः दीर्घा पदयात्राम् अकरोत्। ग्रामेषु अनेकान् सामाजिकदोषान् दूरीकुर्वन् सः महतीं प्रतिष्ठाम् अविन्दत।

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) महात्मा गांधी कस्याः समीपं प्रतिज्ञाः अकरोत्?
(ii) श्री गान्धिमहोदयस्य तृतीया प्रतिज्ञा का आसीत्?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (2 × 2 = 4)
(i) गान्धिमहोदयस्य पदयात्रायाः कारणं किम् आसीत्।
(ii) महात्मा गान्धी राष्ट्रीयमहासभायाः स्थापना किमर्थम् अकरोत्?

III. निर्देशानुसारम् उत्तरत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘तेषां मनः स्थितिं’ अत्र ‘तेषाम्’ कस्मै प्रयुक्तम्?
(क) गान्धी महोदयाय
(ख) ग्रामीणजनेभ्यः
(ग) भारताय
(घ) ग्रामेभ्यः

(ii) ‘महतीं’ इति पदस्य विशेष्यपदं किम् अस्ति?
(क) प्रतिष्ठाम्
(ख) प्रतिष्ठा
(ग) ग्रामेषु
(घ) सामाजिक दोषान्

(iii) ‘करिष्ये’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदम् किं प्रयुक्तम्?
(क) सेवन
(ख) गान्धी
(ग) सः
(घ) अहम्

IV. अस्य अनुच्छेदस्य कृते समुचितं लिखत- (1 × 1 = 1)

खण्डः ‘ख’
रचनात्मकम् कार्यम् (15 अङ्काः)

प्रश्न 2.
भवान् कपिलः स्वविद्यालये ‘वृक्षारोपणसमारोहस्य’ आयोजनं कारितवान्, यस्मिन् भवतः अपि महत्त्वपूर्ण योगदानम् आसीत्। स्व-अनुभवं वर्णयन् स्वानुजं प्रति लिखिते पत्रे रिक्तस्थानानि पूरयित्वा पत्रम् उत्तरपुस्तिकायां लिखत। (½ × 10 = 5)

लखनऊतः__________
तिथिः
प्रिय ___(i)___ रोहन,
मधुरस्मृतयः।
अत्र कुशलं तत्रास्तु। पूर्वपत्रे अहं ___(ii)___ खेलोत्सवस्य विषये अलिखम्। अधुना अस्मिन् पत्रे अहं स्वविद्यालये ___(iii)___ वृक्षारोपणसमारोहस्य विषये लिखामि। अस्मिन् अन्ये छात्राः अपि सक्रियरूपेण कार्यम् अकुर्वन्। विद्यालये जुलाई-मासस्य प्रथमे ___(iv)___ वृक्षारोपणकार्यक्रमः निश्चितः कृतः। अहमपि पूर्वमेव ___(v)___ अकरवम् यत् अहं स्वकक्षायाः छात्रेभ्यः ___(vi)___ पादपान् रोपयिष्यामि। त्वम् इदं ज्ञात्वा आश्चर्यचकितः भविष्यसि यत् अहं ___(vii)___ पादपान् आरोपयम्। अधुना अहं ___(viii)___ पादपानां पोषणं करोमि। एतत्कार्याय समापनसमारोहे अहं ___(ix)___ अपि अभवम्। अहं कथयामि यत् त्वम् अपि ___(x)___ समीपे कांश्चित् पादपान् रोपय।
मातापितरौ मम प्रणामाः।

भवतः अग्रजः
कपिलः

मञ्जूषा – पञ्चविंशतिः, स्वविद्यालयस्य, अनुज, आयोजितस्य, अधिकान्, तेषां, पुरस्कृतः, स्वगृहस्य, निश्चयम्, पक्षे

प्रश्न 3.
चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया पञ्चवाक्यानि संस्कृते लिखत- (5 × 1 = 5)

मञ्जूषा – स्वल्पं जलं, पाषाणखण्डानि, एकं उपायं, पिपासितः काकः, आनीय, घटोपरि, शनैः-शनैः, जलं पातुम् परिश्रमेण, सफलः।

अथवा

‘मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया ‘यातायात-अव्यवस्था’ इति विषयम् अधिकृत्य पञ्चवाक्यानि संस्कृतेन लिखत।

मञ्जूषा – दिल्लीनगरे, मोटरयानानि, अत्यधिकानि, मार्गे, अवरोधाः, मार्गस्थ, उभयतः, गच्छन्ति, जनाः, मध्ये, विद्युतस्तम्भाः, स्कूटरयानानि, विपणनकेन्द्रम्, चलन्ति

प्रश्न 4.
अधोलिखितानां वाक्यानाम् संस्कृतेन अनुवादः कुरुत- (5 × 1 = 5)

1. तुम दोनों प्रातः खेलने के लिए कहाँ जाते हो।
2. माता पुत्र को लड्डू देती है।
3. बिल्ली कुत्ते से डरकर भाग गई।
4. हम सब भारतीय भारतमाता के पुत्र हैं।
5. पर्यावरण की रक्षा हम सब का परम कर्त्तव्य है।

खण्डः ‘ग’
अनुप्रयुक्त-व्याकरणम् (25 अकाः)

प्रश्न 5.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां समुचितं सन्धि विच्छेदं वा प्रदत्तविकल्पेभ्यः चित्वा लिखत- (4 × 1 = 4)
(i) यथेष्टं कार्यं कुरु।
(क) यथा + इष्टम्
(ख) यथ + एष्टम्
(ग) यत् + इष्टम्
(घ) यथा + ईष्टम्

(ii) इति + उक्तः पिता पुत्रम् उवाच।
(क) इत्युक्तः
(ख) इत्योक्तः
(ग) इत्यूक्तः
(घ) इतूक्तः

(iii) दिगम्बराणां रथयात्रा गच्छति।
(क) दिग् + अम्बराणां
(ख) दिगं + बराणां
(ग) दिक् + अम्बराणां
(घ) धिक् + अम्बराणां

(iv) नेता समारोहस्य उत् + घाटनम् करोति।
(क) उत्घाटनम्
(ख) उद्घाटनम्
(ग) उच्याटनम्
(घ) उन्धानम्

प्रश्न 6.
उचितशब्दरूपाणि चित्वा रिक्तस्थानानि परयत- (1 × 4 = 4)
(i) __________ सह लक्ष्मीः अपि अस्ति।
(क) हरिणा
(ख) हरेः
(ग) हरये
(घ) हरिम्

(ii) तस्याः __________ परिधानं सुंदरम् अस्ति।
(क) महिलया
(ख) महिलायाः
(ग) महिलायै
(घ) महिलाम्

(iii) __________ बालिकायै पुस्तकम् आनयः सा तु गता।
(क) यस्य
(ख) यस्यै
(ग) यस्मै
(घ) यस्याः

(iv) __________ प्रातः व्यायाम कुर्मः।
(क) वयम्
(ख) यूयम्
(ग) ते
(घ) आवाम्

प्रश्न 7.
उचितधातुरूपाणि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)
(i) वानराः कदलीफलानि __________।
(क) भक्षन्ति
(ख) भक्षयन्ति
(ग) भक्षयन्ती
(घ) भक्षयथः

(ii) युवाम् अभिनयं कर्तुं __________।
(क) शक्ष्यथः
(ख) शक्ष्याव:
(ग) शक्ष्यतः
(घ) शक्ष्यथ

(iii) ते छात्राः उच्चाङ्कान् __________।
(क) अलभत
(ख) अलभे
(ग) अलभेथाम्
(घ) अलभन्त

(iv) पुस्तकानि पठित्वा ते विद्वांस __________।
(क) भवन्ति
(ख) भवतः
(ग) भवति
(घ) भविष्यसि

प्रश्न 8.
प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितपदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)
(i) इमम् __________ परितः राजपथम् वर्तते।
(क) विद्यालयस्य
(ख) विद्यालयात्
(ग) विद्यालयम्
(घ) विद्यालयाय

(ii) कृष्णः __________ अलम्।
(क) कंसम्
(ख) कंसेन
(ग) कंसात्
(घ) कंसाय

(iii) __________ पुरतः सेना-संचालकः अस्ति।
(क) सेनाम्
(ख) सेनायाः
(ग) सेनायै
(घ) सेनया

(iv) __________ हस्ते वीणा वर्तते।
(क) सरस्वत्याः
(ख) सरस्वत्यै
(ग) सरस्वत्यः
(घ) सरस्वती

प्रश्न 9.
प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितम् उत्तरं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)
(i) महापुरुषाः जनान् __________ प्रसीदन्ति। (उप + कृ + ल्यप्)
(क) उपकृय
(ख) उपकार्य
(ग) उपकृत्य
(घ) उपकारय

(ii) पुस्तकम् __________ मोहितः पठति। (लब्ध्वा)
(क) लभ् + क्त्वा
(ख) लब् + क्त्वा
(ग) लब् + त्वा
(घ) लब्ध् + त्वा

(iii) प्रदर्शनी __________ वयं गमिष्यामः। (दृश् + तुमुन्)
(क) दृश्तुम्
(ख) द्रष्टुम्
(ग) दृष्टुम्
(घ) द्रश्तुम्

(iv) छात्राः प्रात:काले विद्यालयं प्रति __________। (गम + क्तवतु)
(क) गतवान्
(ख) गतवती
(ग) गतवन्तः
(घ) गतवत्

प्रश्न 10.
अङकानां स्थाने संस्कृतसंख्यावाचकः विशेषणैः वाक्यानि पूरयत- (1 × 3 = 3)

1. वेदाः __________ (4) सन्ति।
2. पुराणानि __________ (18) सन्ति।
3. भासः __________ (13) नाटकानि अलिखत्।

प्रश्न 11.
कोष्ठकात् शुद्धपदं चित्वा रिक्तस्थाने लिखत- (4 × ½ = 2)

1. उद्याने पुष्पाणि __________। (सुशोभन्ते, सुशोभते, सुशोभताम्)
2. अहम् दुर्जनम् __________। (परित्यज्यम्, परित्यजामि, परित्यज्य)
3. चौराः धनम् __________। (अपहरति, अपहर, अपहरन्ति)
4. माता पुत्रम् __________। (संस्करोति, संस्कुरुतः, संस्कुर्वन्ति)

खण्डः ‘घ’
पठित-अवबोधनम् (30 अङ्काः)

प्रश्न 12.
अधोलिखितं गद्यांशं, पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत- (5)
नैतादृशः स्वर्णपक्षो रजतचञ्चुः स्वर्णकाकस्तया पूर्वं दृष्टः। तं तण्डुलान् खादन्तं हसन्तञ्च विलोक्य बालिका रोदितुमारब्धा। तं निवारयन्ती सा प्रार्थयत्-“तण्डुलान् मा भक्षय। मदीया माता अतीव निर्धना वर्तते।” स्वर्णपक्षः काकः प्रोवाच, “मा शुचः। सूर्योदयात्प्राग् ग्रामाबहिः पिप्पलवृक्षमनु त्वया आगन्तव्यम्। अहं तुभ्यं तण्डुलमूल्यं दास्यामि।” प्रहर्षिता बालिका निद्रामपि न लेभे।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) कः तण्डुलमूल्यं दास्यति?
(ii) स्वर्णकाकः कया न पूर्वं दृष्टः?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 1 = 1)
बालिका किमर्थं रोदितुम् आरब्धा?

III. प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं उत्तरं चित्वा लिखत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘तं तण्डुलान् खादन्तं…।’ अत्र ‘तं’ सर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम्?
(क) स्वर्ण
(ख) वृद्धायै
(ग) बालिकायै
(घ) काकाय

(ii) ‘प्रार्थयत्’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदम् किम्?
(क) सा
(ख) काकः
(ग) बालिका
(घ) तं

(iii) ‘अन्तः’ इति पदस्य विलोमपदं किम् प्रयुक्तम्?
(क) प्राग्
(ख) अपि
(ग) पूर्व
(घ) बहिः

प्रश्न 13.
पद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत- (5)

पिबन्ति नद्यः स्वयमेव नाम्भः
स्वयं न खादन्ति फलानि वृक्षाः।
नादन्ति सस्यं खलु वारिवाहाः
परोपकाराय सतां विभूतयः।।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) सतां विभूतयः किमर्थं भवन्ति?
(ii) के जलम् न पिबन्ति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 1 = 1)
वारिवाहाः किम् कुर्वन्ति?

III. निर्देशानुसारम् उचितम् उत्तरम् विकल्पेभ्यः चित्वा लिखत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘वारिवाहाः’ इति पदस्य कः अर्थः?
(क) मेघाः
(ख) नद्यः
(ग) समुद्रः
(घ) सरोवराः

(ii) ‘वृक्षाः’ इति कर्तृपदस्य क्रियापदं किम्?
(क) पिबन्ति
(ख) खादन्ति
(ग) आदन्ति
(घ) कुर्वन्ति

(iii) ‘दुर्जनानाम्’ इति पदस्य विलोमपदं किम्?
(क) सतां
(ख) सस्यं
(ग) विभूतयः
(घ) अम्भः

प्रश्न 14.
नाट्यांशं पठित्वा प्रदत्तानाम् प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत- (5)
अभिमन्युः – अये! अयमपरः कः विभात्युमावेषमिवाश्रितो हरः।
बृहन्नला – आर्य, अभिभाषणकौतूहलं मे महत्। वाचालयत्वेनमार्यः।
भीमसेनः – (अपवार्य) बाढम् (प्रकाशम्) अभिमन्यो!
अभिमन्युः – अभिमन्युर्नाम?
भीमसेनः – रुष्यत्येष मया त्वमेवैनमभिभाषय।
बृहन्नला – अभिमन्यो!
अभिमन्युः – कथं कथम्। अभिमन्यु माहम्। भोः। किमत्र विराटनगरे क्षत्रियवंशोद्भूताः नीचैः अपि नामभिः अभिभाष्यन्ते अथवा अहं शत्रुवंश गतः। अतएव तिरस्क्रियते।
बृहन्नला – अभिमन्यो! सुखमास्ते ते जननी?

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) कया अभिमन्युः रुष्यति?
(ii) कुत्र नीचैः अपि नामभिः अभिभाष्यन्ते?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 1 = 1)
अभिमन्युः बृहन्नलां दृष्ट्वा किम् कथयति?

III. निर्देशानुसारम् शुद्धम् उत्तरम् विकल्पेभ्य चित्वा उत्तरत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘शोभते’ इत्यर्थे किम् पदम् प्रयुक्तम्?
(क) विभाति
(ख) आश्रितः
(ग) रुष्यति
(घ) आस्ते

(ii) ‘रुष्यति एषः मया’ अत्र ‘मया’ सर्वनामपदम् कस्मै प्रयुक्तम्?
(क) भीमसेनः
(ख) भीमसेनाय
(ग) अभिमन्योः
(घ) अभिमन्येव

(iii) ‘अभिभाषय’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?
(क) त्वम्
(ख) मया
(ग) एनम्
(घ) एषः

प्रश्न 15.
रेखांकितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत- (1 × 4 = 4)

1. मोदकानि पूजानिमित्तानि रचितानि आसन्।
2. जीमूतवाहनः महान् दानवीरः आसीत्।
3. वृत्तम् यत्नेन संरक्षेत्।
4. ग्रामात् बहिः पिप्पलवृक्षः आसीत्।

प्रश्न 16.
निम्नलिखितश्लोकयोः अन्वयम् उचितपदैः पूरयत्- (½ × 8 = 4)

(क) तुलां लौहसहस्रस्य यत्र खादन्ति मूषकाः।
राजन्तत्र हरेच्छ्येनो बालकं, नात्र संशयः।।

अन्वयः – राजन्! ___(i)___ लौहसहस्त्रस्य ___(ii)___ मूषकाः ___(iii)___ तत्र श्येनः ___(iv)___ हरेत्, अत्र संशयः न।

(ख) सा तदा करुणा वाचो विलपन्ती सुदु:खित।।
वनस्पतिगतं गृधं ददर्शायतलोचना।।

अन्वयः – तदा ___(i)___ करुणा वाचो ___(ii)___ आयतलोचना सा ___(iii)___ गृधं ___(iv)___।

अथवा

अधोलिखितस्य श्लोकस्य भावार्थम् मञ्जूषातः उचितपदानि चित्वा पूरतय- (4 × 1 = 4)

वृत्तं यत्नेन संरक्षेद् वित्तमेति च याति च।
अक्षीणो वित्ततः क्षीणो वृत्ततस्तु हतो हतः।।

भावार्थ: – अस्य भावः अस्ति यत् मनुष्यैः ___(i)___ यत्नेन संरक्षणीयम् यतः ___(ii)___ तु आयाति ___(iii)___ वा। धनेन क्षीणः अक्षीणः परम् ___(iv)___ क्षीणः नूनं नश्यति।

मञ्जूषा – धनम्, चरित्रम्, चरित्रेण, याति

प्रश्न 17.
अधोलिखितानि वाक्यानि कथाक्रमेण संयोज्य लिखत- (½ × 8 = 4)

1. ततः तस्य जीमूतवाहनस्य सर्वजीवानुकम्पया सर्वत्र यशः प्रथितम्।
2. ‘देव’! त्वया अस्मत्पूर्वेषाम् अभीष्टाः कामाः पूरिताः तन्ममैकं कामं पूरय।
3. क्षणेन सः कल्पतरुः दिवं समुत्पत्य भुवि तथा वसूनि अवर्षत् यथा न कोऽपि दुर्गत आसीत्।
4. अस्ति हिमवान् नाम सर्वरत्नभूमिः नगेन्द्रः।
5. ईदृशममपादपं प्राप्यापि पूर्वैः पुरुषैः अस्माकं तादृशं फलं किमपि न प्राप्तम्।
6. तस्य सानोः उपरि विभाति कञ्चनपुरं नाम नगरम्।
7. युवराज! योऽयं सर्वकामदः कल्पतरुः तवोद्याने तिष्ठति सः तव सदा पूज्यः।
8. किन्तु केवलं कैश्चिदपि कृपणैः कश्चिदपि अर्थः अर्थितः।

प्रश्न 18.
प्रसङ्गानुसारं रेखाङ्कितपदयोः उचितम् अर्थं चित्वा लिखत- (1 × 3 = 3)
(i) कोऽपि वयस्येषु उपलभ्यमानः न आसीत्।
(क) मित्रेषु
(ख) बालकेषु
(ग) खगेषु
(घ) चटकासु

(ii) तन्द्रालुः बाल उद्यानं प्रविवेश।
(क) अलसः
(ख) सरलः
(ग) सुन्दरः
(घ) उत्तमः

(iii) श्रुयतां मद् वचः-
(क) मत्
(ख) मनः
(ग) मम
(घ) मानः

We have given detailed NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit come in handy for quickly completing your homework.

CBSE Class 9 Sanskrit Sample Paper Set 2

समयः होरात्रयम्
पूर्णाङ्काः 80

निर्देशा:

1. प्रश्नपत्रे चत्वारः खण्डाः सन्ति।
   • खण्डः (क) अपठित-अवबोधनम् – (10 अङ्काः)
   • खण्डः (ख) रचनात्मकं-कार्यम्। – (15 अङ्काः)
   • खण्डः (ग) अनुप्रयुक्त-व्याकरणम् – (25 अङ्काः)
   • खण्डः (घ) पठित-अवबोधनम् – (30 अङ्काः)
2. सर्व प्रश्नाः अनिवार्याः।
3. प्रश्नानाम् उत्तराणि खण्डानुसारं क्रमेणैव लेखनीयानि।
4. प्रश्नसंख्या अवश्यं लेखनीया।
5. उत्तराणि संस्कृतेन एव लेखनीयानि।

खण्डः ‘क’
अपठित-अवबोधनम् (10 अङ्काः)

प्रश्न 1.
अधोलिखितम् अनुच्छेदम् पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-

शिक्षायाः महत्त्वं सर्वेषां एव विदितम्। शिक्षामन्तरेण न केषामपि सत्कार्यप्रवृत्तिः सम्भवति। जनः कर्तव्याकर्तव्ययो विवेकं कर्तुं शिक्षया एव समर्थो भवति। शिक्षा विना जनोऽन्धवत् एव कार्येषु प्रवर्तते। शिक्षाविहीनो मूर्खः नाद्रियते लोकैः। धनार्जनाय न क्षमते कुटुम्बभरणाय स्वोदरदरीपूर्तये वा। शिक्षाविहीनः नरः पशुतुल्यो भवति। वस्तुतः मनुष्यस्य जीवनं शिक्षा विना निरर्थकमेव अस्ति। मनुष्यस्य शोभा तु शिक्षया एव भवति। शिक्षा मनुष्यस्य रक्षा पदे-पदे माता इव च हितकार्ये नियुक्तं पिता इव करोति।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (2 × 1 = 2)
(i) शिक्षाविहीनः नरः कीदृशः भवति?
(ii) सत्कार्यप्रवृतिः कथं भवति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (2 × 2 = 4)
(i) शिक्षा मनुष्येभ्यः किं किं करोति?
(ii) जनः शिक्षया किं किं कर्तुम् समर्थः भवति?

III. निर्देशानुसारम् उत्तरत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘शिक्षाविहीनः नरः पशुतुल्यो भवति।’ अत्र कर्तृपदं किम्?
(क) शिक्षाविहीनः
(ख) नरः
(ग) पशु
(घ) पशुतुल्यः

(ii) ‘सार्थकम्’ इति पदस्य विपरीतार्थकम् किम्?
(क) निरर्थकम्
(ख) निरर्थकमेव
(ग) समर्थः
(घ) जीवनम्

(iii) ‘शिक्षाविहीनो’ इति विशेषणपदस्य विशेष्यपदं किम्?
(क) लोकैः
(ख) मूर्खः
(ग) शिक्षा
(घ) नाद्रियते

IV. अस्य अनुच्छेदस्य कृते समुचितं शीर्षकं लिखत- (1 × 1 = 1)

खण्डः ‘ख’
रचनात्मकम्-कार्यम् (15 अङ्काः)

प्रश्न 2.
निजभ्रातुः विवाहे सम्मिलितार्थे प्राचार्य प्रति अधोलिखिते अवकाशपत्रे रिक्तस्थानानि मञ्जूषायां प्रदत्तपदानां सहायतया पूरयत- (½ × 10 = 5)

_____(i)_____
श्रीमन्तः प्रधानाचार्यमहोदयाः
राजकीयः सर्वोदयः विद्यालयः
हरिनगरम्, दिल्ली।

विषयः अवकाशप्रदानार्थम् _____(ii)_____!
_____(iii)_____
सविनयं _____(iv)_____ इदमस्ति यत् अहं _____(v)_____ विद्यालये नवम् _____(vi)_____ छात्रोऽस्मि। _____(vii) _____ मम भ्रातुः विवाहः अस्ति। अतः अहम् अद्य विद्यालयम् आगन्तुम् न _____(viii)_____। कृपया माम् _____(ix)_____ अवकाशं स्वीकृत्य _____(x)_____ भवन्तः।

सधन्यवादः।
भवतः
आज्ञाकारी शिष्यः
विष्णुः
नवम कक्षा
दिनाङ्कः _____

मञ्जूषा – कक्षायाः, अद्य, अनुग्रहीष्यन्ति, सेवायाम्, महोदयाः, निवेदनम्, भवतः, शक्नोमि, एकदिवसस्य, आवेदनपत्रम्

प्रश्न 3.
चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानाम् सहायतया पञ्चवाक्यानि संस्कृते लिखत। (1 × 5 = 5)

मञ्जूषा – शोभनैः चित्रैः, अलंकुर्वन्ति, स्फोटकपदार्थान्, दीपावल्याः रात्रौ, बालकानाम् कृते, आग्नेयक्रीडनकैः, दीपान्, वरदान रूपः, सर्वे सदस्याः।

अथवा

मञ्जूषायाः सहायतया ‘अस्माकं विद्यालयः’ इति विषयम् अधिकृत्य पञ्च वाक्यानि लिखत।

मञ्जूषा – छात्राः, कक्षा, वर्गः, अध्यापिका, कृष्णफलके, सुधाखण्डः, पुस्तकानि, आसनानि, विद्युत-दीपाः, जलपात्रम्, पाठयन्ति, रक्षति, स्नेह, उपरि, हरीतिमा।

प्रश्न 4.
अधोलिखितानाम् वाक्यानाम् संस्कृतेन अनुवादः कुरुत- (1 × 5 = 5)

1. छात्र पुस्तक पढ़ने के लिए पुस्तकालय जाते हैं।
2. सीता राम की पत्नी थी।
3. हम सब वाटिका में गेंद से खेलते हैं।
4. महिलाएँ सेवकों को वस्त्र देती हैं।
5. धर्म से हीन जीवन को धिक्कार है।

खण्डः ‘ग’
अनुप्रयुक्त-व्याकरणम् (25 अङ्काः)

प्रश्न 5.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानाम् समुचितं सन्धि विच्छेदं वा प्रदत्तविकल्पेभ्यः चित्वा लिखत। (1 × 4 = 4)
(i) सदाचारः सर्वैः सेवनीयः।
(क) सदा + आचारः
(ख) सत् + आचारः
(ग) सदा + चारः
(घ) सताम् + आचारः

(ii) भज गोविन्दम् + भज गोविन्दम्।
(क) गोविन्दङ्भज
(ख) गोविन्दम्भज
(ग) गोविन्दन्भज
(घ) गोविन्दभज

(ii) इदानीं ग्रीष्म + ऋतुः अस्ति।
(क) ग्रीष्म: + तु
(ख) ग्रीष्मर्तुः
(ग) ग्रीष्मतुः
(घ) ग्रीष्मार्तुः

(iv) कविर्मनीषी परिभूः स्वयंभूः।
(क) कविर + मनीषी
(ख) कवी + मनीषी
(ग) कविर्मनि + ईशी
(घ) कविः + मनीषी

प्रश्न 6.
उचितशब्दरूपाणि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत। (1 × 4 = 4)
(i) श्रीरामः ____________ पुत्रः अस्ति।
(क) राजस्य
(ख) राज्ञः
(ग) राजा
(घ) राजस्य

(ii) अहं ____________ एकं रूप्यकं यच्छामि।
(क) तम्
(ख) तेन
(ग) तस्मै
(घ) तस्मात्

(iii) सा ____________ नमति।
(क) पिता
(ख) पितरम्
(ग) पितुः
(घ) पित्रे

(iv) ____________ दत्तं क्षीरं मधुरमस्ति।
(क) अहम्
(ख) मयि
(ग) मम
(घ) मया

प्रश्न 7.
उचितधातुरूपाणि चित्वा रिक्त-स्थानानि पूरयत। (1 × 4 = 4)
(i) ते एकं सुन्दरं चित्रम् ____________।
(क) लभते
(ख) लभसे
(ग) लभे
(घ) लभेते

(ii) महिलाः जलम् ____________।
(क) आनयथः
(ख) आनयन्ति
(ग) आनयामि
(घ) आनयति

(iii) जनाः देवम् ____________।
(क) नस्यति
(ख) नस्यन्ति
(ग) नस्यथ
(घ) नस्यावः

(iv) त्वं सायं कुत्र ____________।
(क) गमिष्यति
(ख) गच्छति
(ग) गमिष्यसि
(घ) गच्छथः

प्रश्न 8.
प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितपदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत। (1 × 4 = 4)
(i) अनया ____________ किं प्रयोजनम् अस्ति।
(क) वार्ता
(ख) वार्तया
(ग) वार्ताः
(घ) वार्तेन

(ii) ____________ फलानि रोचन्ते।
(क) शिशुः
(ख) शिशोः
(ग) शिशुभ्यः
(घ) शिशुना

(iii) कपयः ____________ उपरि क्रीडन्ति।
(क) वृक्षे
(ख) वृक्षात्
(ग) वृक्षं
(घ) वृक्षस्य

(iv) ____________ परितः वृक्षाः सन्ति।
(क) विद्यालयस्य
(ख) विद्यालयः
(ग) विद्यालयं
(घ) विद्यालयाः

प्रश्न 9.
प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितम् उत्तरं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत। (1 × 4 = 4)
(i) छात्राः ____________ (पठितुम्) विद्यालयं गच्छन्ति।
(क) पठ् + तुमुन्
(ख) पठ् + क्त
(ग) पठ् + क्त्वा
(घ) पठ् + क्तुम्

(ii) सः वृक्षं ____________ पश्यति। (आ + रुह् + ल्यप्)
(क) आरोह्य
(ख) आरोहय
(ग) आरुह्य
(घ) अवरुह्य

(ii) जनाः श्रीकृष्णस्य चरितम् ____________ (श्रु + क्त्वा) गृहम् गच्छन्ति।
(क) श्रुत्वा
(ख) श्रुक्त्वा
(ग) श्रूत्वा
(घ) श्रुता

(iv) बालकः पतति ____________ (क्रीड् + शतृ)।
(क) क्रीडतः
(ख) क्रीडन्
(ग) क्रीडति
(घ) क्रीडन्तः

प्रश्न 10.
अधोलिखितवाक्येषु अङकानां स्थाने संख्यावाचक विशेषणणानि प्रयुज्य उत्तराणि उत्तरपुस्तिकायां लिखत- (1 × 3 = 3)

1. वृक्षे ____________ (3) कोकिलाः सन्ति।
2. मम ____________ (4) मित्राणि सन्ति।
3. विद्यालये ____________ (500) छात्राः पठन्ति।

प्रश्न 11.
कोष्ठकात शद्धपदं चित्वा रिक्तस्थाने लिखत- (½ × 4 = 2)

1. शिक्षकः विद्यालयात् ____________। (निर्गच्छति, निर्गच्छन्ति, निर्गच्छतः)
2. पक्षिणः गगने ____________। (उड्डयते, उड्डयन्ते, उड्डयेते)
3. सैनिकः शत्रून् ____________। (पराजयति, पराजयते, पराजयन्ते)
4. गङ्गा हिमालयात् ____________ (प्रभवति, प्रभवतः, प्रभवन्ति)

खण्डः ‘घ’
पठित-अवबोधनम् (30 अङ्काः)

प्रश्न 12.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत। (5)

अत एव अस्माभिः प्रकृतिः रक्षणीया। तेन च पर्यावरणं रक्षितं भविष्यति। प्राचीनकाले लोकमङ्गलाशंसिन ऋषयो वने निवसन्ति स्म। यतो हि वने एव सुरक्षितं पर्यावरणमुपलभ्यते स्म। विविधा विहगाः कलकूजिश्रोत्ररसायनं ददति।
सरितो गिरिनिर्झराश्च अमृतस्वादु निर्मलं जलं प्रयच्छन्ति। वृक्षा लताश्च फलानि पुष्पाणि इन्धनकाष्ठानि च बाहुल्येन समुपहरन्ति। शीतलमन्दसुगन्धवनपवना औषधकल्पं प्राणवायु वितरन्ति।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) विविधाः विहगाः कलकूजितैः किम् ददति?
(ii) कीदृशाः ऋषयः वने निवसन्ति स्म?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 1 = 1)
के निर्मलं जलं प्रयच्छन्ति?

III. उचितम् उत्तरं चित्वा लिखत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘समुपहरन्ति’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?
(क) सरितः
(ख) लताः
(ग) वृक्षाः लताः च
(घ) फलानि

(ii) ‘सुरक्षितं’ इति विशेषणपदस्य विशेष्यपदं किम्?
(क) पर्यावरणम्
(ख) वने
(ग) उपलभ्यते
(घ) ऋषयः

(iii) ‘खगाः’ इत्यर्थे किं पदं प्रयुक्तम्।
(क) विहगाः
(ख) पवना
(ग) वायुः
(घ) सरितः

प्रश्न 13.
अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत। (5)

जटायो पश्य मामार्य ह्रियमाणामनाथवत्।
अनेन राक्षसेन्द्रेण अकरुणं पापकर्मणा।।

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) अस्मिन् श्लोके सम्बोधनपदम् किम्?
(ii) ‘पश्य जटायो’ इति का वदति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 1 = 1)
पापकर्मणा राक्षसेन्द्रेण किम् कृतम्?

III. उचितम् उत्तरं चित्वा लिखत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘माम्’ इति सर्वनामपदं कस्यै प्रयुक्तम्?
(क) रावणाय
(ख) सीता
(ग) सीतायै
(घ) जटायुः

(ii) श्लोके क्रियापदम् किम् अस्ति?
(क) करुणं
(ख) अनेन
(ग) पश्य
(घ) अनाथवत्

(iii) ‘पापकर्मणा’ इति पदस्य विशेष्यपदं किम्?
(क) जटायुः
(ख) अनेन
(ग) राक्षसेन्द्रेण
(घ) आर्य

प्रश्न 14.
अधोलिखितं नाट्यांश पठित्वा प्रदत्तप्रश्नान् उत्तरत। (5)
पुरुषः – भोस्तपस्विन्! कथं माम् अवरोधं करोषि? प्रयत्नेन किं न सिद्धं भवति? कावश्यकता शिलानाम्? सिकताभिरेव सेतुं करिष्यामि स्वसंकल्पदृढतया।
तपोदत्तः – आश्चर्यम् किम् सिकताभिरेव सेतुं करिष्यसि? सिकता जलप्रवाहे स्थास्यन्ति किम्? भवता चिन्तितं न वा?
पुरुषः – (सोत्प्रासम्) चिन्तितं चिन्तितम्। सम्यक् चिन्तितम्। नाहं सोपानसहायतया अधिरोढु विश्वसिमि। समुत्प्लुत्यैव गन्तुं क्षमोऽस्मि।
तपोदत्तः – (सव्यङ्ग्यम्) साधु साधु! आञ्जनेयमप्यतिक्रामसि!
पुरुषः – (सविमर्शम्) कोऽत्र सन्देहः? किञ्च,

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) पुरुषः काभिः एव सेतोः निर्माणं करोति?
(ii) केन सर्वं सिद्धम् भवति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 1 = 1)
पुरुषः कस्मिन् न विश्वसिति?

III. निर्देशानुसारं शुद्धम् उत्तरम् विकल्पेभ्यः चित्वा लिखत- (1 × 3 = 3)
(i) “न अहम् सोपानसहायतया …….।” अस्मिन् वाक्ये ‘अहम्’ इति कर्तृपदस्य क्रियापदम् किम्?
(क) विश्वसिमि
(ख) अस्मि
(ग) करिष्यसि
(घ) चिन्तितम्

(ii) ‘हनुमन्तम्’ इति पदस्य समानार्थकपदं किम्?
(क) आञ्जनेयम्
(ख) करिष्यसि
(ग) स्थास्यन्ति
(घ) अतिक्रामसि

(iii) ‘न अहम्’ अत्र ‘अहम्’ सर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम्।
(क) पुरुषाय
(ख) तपोदत्ताय
(ग) पुरुषः
(घ) तपोदत्त

(iv) ‘असिद्ध’ इति पदस्य विलोमपदं किम्?
(क) कथं
(ख) सिद्धं
(ग) माम्
(घ) किञ्च

प्रश्न 15.
(क) उचितम् पदम् चित्वा प्रश्ननिर्माण कुरुत। (1 × 2 = 2)
(i) वृत्तम् यत्नेन संरक्षेत्।
(क) कदा
(ख) कुत्र
(ग) केन
(घ) कस्मिन्

(ii) नद्यः स्वयमेव जलम् न पिबन्ति।
(क) कः
(ख) कीदृशः
(ग) कथम्
(घ) काः

(ख) रेखाङ्कितानि पदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत। (1 × 2 = 2)
(i) मल्लिका स्वपतिं चतुरतमं मन्यते।
(ii) ग्रामे निर्धना वृद्धा आसीत्।

प्रश्न 16.
अधोलिखितश्लोकयोः अन्वयं मञ्जूषातः समुचितपदानि चित्वा पूरयत। (½ × 8 = 4)

(क) गुणा गुणज्ञेषु गुणा भवन्ति
ते निर्गुणं प्राप्य भवन्ति दोषाः।
आस्वाद्यतोयाः प्रवहन्ति नद्यः
समुद्रमासाद्य भवन्त्यपेयाः।

अन्वयः – गुणज्ञेषु गुणः _____(i)_____ भवन्ति, ते _____(ii)_____ प्राप्य दोषाः भवन्ति। आस्वाद्यतोयाः _____(iii)_____ प्रवहन्ति, समुद्रम् _____(iv)_____ अपेयाः भवन्ति।

(ख) यो मां पुत्रप्रीत्या पोषयति स्वामिनो गृहे तस्य।
रक्षानियोगकरणान्न मया भ्रष्टव्यमीषदपि।। इति।

अन्वयः – यो स्वामिनः _____(i)_____ पुत्रप्रीत्या पोषयति। _____(ii)_____ गृहे रक्षानियोगकारणत् मया _____(iii)_____ अपि _____(iv)_____ भ्रष्टव्यम्।

अथवा

अधोलिखितस्य श्लोकस्य भावार्थम् मञ्जूषातः उचितपदानि चित्वा पूरयत- (1 × 4 = 4)

सा तदा करुणा वाचो विलपन्ती सुदुःखिता।
वनस्पतिगतं गृधं ददर्शायतलोचना।।

भावार्थ: – यदा रावणः सीताम् अपाहरत् तदा _____(i)_____ करुणा _____(ii)_____ रुदन्ती विशालनयने सुदुःखिता _____(iii)_____ वृक्षस्थितं _____(iv)_____ अपश्यत्।

मञ्जूषा – सीता, जटायु, वाचः, अरण्ये

प्रश्न 17.
अधोलिखित वाक्यानि कथाक्रमेण संयोज्य लिखत- (½ × 8 = 4)

1. तस्य गृहे लौहघटिता पूर्वपुरुषोपार्जिता तुला आसीत्।
2. कस्मिंश्चिद् अधिष्ठाने जीर्णधनः नाम वणिक्पुत्रः आसीत्।
3. ततः ‘न्यायाधिकारिणः विहस्य’ तौ द्वावपि संबोध्य तुला-शिशुप्रदानेन तोषितवन्तः।
4. एवं विवदमानौ तौ राजकुलं गतौ।
5. “नास्ति सा, त्वदीया तुला मूषकैः भक्षिता।”
6. सः वणिक् स्नात्वा तं शिशुं गिरिगुहायां प्रक्षिप्य सत्वरं गृहम् आगतः।
7. “यथा श्येनः बालं न नयति तथा मूषकाः अपि लौहघटितां तुला न भक्षयन्ति।”
8. “कुत्र मे शिशुः यः त्वया सह नदीं गतः?”

प्रश्न 18.
प्रसङ्गानुसारं रेखांकितपदयोः उचितम् अर्थं चित्वा लिखत। (1 × 3 = 3)
(i) दिष्ट्या गोग्रहणं स्वन्तं अभवत्।
(क) भाग्येन
(ख) दृष्ट्वा
(ग) दृष्टिः
(घ) अपश्यत्

(ii) भवान् शंकाम् व्यपनयतु।
(क) व्यपहरत्
(ख) आनयतु
(ग) नयतु
(घ) दूरीकरोतु

(iii) सरसाः रसालाः वसन्ते लसन्ति।
(क) रसाः
(ख) भ्रमराः
(ग) आम्राणि
(घ) कोकिलाः

We have given detailed NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit come in handy for quickly completing your homework.

CBSE Class 9 Sanskrit Sample Paper Set 1

समयः होरात्रयम्
पूर्णाङ्काः 80

निर्देशा:

1. प्रश्नपत्रे चत्वारः खण्डाः सन्ति।
   • खण्डः (क) अपठित-अवबोधनम् – (10 अङ्काः)
   • खण्डः (ख) रचनात्मकं-कार्यम् – (15 अङ्काः)
   • खण्डः (ग) अनुप्रयुक्त-व्याकरणम् – (25 अङ्काः)
   • खण्डः (घ) पठित-अवबोधनम् – (30 अङ्काः)
2. सर्व प्रश्नाः अनिवार्याः।
3. प्रश्नानाम् उत्तराणि खण्डानुसारं क्रमेणैव लेखनीयानि।
4. प्रश्नसंख्या अवश्यं लेखनीया।
5. उत्तराणि संस्कृतेन एव लेखनीयानि।

खण्डः ‘क’
अपठित-अवबोधनम् (10 अङ्काः)

प्रश्न 1.
अधोलिखितं अनुच्छेदं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-

प्राचीनकाले स्त्रीशिक्षायाः अतीव महत्त्वमासीत्। यवनशासकानां शासनकाले तैः स्त्रीणां शिक्षा परिसमाप्ता। आङ्गलीयानां शासनकाले भारतीयाः उच्चशिक्षायै विदेशं अगच्छन्। तत्रत्यानां नारीणां सर्वतोमुखीम् उन्नतिं विलोक्य ते विस्मिताः आसन्। महान्समाजसुधारकः राजाराममोहनरायः स्त्रीशिक्षायाः प्रबलसमर्थकः आसीत्। अस्माकं धर्मसुधारकैः स्त्रीशिक्षायै अनेकाः संस्थाः स्थापिताः यासु सहस्रशः कन्याः शिक्षाम् अलभन्त।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) स्त्रीणां शिक्षा कैः परिसमाप्ता?
(ii) स्त्रीशिक्षायाः प्रबलसमर्थकः कः आसीत्?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (2 × 2 = 4)
(i) धर्मसुधारकैः स्त्रीशिक्षायै किं कृतम्?
(ii) भारतीयाः किमर्थं विदेशं अगच्छन्?

III. निर्देशानुसारम् उत्तरत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘पुरा’ इति पदस्य समानार्थकं पदं किं प्रयुक्तम्?
(क) अतीव
(ख) तत्र
(ग) महत्त्वं
(घ) प्राचीनकाले

(ii) ‘उन्नति’ इति पदस्य विशेषणम् किम्?
(क) सर्वतोमुखीम्
(ख) नारीणां
(ग) तत्रत्यानां
(घ) विस्मिताः

(iii) ‘यासु’ इति सर्वनामपदं काभ्यः प्रयुक्तम्?
(क) संस्थाः
(ख) संस्थाभ्यः
(ग) स्थापिताः
(घ) अनेकाः

IV. अस्य अनुच्छेदस्य कृते समुचितं शीर्षकं लिखत। (1 × 1 = 1)

खण्डः ‘ख’
रचनात्मकं लेखनम् (15 अङ्काः)

प्रश्न 2.
भवान् प्राचेतस्। स्वकाश्मीरयात्रायाः वर्णनं कुर्वता मित्रं ऋतेशं प्रति लिखिते अस्मिन् पत्रे मञ्जूषातः पदानि चित्वा रिक्तस्थानानि सम्पूर्ण पत्रं पुनः लिखत- (10 × ½ = 5)

77, बादामी उद्यानम्,
_____(i)_____

प्रिय मित्र ऋतेश!
_____(ii)_____

अत्र कुशलं तत्रास्तु। भगवतः कृपया अद्य वयं सर्वे सकुशलं श्रीनगरं समागताः। अस्माकं यात्रा अतीव _____(iii)_____ आसीत्। परह्यः रात्रौ दिल्लीतः ‘जम्मू एक्सप्रेस’ द्वारा प्राचलाम। _____(iv)_____ प्रातः जम्मूनगरं प्राप्य बसयानद्वारा श्रीनगरं प्रति प्राचलाम। सर्वत्र हरीतिमायाः साम्राज्यम् आसीत्। आकाशं तु _____(v)_____ एवासीत्। प्रातः श्रीनगरे अस्माकं स्वागतं _____(vi)_____ एवाभवत्। अस्य प्रदेशस्य अद्भुत-सौन्दर्यं दृष्ट्वा वयम् विस्मिताः। सत्यम् यथाश्रुतम् तस्मादपि _____(vii)_____ अस्ति इदं प्रदेशम्। अस्माकं वासः लालचौकस्य समीपे एव _____(viii)_____ यात्रिनिवासे अस्ति। अद्य विश्रामं कृत्वा श्वः एव कार्यक्रमानुसारम् प्रदेशस्य विभिन्न-दर्शनीयस्थानान् द्रष्टुम् गमिष्यामः। गृहे _____(ix)_____ मम प्रणामाः। अनुजाय च स्नेहम्।

तव मित्रम्,
_____(x)_____

मञ्जूषा – एकस्मिन्, प्राचेतस्, हिमवृष्ट्या, ह्यः, सस्नेह नमस्ते, दिल्लीतः, मातृपितृचरणयोः, सुन्दरतरम्, मेघेराच्छन्नम्, आनन्ददायिनी.

प्रश्न 3.
चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानाम् सहायतया पञ्चवाक्यानि संस्कृते लिखत। (1 × 5 = 5)

मञ्जूषा – अभिवक्तारौ, द्वौ विवादमानौपक्षौ, एकः लिपिकः, ध्यानेन, श्रावयति, न्यायाधीशः, न्यायालस्य, स्वपक्षं, सप्यक् विचार्य, आकर्णयति।

अथवा

मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया “मम कक्षा” इति विषयम् अधिकृत्य संस्कृतभाषायां पञ्चवाक्यानि लिखत।

मञ्जूषा – मित्राणि, अध्यापकाः, अध्यापिकाः, मम, प्रियः, छात्राः, श्याम-फलकम्, कक्षा-कार्यम्, स्वच्छम्, प्रतिदिनम्, मित्रस्य नाम, नवमी कक्षा, आसन्दिकाः, आनन्दप्रदम्।

प्रश्न 4.
अधोलिखितानां वाक्यानाम् संस्कृतेन अनुवादः क्रियताम्- (1 × 5 = 5)

1. किसी वन में अनेक पशु रहते थे।
2. पशुओं का राजा शेर रोगपीडित था।
3. शृगाल ने चिकित्सा का उपाय बताया।
4. रोग की शान्ति ऊँट के रक्तपान से होगी।
5. शेर ने उसका रक्तपान किया।

खण्डः ‘ग’
अनुप्रयुक्त-व्याकरणम् (25 अङ्काः)

प्रश्न 5.
रेखांकितपदेषु सन्धिच्छेदं/सन्धिं वा प्रदत्तविकल्पेभ्यः चित्वा लिखत- (1 × 4 = 4)

(i) वाक् + ईशः मम मित्रम् अस्ति।
(क) वागीशः
(ख) वाकीशः
(ग) वागिशः
(घ) वाकिशः

(ii) दानेन तुल्यो निधिरस्ति नान्यः।
(क) निधिर् + स्ति
(ख) निधिः + अस्ति
(ग) निधि + ति
(घ) निधिर् + ति

(iii) सदा + एव परिश्रमः क्रियताम्।
(क) सदाएव
(ख) सदेव
(ग) सदैव
(घ) सदीव

(iv) साम्प्रतं वदतु कोऽहम्?
(क) कः + अहम्
(ख) को + हम्
(ग) कः + हम्
(घ) का + अहम्

प्रश्न 6.
कोष्ठके प्रदत्तनिर्देशानुसारं समुचितविभक्तिपदेन रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)
(i) _____ सरोवरे नीलकमलानि सन्ति। (इदम् – सप्तमी)
(क) अस्मिन्
(ख) अस्य
(ग) अस्यां
(घ) अस्याः

(ii) _____ पिता अध्यापकः अस्ति। (रमा – षष्ठी)
(क) रमया
(ख) रमायाः
(ग) रमायै
(घ) रमा

(iii) _____ वेत्ता वैज्ञानिकाः भवन्ति।
(क) विज्ञानः
(ख) विज्ञाने
(ग) विज्ञानं
(घ) विज्ञानस्य

(iv) वृक्षस्य शाखायाम् ________ खगौ अतिष्ठताम्। (द्वि)
(क) द्वि
(ख) द्वौ
(ग) द्वयः
(घ) द्वे

प्रश्न 7.
कोष्ठके प्रदत्तनिर्देशानुसारं उचित-धातु-रूपैः वाक्यानि पूरयत- (1 × 4 = 4)

1. सर्वे सुखिनः ________। (भू – लोट् लकारे) (भवतु / भवन्तु / भव)
2. छात्राः ________। (पठ् – लट् लकारे) (पठति / पठतु / पठन्ति)
3. अद्य मम पिता आगतः, सः श्वः ________। (गम् – लृट् लकारे) (गच्छति / गमिष्यति / गच्छतु)
4. वयं सदैव सुवीराः ________। (भू – विधिलिङ) (भवेव / भवेम / भवेयम्)

प्रश्न 8.
प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितपदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)

1. धनिकः ________ वस्त्राणि यच्छति। (याचक) (याचकाय / याचकाः / याचकस्य / याचकेन)
2. पुत्री ________ सह आपणं गच्छति। (मातृ) (मात्रा / मात्रे / मातु / माता)
3. ________ परितः परिखा अस्ति। (देवालय) (देवालय / देवालयाः / देवालयस्य / देवालयः)
4. अलं ________। (कोलाहल) (कोलाहलेन / कोलाहल: / कोलाहलं / कोलाहल)

प्रश्न 9.
अधोलिखितवाक्येषु कोष्ठके प्रदतौ प्रकृतिप्रत्ययौ संयोज्य प्रदत्तविल्पेभ्यो उचितपदं चित्वां रिक्तस्थानपूर्ति कृत्वा वाक्यानि पुनः लिखत- (1 × 4 = 4)

1. शैलेशः ह्यः आगरा नगरम् ________ (गम् + तुमुन्) आगच्छत्।
2. समर्थः कन्दुकं ________ (नी + क्त्वा) धावति।
3. कन्या नवीनानि वस्त्राणि ________ (प्र + आप् + ल्यप्) प्रसीदति।
4. माता सुतायै भोजनं ________ (दा + क्तवतु)।

प्रश्न 10.
अधोलिखितवाक्येषु रिक्तस्थानानि संख्यावाचकपदैः पूरयत- (1 × 3 = 3)

1. अस्मिन उपवने ________ (20) आम्रवृक्षाः सन्ति।
2. उद्याने ________ (45) अशोकवृक्षाः सन्ति।
3. मालाकारः ________ (25) निम्बवृक्षाः अपि आरोपयति।

प्रश्न 11.
अधोलिखितेषु पदेषु उपसर्गान् धातून् च पृथक् कृत्वा लिखत- (½ × 4 = 2)

निष्कारणम्, अनुगच्छति, अतिवादः, सुपुत्रेण

खण्डः ‘घ’
पठित-अवबोधनम् (30 अङ्काः)

प्रश्न 12.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत- (5)
आसीत् कस्मिंश्चिद् अधिष्ठाने जीर्णधनो नाम वणिक्पुत्रः। स च विभवक्षयात् देशान्तरं गन्तुमिच्छन् व्यचिन्तयत्-

यत्र देशेऽथवा स्थाने भोगा भुक्ताः स्ववीर्यतः।
तस्मिन् विभवहीनो यो वसेत् स पुरुषाधमः॥

तस्य च गृहे लौहघटिता पूर्वपुरुषोपार्जिता तुला आसीत्। तां च कस्यचित् श्रेष्ठिनो गृहे निक्षेपभूतां कृत्वा देशान्तरं प्रस्थितः। ततः सुचिरं कालं देशान्तरं यथेच्छया भ्रान्त्वा पुनः स्वपुरम् आगत्य तं श्रेष्ठिनम् अवदत्-” भोः श्रेष्ठिन्! दीयतां मे सा निक्षेपतुला।” सोऽवदत्-” भोः! नास्ति सा, त्वदीया तुला मूषकैः भक्षिता” इति।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) लौहतुला कैः भक्षिता?
(ii) जीर्णधनः कस्य गृहे तुलाम् निक्षेपभूतां कृत्वा देशान्तरं प्रस्थितः?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 1 = 1)
तुला कीदृशी आसीत्?

III. निर्देशानुसारं विकल्पेभ्यः उचितं उत्तरम् चित्वा लिखत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘तां च कस्यचित् गृहे…’ अत्र ‘ता’ सर्वनामपदं कस्यै प्रयुक्तम्?
(क) वणिकपुत्राय
(ख) जीर्णधनाय
(ग) तुलायै
(घ) तुलायाः

(ii) ‘स्वपराक्रमेण’ इत्यर्थे किम् पदम् प्रयुक्तम्?
(क) उपार्जिता
(ख) अधिष्ठाने
(ग) स्ववीर्यतः
(घ) श्रेष्ठिनः

(iii) ‘प्रस्थितः’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?
(क) गृहे
(ख) श्रेष्ठिनः
(ग) देशान्तरं
(घ) कृत्वा

प्रश्न 13.
अधोलिखितं पद्याशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत- (5)

ततः पर्वतशृङ्गाभस्तीक्ष्णतुण्डः खगोत्तमः।
वनस्पतिगतः श्रीमान्व्याजहार शुभां गिरम्।।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) शुभां गिरम् कः व्याजहार?
(ii) कः वनस्पतिगतः आसीत्?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 1 = 1)
खगोत्तमः कीदृशः आसीत्?

III. शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘व्याजहार’ इति पदस्य कः अर्थः?
(क) अगच्छत्
(ख) अपृच्छत्
(ग) अकथयत्
(घ) अधावत्

(ii) ‘गिरम्’ इति पदस्य विशेषणपदम् किम्?
(क) शुभा
(ख) ततः
(ग) गतः
(घ) श्रीमान्

(iii) ‘व्याजहार’ इति क्रिया पदस्य कर्तृपदम् किम्?
(क) खगोत्तमः
(ख) रावणः
(ग) सीता
(घ) शुभां

प्रश्न 14.
अधोलिखितं नाट्यांशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत्- (5)
(मासानन्तरं सन्ध्याकालः। एकत्र रिक्ताः नूतनघटाः सन्ति। दुग्धक्रेतारः अन्ये च ग्रामवासिनः अपरत्र आसीनाः।)
चन्दनः – (धेनुं प्रणम्य, मङ्गलाचरणं विधाय, मल्लिकाम् आह्वयति) मल्लिके! सत्वरम् आगच्छ।
मल्लिका – आयामि नाथ! दोहनम् आरभस्व तावत्।
चन्दनः – (यदा धेनोः समीपं गत्वा दोग्धुम् इच्छति, तदा धेनुः पृष्ठपादेन प्रहरति। चन्दनश्च पात्रेण सह पतति) नन्दिनि! दुग्धं देहि। किं जातं ते? (पुनः प्रयासं करोति।)

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) मङ्गलाचरणं कः करोति?
(ii) नूतनघटाः कीदृशाः सन्ति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
यदा चन्दनः दोग्धुम् इच्छति तदा किम् भवति?

III. यथानिर्देशं उत्तरत- (½ × 2 = 2)
(i) ‘विधाय’ इति पदस्य कः अर्थः?
(क) अवगत्य
(ख) कृत्वा
(ग) प्राप्य
(घ) आगतः

(ii) ‘नन्दिनि! दुग्धं देहि।’ अत्र क्रियापदं किम्?
(क) दुग्धम्
(ख) नन्दिनि
(ग) देहि
(घ) दुग्धं देहि

(iii) अत्र ‘ते’ इति सर्वनामपदं कस्यै प्रयुक्तम्?
(क) धेनोः
(ख) मल्लिकायै
(ग) धेनवे
(घ) मल्लिका

प्रश्न 15.
रेखाङ्कितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत। (1 × 4 = 4)
(i) सरितः निर्मलं जलं यच्छन्ति।
(ii) खगाछिपः रावणस्य गात्रे व्रणान् अकरोत्।
(iii) स्वर्णकाकः तया पूर्वं न दृष्टः।
(iv) खलानाम् मैत्री आरम्भगुर्वी भवति।

प्रश्न 16.
अधोलिखितश्लोकयोः अन्वयं मञ्जूषायाः साहाय्येन पूरयत। (½ × 8 = 4)

(क) प्रियवाक्यप्रदानेन सर्वे तुष्यन्ति जन्तवः।
तस्माद् तदेव वक्तव्यं वचने का दरिद्रता।।

अन्वयः – सर्वे _____(i)_____ प्रियवाक्यप्रदानेन _____(ii)_____। तस्माद् तत् _____(iii)_____ वक्तव्यं वचने _____(iv)_____ दरिद्रता।

(ख) सुविचार्य विधातव्यं कार्यं कल्याणकाक्षिणा।
यः करोत्यविचार्यैतत् स विषीदति मानवः।।

अन्वयः – कल्याणकाङ्क्षिणः कार्यं _____(i)_____ विधातव्यम्। यः _____(ii)_____ एतत् _____(iii)_____ करोति _____(iv)_____ विषीदति।

अथवा

अधोलिखितस्य श्लोकस्य भावार्थं मञ्जूषातः उचितपदानि चित्वा पूरतय- (4 × 1 = 4)

गुणा गुणज्ञेषु गुणा भवन्ति
ते निर्गुणं प्राप्य भवन्ति दोषाः।
आस्वाद्यतोयाः प्रवहन्ति नद्यः
समुद्रमासाद्य भवन्त्यपेयाः।।

भावार्थ: – गुणा _____(i)_____ गुणा एव भवन्ति परम् ते _____(ii)_____ गुणहीनं प्राप्य _____(iii)_____ भवन्ति यथा निर्मलनद्यः समुद्रं प्राप्य _____(iv)_____ भवन्ति।

मञ्जूषा – गुणिषु, अपेयाः, गुणाः, दोषाः

प्रश्न 17.
अधोलिखितानि वाक्यानि कथाक्रमेण संयोज्य लिखत- (½ × 8 = 4)

1. नैतादृशः स्वर्णपक्षः रजतचञ्चुः स्वर्णकाकस्तया पूर्वं दृष्टः।
2. पुरा कस्मिंश्चिद् ग्रामे एका निर्धना वृद्धा स्त्री न्यवसत्।
3. स्वर्णसोपानेन सा स्वर्ण-भवनम् आरोहत।
4. ताम्रस्थाल्यां एव अहम् निर्धना भोजनं करिष्यामि।
5. तस्यां महार्हाणि हीरकाणि विलोक्य सा प्रहर्षिता।
6. नैतादृक् स्वादु भोजनम् अद्यावधि बालिका खादितवती।
7. लुब्धया बालिकया लोभस्य फलं प्राप्तम्।
8. गर्वितया बालिकया प्रोक्तम्-स्वर्णमयेन सोपानेन अहम् आगच्छामि।

प्रश्न 18.
प्रसङ्गानुसारम् शुद्धम् अर्थं चित्वा लिखत- (1 × 3 = 3)
(i) तपोदत्तः सर्वैः कुटुम्बिभिः गर्हितः अभवत्।
(क) निन्दितः
(ख) गृहीतः
(ग) गच्छतः
(घ) गृहीतं

(ii) मातुल! यामि अधुना।
(क) खादामि
(ख) गच्छामि।
(ग) यच्छामि
(घ) धावामि

(iii) अरिन्दमः दशवामबाहून् व्यपाहरत्।
(क) उत्खातवान्
(ख) अपहरत्
(ग) व्यापादितम्
(घ) विदीर्णम्

We have given detailed NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit come in handy for quickly completing your homework.

CBSE Class 6 Sanskrit Sample Paper Set 3

निर्धारित समय: 3 घंटे
पूर्णांक: 80

खण्ड: – क
अपठित-अवबोधनम्

प्रश्न 1.
अधोलिखितं अनुच्छेदम् पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत- (10)

एकस्य वृक्षस्य शाखासु अनेके काकाः वसन्ति स्म। तस्य वृक्षस्य कोटरे एक सर्पः अपि अवसत्। काकानाम् अनुपस्थितौ सर्पः काकानाम् शिशून् खादति स्म। काकाः दुःखिताः आसन्। तेषु एकः वृद्धः काकः उपायम् अचिन्तयत्। राजसेवका: वृक्षस्य समीपे जलाशयम् आगच्छति स्म। शिलायां स्थितं तस्याः आभरणम् आदाय एकः काकः वृक्षस्य उपरि अस्थापयत्। राजसेवकाः काकम् अनुसृत्य वृक्षस्य समीपम् अगच्छन्। ते तत्र सर्प अमारयन्। अतः एव उक्तम्-उपायेन सर्वं सिद्धयति।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 4 = 4)
(i) के दुःखिताः आसन्?
(ii) कः उपायं अचिन्तयत्?
(iii) वृक्षस्य कोटरे कः अवसत्?
(iv) केन सर्वं सिद्धयति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (2 × 2 = 4)
(i) काकाः कुत्र वसन्ति स्म?
(ii) सर्पः कान् खादति स्म?

III. यथा निर्देशं लिखत- (1 × 2 = 2)

(i) ‘शिलायां’ इत्यत्र का विभक्तिः?
(क) षष्ठी
(ख) सप्तमी
(ग) प्रथमा
(घ) द्वितीया

(ii) ‘अधः’ इति पदस्य विलोमपदं किम्?
(क) उपरि
(ख) समीपम्
(ग) अपि
(घ) सर्वं

खण्डः – ख
रचनात्मकं कार्यम्

प्रश्न 2.
मञ्जूषातः उचितपदानि चित्वा चित्राणाम् संस्कृतेन लिखत- (1 × 4 = 4)

मञ्जूषा – उल्लूकः, कपोतः, गजः, मयूरः, मण्डूकः, मत्स्यः

प्रश्न 3.
अधोलिखितशब्दान् आधृत्य सार्थकवाक्यानि रचयत- (4)

1.	छात्राः	कन्दुकेन	कर्षन्ति
2.	कृषकाः	पुस्तकम्	पचति
3.	बालौ	क्षेत्राणि	खेलतः
4.	महिला	भोजनम्	पठन्ति

1. ______________
2. ______________
3. ______________
4. ______________

प्रश्न 4.
चित्रम् दृष्ट्वा प्रश्नस्य उत्तरं लिखत- (1 × 5 = 5)

प्रश्न: 1.
नरस्य समीपे का तिष्ठति?

प्रश्नः 2.
जनकस्य अङ्के का अस्ति?

प्रश्न: 3.
कः हलेन कर्षति?

प्रश्न: 4.
एतौ कौ स्तः?

प्रश्नः 5.
एते के स्तः?

खण्ड: – ग
अनुप्रयुक्त व्याकरणम्

प्रश्न 5.
वर्णसंयोजनं कृत्वा कोष्ठके लिखत- (4)
यथा – त् + अ + इ + आ + ग् + अः = तडागः

1. भ् + आ + र् + अ + त् + अ + स् + य् + अ = ______________
2. व् + इ + ह् + आ + र् + अ + म् = ______________
3. ब् + आ + ल् + उ + क् + आ = ______________
4. स् + आ + ग् + अ + र् + आ + त् = ______________

प्रश्न 6.
(अ) उचितशब्दरूपैः रिक्तस्थानानि पूरयत- (½ × 4 = 2)

(ब) उचित धातुरूपैः रिक्तस्थानानि पूरयत- (½ × 4 = 2)

प्रश्न 7.
कोष्ठकात् उचितं पदं चित्वा वाक्यं पूरयत- (1 × 4 = 4)

1. __________ कूजतः। (कोकिले / कोकिला)
2. एतानि __________ सन्ति। (भवन / भवनानि)
3. __________ लिखति। (छात्रा / छात्राः)
4. __________ पतति। (नारिकेलं / नारिकेले)

प्रश्न 8.
मञ्जूषातः अव्ययपदानाम् प्रयोगेण रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)

कुतः, कदा, कुत्र, कथं, किम्

1. जगन्नाथपुरी __________ अस्ति?
2. गङ्गानदी __________ प्रवहति?
3. त्वं __________ गमिष्यसि?
4. तव स्वास्थ्यं __________ अस्ति?

प्रश्न 9.
मञ्जूषातः शब्दान् चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (5)

कृत्वा, दृष्ट्वा, गृहीत्वा, तीर्खा, श्रुत्वा

1. ते बालकाः __________ नद्यां उत्तीर्णाः।
2. पथिकः बालकान् दुःखितान् __________ अपृच्छत्।
3. पुस्तकानि __________ विद्यालयं गच्छ।
4. ‘मोहनः कार्यं __________ गृहं गच्छति।
5. ‘पथिकस्य वचनं __________ बालकाः प्रसन्नाः अभवन्।

प्रश्न 10.
कोष्ठकात् उचितं पदं चित्वा वाक्यानि पूरयत- (1 × 4 = 4)

1. बालकाः __________ सह. पठन्ति। (मित्रैः/मित्र)
2. नराः __________ वदन्ति। (मुखं/मुखने)
3. फलानि __________ पतन्ति। (वृक्षात्/वृक्षस्य)
4. __________ सैनिकाः सन्ति। (शिविरे/शिविरः)

खण्डः – घ
पठित-अवबोधनम्

प्रश्न 11.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत- (5)

एषः समुद्रतटः। अत्र जनाः पर्यटनाय आगच्छन्ति। केचन तरङ्गैः क्रीडन्ति। केचन च नौकाभिः जलविहारं कुर्वन्ति। तेषु केचन कन्दुकेन क्रीडन्ति। बालिकाः बालकाः च बालुकाभिः बालुकागृहं रचयन्ति। मध्ये-मध्ये तरङ्गाः बालुकागृहं प्रवाहयन्ति। एषा क्रीडा प्रचलति एव। समुद्रतटाः न केवलं पर्यटनस्थानानि। अत्र मत्स्यजीविनः अपि स्वजीविकां चालयन्ति।

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) जनाः काभिः जलविहारं कुर्वन्ति?
(ii) समुद्रतटे जनाः किमर्थम् आगच्छन्ति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) बालकाः केन क्रीडन्ति?
(ii) समुद्रतटे के स्वजीविकां चालयन्ति?

III. निर्देशानुसारं लिखत- (½ × 2 = 1)
(i) ‘तरङ्गः’ इति पदे किम् वचनम्?
(क) एकवचनम्
(ख) द्विवचनम्
(ग) बहुवचनम्

(ii) रिक्तस्थानं पूरयत-
तरङ्गाः __________ प्रवाहयन्ति।
(क) गृहम्
(ख) बालुका
(ग) बालुकागृहम्
(घ) मध्ये

प्रश्न 12.
अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत- (5)

स्पृशन्ति पादैः पातालं च।
नभः शिरस्सु वहन्ति वृक्षाः।।
पयोदर्पणे स्वप्रतिबिम्बम्।
कौतुकेन पश्यन्ति वृक्षाः।।

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) शिरस्सु नभः के वहन्ति?
(ii) वृक्षाः कैः पातालं स्पृशन्ति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) वृक्षाः पयोदर्पणे कौतुकेन किम् पश्यन्ति?

III. निर्देशानुसारं उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) ‘आकाशः’ इति पदस्य पर्यायः कः?
(क) पातालः
(ख) पयः
(ग) नभः
(घ) वृक्षः

(ii) ‘दर्पणे’ इति पदे का विभक्तिः?
(क) प्रथमा
(ख) तृतीया
(ग) चतुर्थी
(घ) सप्तमी

प्रश्न 13.
मञ्जूषातः उचितशब्दान् चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (4)

अगच्छन्, मानवाः, प्रियं, कृष्णः

1. प्रियवाक्यप्रदानेन सर्वे __________ तुष्यन्ति।
2. __________ वैनतेयः एकं पदं न गच्छति।
3. पिकस्य वर्णः __________ भवति।
4. __________ हि वक्तव्यं।

प्रश्न 14.
निम्नलिखितेभ्यः पदेभ्यः भिन्नप्रकृतिकं पंद चिनुत- (2)

1. रामः, कृष्णः, सीता, बलरामः। ______________
2. क्रीडति, धावति, मतिः, खेलति। ______________
3. क्रूरता, मधुरता, गीता, कटुता। ______________
4. श्वेतः, पीतः, नीलः, नीतः। ______________

प्रश्न 15.
मञ्जूषातः समानार्थकपदानि चित्वा लिखत- (4)

उचितम्, राज्ञः, मीनः, वा

1. मत्स्यः
2. अथवा
3. युक्तम्
4. नृपस्य

प्रश्न 16.
मञ्जूषातः विलोमपदानि चित्वा लिखत- (2)

ग्रीष्मे, सरसा, अक्षमम्, जागरणे

1. क्षमम्
2. स्वपने
3. शीते
4. नीरसा

प्रश्न 17.
तत्समशब्दान् लिखत- (2)

1. चिडिया
2. सूरज
3. चाँद
4. किसान

प्रश्न 18.
पद्यांशान् योजयत- (5)

(क)	(ख)
1. पुस्तके पठितः पाठः	जीवने यो न सार्थकः।
2. किं भवेत् तेन पाठेन।	जीवने नैव साधितः
3. उद्येमन हि	प्रविशन्ति मुखे मृगाः
4: सर्वः कामानवाप्नोतु	सर्वो भद्राणि पश्यतु।

प्रश्न 19.
घटनाक्रमानुसारं अधोलिखितानि वाक्यानि पुनः लेखनीयानि। (½ × 6 = 3)

1. अजीजः सफलः आसीत्।
2. स्वामी तस्मै अवकाशस्य वेतनस्य च पूर्णं धनं ददाति।
3. अजीजं दृष्ट्वा स्वामी चकितः भवति।
4. सहसा एका मधुमक्षिका निर्गच्छति तस्य च हस्तं दशति।
5. पीडितः स्वामी अत्युच्चैः चीत्करोति।
6. एका अन्या मधुमक्षिका तस्य ललाटे दशति।

We have given detailed NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit come in handy for quickly completing your homework.

CBSE Class 6 Sanskrit Sample Paper Set 2

निर्धारित समय : 3 घंटे
पूर्णांक : 80

खण्ड: – क
अपठित-अवबोधनम्

प्रश्न 1.
अधोलिखितं कथां पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत- (10)

एकदा एकः नृपः भोजनं वितरति स्म। राजपुरुषाः एकम् ऋषिकुमारं दृष्ट्वा अवदन्-भवान् अपि भोजनं करोतु। इयम् एव राजाज्ञा इति। सः तरूणः ऋषिकुमारः अवदत्-भोः! अहम् श्रमम् कृत्वा एव भोजनं करोमि। ये जनाः वृद्धाः असहायाः च तेभ्यः एव भोजनं यच्छत। एषः आसीत् रैक्वः ऋषिकुमारः। राजा तस्य समीपं गत्वा ज्ञानार्जनम् अकरोत्।

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 4 = 4)
(i) ऋषिकुमारः किं कृत्वा भोजनं करोति स्म?
(ii) ऋषिकुमारस्य नाम किम् आसीत्?
(iii) नृपः किम् वितरति स्म?
(iv) नृपः कस्य समीपं गत्वा ज्ञानार्जनम् अकरोत्?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (2 × 2 = 4)
(i) नृपः ऋषिकुमारस्य समीपं गत्वा किम् अकरोत्?
(ii) केभ्यः भोजनं दातव्यम्?

III. भाषिककार्यम् कुरुत- (1 × 2 = 2)
(i) ‘अवदन्’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?
(क) राजपुरुषाः
(ख) एकम्
(ग) ऋषि
(घ) कुमारः

(ii) ‘करोमि’ इत्यत्र कः लकार:?
(क) लुट्
(ख) लट्
(ग) लोट
(घ) लङ्

खण्डः – ख
रचनात्मकं कार्यम्

प्रश्न 2.
मञ्जूषातः उचितपदानि चित्वा चित्राणाम् नामानि संस्कृतेन लिखत- (1 × 4 = 4)

मञ्जूषा – अश्वः, उष्ट्रः, सिंहः, कुक्कुरः, वृषभः, वानरः

प्रश्न 3.
अधोलिखितशब्दान् आधृत्य सार्थकवाक्यानि रचयत- (4)

1.	वानराः	जले	गर्जन्ति
2.	सिंहाः	वनेषु	कूर्दन्ति
3.	खगाः	आकाशे	तरन्ति
4.	मत्स्याः	वृक्षेष	उत्पतन्ति

1. _______________
2. _______________
3. _______________
4. _______________

प्रश्न 4.
मञ्जूषातः समुचितपदानि चित्वा अनुच्छेदं पूरयत- (10)

दुष्यन्तस्य, पराक्रमी, मातृभूमिः, भरतः, विशालः, राजधानी, सह, गङ्गा, पर्वतराजः, नाम

भारतदेशः अस्माकं ___(1)___ अस्ति। प्राचीनकाले ___(2)___ नाम राजा भारतम् अपालयत्। सः शकुन्तलायाः ___(3)___ च पुत्रः आसीत्। भरतः ___(4)___ आसीत्। निर्भीकः सः सिंहशावकैः ___(5)___ अक्रीडत्। भरतेन शासितम् देशः भारतम् इति ___(6)___ अभवत्। भारतदेशः अति ___(7)___ देशः अस्ति। नवदेहली भारतस्य ___(8)___ अस्ति। भारतस्य उत्तरदिशायाम् ___(9)___ हिमालयः अस्ति। पुण्यनदी ___(10)___ हिमालयात् एव प्रवहति।

खण्ड: – ग
अनुप्रयुक्त-व्याकरणम्

प्रश्न 5.
वर्णसंयोजनं कृत्वा कोष्ठके लिखत- (4)

यथा- प् + उ + ष् + प् + ए = पुष्पे

1. प् + अ + क् + व् + आ + न् + इ = _______________
2. भ् + अ + व् + अ + न् + त् + इ = _______________
3. ध् + अ + र् + आ + य् + आ + म् = _______________
4. ल् + इ + ख् + आ + म् + अः = _______________

प्रश्न 6.
(अ) उचितशब्दरूपैः रिक्तस्थानानि पूरयत- (½ × 4 = 2)

(ब) उचितधातुरूपैः रिक्तस्थानानि पूरयत- (½ × 4 = 2)

प्रश्न 7.
कोष्ठकात् उचितं पदं चित्वा वाक्यं रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)

1. _______________ कच्छपाः भ्रमन्ति। (तडागे / तडागाः)
2. _______________ भ्रमराः गुञ्जन्ति (पुष्पं / पुष्पेषु)
3. नपः _______________ पतति। (अश्वः / अश्वात)
4. _______________ विद्यालयं गच्छामि। (अहम् / आवाम्)

प्रश्न 8.
मञ्जूषातः उचितं अव्ययपदं चित्वा रिक्तस्थानं पूरयत- (1 × 5 = 5)

अद्य, अधुना, प्रातः, कदा, सर्वदा

1. _______________ भ्रमणं स्वास्थ्याय भवति।
2. _______________ सत्यं वद।
3. त्वं _______________ मातुलगृहं गमिष्यसि?
4. _______________ विज्ञानस्य युगः अस्ति।
5. _______________ रविवासरः अस्ति।

प्रश्न 9.
(अ) मञ्जूषातः कर्तृपदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (2)

अहम्, युवाम्, त्वम्, तौ

1. _______________ लेखम् लिखसि।
2. ______________ कथां पठसि।
3. _______________ फलानि खादामि।
4. _______________ बालौ स्तः।

(ब) मञ्जूषातः क्रियापदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (2)

गमिष्यावः, पिबतः, स्थ, पाठयति

1. महिले शीतपेयं _______________।
2. आवाम् पुस्तकालयं _______________।
3. आचार्यः शिष्यान् _______________।
4. यूयम् उत्तमाः बालकाः _______________।

प्रश्न 10.
कोष्ठकात् उचितं पदं चित्वा वाक्यानि पूरयत- (4)

1. सुदामा _______________ मित्रम् आसीत्। (श्रीकृष्णः / श्रीकृष्णस्य)
2. वयम् _______________ खादामः। (फलस्य / फलानि)
3. _______________ आभूषण विद्या। (नरम् / नरस्य)
4. बालकाः _______________ क्रीडन्ति। (क्रीडाक्षेत्र / क्रीडाक्षेत्रे)

खण्ड: – घ
पठित-अवबोधनम्

प्रश्न 11.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत- (5)

उत्सवप्रियः भारतेदशः। अत्र कुत्रचित् शस्योत्सवः भवति, कुत्रचित् पशूत्सवः भवति, कुत्रचित् धार्मिकोत्सवः भवति कुत्रचित् च यानोत्सवः। एतेषु एव अस्ति अन्यतमः पुष्पोत्सवः इति। अयं ‘फूलवालों की सैर’ इति नाम्ना प्रसिद्धः अस्ति।

देहल्याः मेहरौलीक्षेत्रे ऑक्टोबर्मासे अस्य आयोजनं भवति। अस्मिन् अवसरे तत्र बहुविधानि पुष्पाणि दृश्यन्ते। परं प्रमुखम् आकर्षणं तु अस्ति पुष्पनिर्मितानि व्यजनानि।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) पुष्पोत्सवः केन नाम्ना प्रसिद्धः अस्ति?
(ii) पुष्पोत्सवस्य आयोजनं कुत्र भवति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) पुष्पोत्सवस्य आयोजनं कदा भवति?
(ii) पुष्पोत्सवस्य प्रमुख आकर्षणं कानि सन्ति?

III. निर्देशानुसारम् उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) ‘एतेषु’ इत्यत्र का विभक्तिः?
(क) प्रथमा
(ख) सप्तमी
(ग) षष्ठी
(घ) पञ्चमी

(ii) ‘भवति’ इत्यत्र कः पुरुषः?
(क) प्रथमपुरुषः
(ख) मध्यम्पुरुषः
(ग) उत्तमपुरुषः

प्रश्न 12.
अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत- (5)

1. उन्नतवृक्षं तुङ्गं भवनं
क्रान्त्वाकाशं खलु याम।
कृत्वा हिमवन्तं सोपानं
चन्दिरलोकं प्रविशाम॥

I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) तुङ्ग किम् अस्ति?
(ii) वयं कुत्र प्रविशाम?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
वयं किं क्रान्त्वा आकाशं याम?

III. यथानिर्देशम् उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) ‘गगनं’ इति पदस्य समानार्थकम् पदं किम्?
(क) आकाशं
(ख) वृक्षं
(ग) भवनम्
(घ) सोपानं

(ii) ‘कृत्वा’ इत्यत्र कः प्रत्ययः?
(क) वन्त
(ख) वत्
(ग) क्त्वा
(घ) मन्त

प्रश्न 13.
मञ्जूषातः पर्यायवाचिपदानि चित्वा लिखत- (½ × 4 = 2)

धरित्री, तृषा, अधिकम्, वस्त्राणि

1. पिपासा = _______________
2. वसनानि = _______________
3. पृथ्वी = _______________
4. विपुलम् = _______________

प्रश्न 14.
मञ्जूषातः विलोम पदानि चित्वा लिखत- (½ × 4 = 2)

प्रातः, कृष्ण, निर्धनम्, दूरे

1. श्वेतः = _______________
2. धनिकम् = _______________
3. पार्वे = _______________
4. सायम् = _______________

प्रश्न 15.
उपयुक्तकथनानाम् समक्षम् ‘आम्’ अनुपयुक्तकथनानाम् समक्षं ‘न’ इति लिखत- (6)

1. वसन्तसमये पिककाकयोः भेदः भवति (_______________)
2. नव बालकाः एव स्नातुम् अगच्छन्। (_______________)
3. एकः बालकः नद्यां मग्नः। (_______________)
4. शक्रावतारस्य तीर्थस्य निवासी धीवरः आसीत्। (_______________)
5. धीवरः मत्स्यविक्रयेण कुटुम्बस्य भरणं करोति स्म। (_______________)
6. धीवरेण राजकीयं अगुलीयकम् प्राप्तम्। (_______________)

प्रश्न 16.
घटनाक्रमानुसारं अधोलिखितानि वाक्यानि पुनः लेखनीयानि- (½ × 6 = 3)

1. स्वामी अजीजाय अवकाशस्य पूर्णं धनं ददाति।
2. अजीजः सरलः परिश्रमी च आसीत्।
3. अजीजः पेटिकाम् आनयति।
4. एकदा सः गृहम् गन्तुम् अवकाशं वाञ्छति।
5. पीडितः स्वामी अत्युच्चैः चीत्करोति।
6. मक्षिके स्वामिनं दशतः।

प्रश्न 17.
श्लोकाशान् योजयत- (4)

(क)	(ख)
1. गच्छन् पिपीलकः याति	वर्षन्तु विपुलं जलम्।
2. सूर्यस्तपतु मेघाः वा	योजनानां शतान्यपि।
3. काकः कृष्णः पिकः कृष्णः	वचने का दरिद्रता।
4. तस्मात् प्रियं हि वक्तव्यम्	को भेदः पिककाकयोः